“…
1- Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 152. ve 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun’un 40. maddelerine göre mahkemeler; bakmakta oldukları davalarda uygulayacakları kanun ya da Cumhurbaşkanlığı kararnamesi hükümlerinin Anayasa’ya aykırı olduğu kanaatine varmaları veya bakılmakta olan dava dosyasının taraflarından birinin ileri sürdüğü aykırılık iddiasının ciddi olduğu kanısına varmaları halinde, söz konusu hükmün iptali için Anayasa Mahkemesine başvurmaya yetkilidir.
2- İtiraz yoluyla iptali istenen kanun maddesi hakimliğimizin 2022/8 Değişik sırasına kayıtlı dosya kapsamında incelenmekte olan uyuşmazlıkla bağlantılıdır şöyle ki,
- Gönen İlçe Jandarma Komutanlığı görevlilerince 25/09/2021 tarihinde yapılan denetimlerde seyir halindeki ... plakalı çekici cinsi aracın durdurulduğu ve kontroller esnasında aracın sürücüsünün aynı zamanda aracın tescil sahibi olan ... olduğunun anlaşıldığı, kolluk görevlilerince yapılan kontrolde aracın mıcır (beton üretiminde kullanılan malzeme) yüklü olduğunun tespit edildiği, aracın kolluk görevlilerince tartımı yapılmak üzere ilçede bulunan bir kantara götürüldüğü, yapılan tartım sonucunda aracın yüklü ağırlığının 62.600 Kg olduğunun tespit edilmesi üzerine, aracın azami ağırlığının Araçların Yüklenmesine İlişkin Ölçü ve Usuller ile Tartı Ve Boyut Ölçüm Toleransları Hakkında Yönetmeliğin 7/1. maddesinde belirtilen tartı toleransı da dahil olmak üzere [(aracın azami ağırlığının % 3,75’i) + 500] 40.000+(% 3,75’i) + 500 Kg)= 42.000 Kg olması gerektiği halde somut olayda aracın yüklü ağırlığının 62.600 Kg olması dolayısıyla araç sürücüsü hakkında işleten sıfatıyla Karayolları Trafik Kanunu’nun 65. maddenin 1. fıkrasında belirtilen (Araçların yüklenmesinde, yönetmeliklerle belirlenen ölçü ve esaslara aykırı olarak;) b bendine (b) Azami yüklü ağırlığın veya izin verilen azami yüklü ağırlığın aşılması,) düzenlemeye aykırı hareket ettiği gerekçesiyle Karayolları Trafik Kanunu’nun 65 maddesinin 3. fıkrasının (Birinci fıkranın (b) bendine uymayarak; işleten ve gönderenlere ayrı ayrı idarî para cezası verilir.) e bendi uyarınca ( e) % 25’in üzerinde fazla yüklemelerde 3.000 Türk Lirası,) 5326 sayılı kanunun 17/7. maddesi de dikkate alınarak yeniden belirleme oranlarına göre 2020 yılı için belirlenen miktarda (6.754,00 TL) idari para cezası uygulandığı ve ayrıca kollukça isnat edilen kabahatli eyleme dayanak teşkil eden yükün kim ya da kimler tarafından gönderildiğinin tespit edilememesi üzerine Karayolları Trafik Kanunu’nun 65. maddesinin 8. Fıkrası dikkate alınarak (Gönderenin birden fazla olması veya tespit edilememesi halinde birinci fıkraya uymayan işleten ve gönderen için uygulanacak idarî para cezalarının toplamı işletene uygulanır.) araç sürücüsü ... hakkında ayrıca gönderen için uygulanacak idari para cezasının da (6.754,00 TL) tatbik edildiği, yani araç sürücüsü hakkında işleten sıfatıyla uygulanacak idari para cezasının gönderenin tespit edilememesi dolaysıyla gönderen sıfatıyla da uygulanmak suretiyle (6.754,00 TL*2) 13.508,00 TL olarak belirlendiği, söz konusu idari para cezasına karşı ... vekilince 5326 sayılı Kabahatler Kanununun 27/1. maddesinde belirtilen 15 günlük yasal başvuru süresinde başvuru konusunda görevli ve yetkili olan Gönen Sulh Ceza Hakimliğine başvuru yapıldığı, Gönen Sulh Ceza Hakimliğinin 08/12/2021 tarih ve 2020/502 Değişik İş sayılı kararı ile 5326 sayılı Kabahatler Kanununun 28/10. maddesi uyarınca idari para cezasının miktarı itibarıyla itiraz yasa yolu açık olmak üzere başvurunun reddine dair karar verildiği ve kararın tebliğe çıkartılması üzerine başvuru yapan ... vekilince karara süresinde itiraz edildiği, itiraz üzerine Gönen Sulh Ceza Hakimliğince Ceza Muhakemesi Kanununun 268. maddesi uyarınca yeniden yapılan incelemede Gönen Sulh Ceza Hakimliğinin 06.01/2022 tarih ve 2022/8 Değişik İş sayılı kararı ile 08/12/2021 tarih ve 2020/502 Değişik İş sayılı kararda bir isabetsizlik görülmediğine dair karar verilerek dosyanın itirazen incelenmek üzere hakimliğimize gönderildiği, itirazen incelenmek üzere hakimliğimize gönderilen dosyanın hakimliğimizin 2022/75 Değişik İş sırasına kaydı yapılmak suretiyle yapılan incelemesinde, itiraza konu olaya dayanak teşkil eden 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanununun Araçların yüklenmesi başlıklı 65. maddesinin (Değişik: 25/6/2010-6001/36 md.) 8. fıkrasının “Gönderenin birden fazla olması veya tespit edilememesi halinde birinci fıkraya uymayan işleten ve gönderen için uygulanacak idarî para cezalarının toplamı işletene uygulanır.” şeklindeki emredici hükmün gerekçesi aşağıda açıklanacağı üzere Anayasanın 2 ve 38. maddelerine aykırı olduğu kanaatine varılmakla birlikte ilgili kanun hükmünün iptali için itirazen başvuru ihtiyacı doğmuştur;
A) Hukukun genel ilkeleri dikkate alındığında hukuk devletinde ceza hukukuna ilişkin düzenlemelerde olduğu gibi idari yaptırımlar (idari para cezası ve idari tedbirler) yaptırımlar açısından da Anayasa’ya bağlı kalmak koşuluyla hangi eylemlerin kabahat sayılacağı ve uygulanacak yaptırımın türü ve ölçüsü, yaptırımın ağırlaştırıcı ve hafifleştirici nedenlerinin belirlenmesi gibi konularda kanun koyucunun takdir yetkisi bulunmakla birlikte kanun koyucu bu yetkisini kullanırken ölçülülük ve orantılılık ilkelerini gözetmek suretiyle kabahat ve yaptırım arasındaki adil dengenin korunmasını da dikkate almak zorundadır. Şöyle ki; ölçülülük ilkesiyle devletin, cezalandırmanın sağladığı kamu yararı ile bireyin hak ve özgürlükleri arasında adil bir dengeyi sağlama yükümlülüğü olduğu gerçeği karşısında başvuruya konu hüküm ile bu dengenin sağlanmadığı, dengenin bireyin hakkı bakımından aleyhe sonuç doğurduğu ve dolayısıyla söz konusu hükmün ölçülülük ilkesine aykırı olduğu kanaatine varılmıştır.
B) Hukuk devleti ilkesi ve ceza hukukunun temel ilkeleri arasında yer alan “aynı fiilden dolayı iki kez yargılama olmaz (non bis in idem)” ilkesi gereğince kişi, aynı fiil nedeniyle birden fazla yargılanamaz ve cezalandırılamaz.
C) İtiraz konusu kanun hükmünde, azami yüklü ağırlığın aşılması halinde somut olayda hakimliğimizde incelenmekte olan dava dikkate alındığında, işleten sıfatıyla idari para cezası uygulanmasının yanı sıra, gönderen veya gönderenlerin tespit edilemediği gerekçesiyle bu durumdan işleten sorumlu tutularak aynı eylemden dolayı gönderene uygulanacak olan idari para cezasının işletene uygulanmasını, yani gönderen veya gönderenlerin tespit edilememesi durumunda işletene; hem işleten hem de gönderen sıfatıyla eşit miktarda iki ayrı idari para cezası uygulanmasını öngörmektedir. Bu durum işleten ve gönderenin hukuka aykırı fiillerine bağlanan iki ayrı para cezasının birlikte uygulanması ve dolayısıyla aynı kişinin iki kere yaptırıma tabi tutulması sonucunu doğurmaktadır.
D) Ayrıca 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanununun Araçların yüklenmesi başlıklı 65. maddesinin 7. fıkrasının Anayasanın 2 ve 38. maddelerine aykırı olduğu gerekçesiyle Anayasa Mahkemesinin 12.07.2017 tarih, 2017/95 Esas ve 2017/119 Karar sayılı kararı ile iptal edildiği ve iptal edilen söz konusu hükmün içeriği dikkate alındığında, başvuruya konu olan hükmün daha önce iptal edilen 7. fıkraya göre daha ağır türden yaptırım içerdiği ve işlenen kabahatle ölçülü olmadığı izahtan varestedir.
E) Bunlarla birlikte ceza hukukunun temel ilkelerinden birisinin suçsuz olan bir kişiye ceza vermektense, suçu işlediğine dair kuvvetli şüphe bulunmakla birlikte suçu işlediği her türlü şüpheden uzak bir şekilde sabit olmayan bir kişiye beraat vermek olduğu, yine ceza hukukunun bir başka temel ilkesinin şüpheden sanık yararlanır ilkesi olduğu gerçeği karşısında itiraz konusu kanun maddesinde gönderenin tespit edilemediği halde, gönderenin aynı zamanda işleten olup olmadığı hususu ayrıca açıklığa kavuşturulmadan bir başka ifadeyle sübuta erdirilmeden veya idarece gerekli ve yeterli araştırma yapılmadan ilgili emredici kanun hükmü sebebiyle işletenin aynı zamanda gönderen olduğu konusunda peşin kabul ile işletene aynı zamanda gönderen sıfatıyla ayrıca idari para cezası uygulanmasının yukarıda açıklandığını üzere ceza hukukunun amacıyla bağdaşmadığı kanaatine varılmıştır.
SONUÇ:
Gerekçesi yukarıda açıklandığı üzere ve ayrıca mahkemenizin 12.07.2017 tarih, 2017/95 Esas ve 2017/119 sayılı kararı dikkate alındığında, 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanununun Araçların yüklenmesi başlıklı 65. maddesinin (Değişik: 25/6/2010-6001/36 md.) 8. fıkrasının (“Gönderenin birden fazla olması veya tespit edilememesi halinde birinci fıkraya uymayan işleten ve gönderen için uygulanacak idarî para cezalarının toplamı işletene uygulanır.”) Anayasanın 2. ve 38. maddesine aykırı olduğu kanaatine varılmış olmakla, itiraz konusu kanun maddesinin iptali isteminin yüksek mahkemenizce değerlendirilmesi hususu,
Arz olunur.”
ANAYASA MAHKEMESİ KARARI
Esas Sayısı : 2022/13
Karar Sayısı : 2022/66
Karar Tarihi : 1/6/2022
R.G. Tarih - Sayı : 6/7/2022 - 31888
İTİRAZ YOLUNA BAŞVURAN: Bandırma Sulh Ceza Hâkimliği
İTİRAZIN KONUSU: 13/10/1983 tarihli ve 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu’nun 25/6/2010 tarihli ve 6001 sayılı Kanun’un 36. maddesiyle değiştirilen 65. maddesinin sekizinci fıkrasının Anayasa’nın 2. ve 38. maddelerine aykırılığı ileri sürülerek iptaline karar verilmesi talebidir.
OLAY: Davacı hakkında uygulanan idari para cezasının iptali talebiyle açılan davada itiraz konusu kuralın Anayasa’ya aykırı olduğu kanısına varan Mahkeme, iptali için başvurmuştur.
I. İPTALİ İSTENEN KANUN HÜKMÜ
Kanun’un itiraz konusu kuralın da yer aldığı 65. maddesi şöyledir:
“Araçların yüklenmesi:
Madde 65 – (Değişik: 25/6/2010-6001/36 md.)
Araçların yüklenmesinde, yönetmeliklerle belirlenen ölçü ve esaslara aykırı olarak;
a) Taşıma sınırı üstünde yolcu alınması,
b) Azami yüklü ağırlığın veya izin verilen azami yüklü ağırlığın aşılması,
c) (b) bendindeki ağırlıklar aşılmamış olsa bile azami dingil ağırlıkları aşılacak şekilde yüklenmesi,
d) Karayolu yapısı ve kapasitesi ile trafik güvenliği bakımından tehlikeli olabilecek tarzda yükleme yapılması,
e) Tehlikeli ve zararlı maddelerin gerekli izin ve tedbirler alınmadan taşınması,
f) Ağırlık ve boyutları bakımından taşınması özel izne bağlı olan eşyanın izin alınmadan yüklenmesi, taşınması ve taşıttırılması,
g) Gabari dışı yük yüklenmesi, taşınan yük üzerine veya araç dışına yolcu bindirilmesi,
h) Yükün karayoluna değecek, düşecek, dökülecek, saçılacak, sızacak, akacak, kayacak, gürültü çıkaracak şekilde yüklenmesi,
i) Yükün, her çeşit yolda ve yolun her eğiminde dengeyi bozacak, yoldaki bir şeye takılacak ve sivri çıkıntılar hasıl edecek şekilde yüklenmesi,
j) Sürücünün görüşüne engel olacak, aracın sürme güvenliğini bozacak ve tescil plakaları, ayırım işaretleri, dur ve dönüş ışıkları ile yansıtıcıları örtecek şekilde yüklenmesi,
k) Çeken ve çekilen araçlarla ilgili şartlar ve tedbirler yerine getirilmeden araçların çekilmesi,
yasaktır.
Birinci fıkranın (a) bendi hükümlerine uymayanlara, (…) 50 Türk Lirası; (d), (h), (i), (j) ve (k) bentleri hükümlerine uymayanlara 125 Türk Lirası; (e) ve (f) bentlerindeki hükümlere uymayanlara 250 Türk Lirası; (c) ve (g) bentleri hükümlerine uymayan işletenlere 500 Türk Lirası, (g) bendine aykırı yük gönderenlere 1.000 Türk Lirası idarî para cezası verilir. Ayrıca, bütün sorumluluk ve giderler araç işletenine ait olmak üzere, fazla yolcular en yakın yerleşim biriminde indirilir, birinci fıkranın (e) ve (f) bentlerindeki şartlara uymayan yük taşımasında kullanılan taşıtlar, gerekli izinler sağlanıncaya kadar trafikten men edilir.
Birinci fıkranın (b) bendine uymayarak;
a) % 10 fazlasına kadar yüklemelerde 500 Türk Lirası,
b) % 15 fazlasına kadar yüklemelerde 1.000 Türk Lirası,
c) % 20 fazlasına kadar yüklemelerde 1.500 Türk Lirası,
d) % 25 fazlasına kadar yüklemelerde 2.000 Türk Lirası,
e) % 25’in üzerinde fazla yüklemelerde 3.000 Türk Lirası,
işleten ve gönderenlere ayrı ayrı idarî para cezası verilir.
Ağırlık ve boyut kontrol mahallerinde işaret, ışık, ses veya görevlilerin dur ikazına rağmen tartı veya ölçü kontrolüne girmeden seyrine devam eden araçlara tescil plakalarına göre 1.000 Türk Lirası idarî para cezası uygulanır.
Azami yüklü ağırlığın % 20’den fazla aşılması halinde fazla yük, birinci fıkranın (b) bendine uygun hale getirilmeden yola devam etmesine izin verilmez.
Milletlerarası taşımalarda yabancı plakalı araçların birinci fıkraya uymayan işleten ve gönderenlerine verilen idarî para cezaları tahsil olunmadan anılan araçların yola devam etmelerine izin verilmez.
İşleten ile gönderenin aynı olması halinde birinci fıkraya uymayan işleten ve gönderen için uygulanacak idarî para cezalarının toplamı uygulanır.
Gönderenin birden fazla olması veya tespit edilememesi halinde birinci fıkraya uymayan işleten ve gönderen için uygulanacak idarî para cezalarının toplamı işletene uygulanır.
Araçların yüklenmesine ilişkin ölçü ve usuller, ağırlık ve boyut kontrolü usul ve esasları ile tartı toleransları Ulaştırma Bakanlığı tarafından yönetmelikle belirlenir.
Uluslararası yük ve yolcu taşımacılığına ilişkin konularda ikili ve çok taraflı anlaşma hükümleri saklıdır.
Tarım alanlarına yapılacak yük ve yolcu taşımacılığına ilişkin esas ve usuller yönetmelikte belirlenir.”
II. İLK İNCELEME
1. Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü hükümleri uyarınca Zühtü ARSLAN, Hasan Tahsin GÖKCAN, Kadir ÖZKAYA, Engin YILDIRIM, Hicabi DURSUN, Muammer TOPAL, M. Emin KUZ, Rıdvan GÜLEÇ, Recai AKYEL, Yusuf Şevki HAKYEMEZ, Yıldız SEFERİNOĞLU, Basri BAĞCI, İrfan FİDAN ve Kenan YAŞAR’ın katılımlarıyla 24/2/2022 tarihinde yapılan ilk inceleme toplantısında öncelikle uygulanacak kural ve sınırlama sorunları görüşülmüştür.
2. Anayasa’nın 152. ile 30/3/2011 tarihli ve 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun’un 40. maddelerine göre bir davaya bakmakta olan mahkeme, o dava sebebiyle uygulanacak bir kanunun veya Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin hükümlerini Anayasa’ya aykırı görmesi hâlinde veya taraflardan birinin ileri sürdüğü aykırılık iddiasının ciddi olduğu kanısına varması durumunda bu hükümlerin iptalleri için Anayasa Mahkemesine başvurmaya yetkilidir. Ancak anılan maddeler uyarınca bir mahkemenin Anayasa Mahkemesine başvurabilmesi için elinde yöntemince açılmış ve mahkemenin görev kapsamına giren bir davanın bulunması, iptali talep edilen kuralın da o davada uygulanacak olması gerekir. Uygulanacak kural ise bakılmakta olan davanın değişik evrelerinde ortaya çıkan sorunların çözümünde veya davayı sonuçlandırmada olumlu ya da olumsuz yönde etki yapacak nitelikte bulunan kurallardır.
3. İtiraz yoluna başvuran Mahkeme, 2918 sayılı Kanun’un 65. maddesinin sekizinci fıkrasının iptalini talep etmiştir. İtiraz konusu kuralla anılan maddenin araçların yüklenmesinde uyulması gereken kuralları belirten birinci fıkrasına uyulmaması durumuna ilişkin olarak gönderenin birden fazla olması veya tespit edilememesi hâlinde işleten ve gönderen için öngörülen idarî para cezalarının toplamının işletene uygulanması hükme bağlanmıştır.
4. Bakılmakta olan davanın konusu ise gönderenin tespit edilememesi nedeniyle işletene uygulanan işleten ve gönderen için öngörülen idari para cezalarının toplamının iptali talebine ilişkindir. Bu itibarla itiraz konusu kuralda yer alan “…birden fazla olması…” ibaresinin bakılmakta olan davada uygulanma imkânı bulunmadığından bu ibareye ilişkin başvurunun reddi gerekir.
5. Diğer yandan itiraz konusu kuralın kalan kısmı, gönderenin tespit edilememesi durumunun yanı sıra bakılmakta olan davada uygulanma imkânı bulunmayan gönderenin birden fazla olması hâli bakımından da geçerli ortak kural niteliğindedir. Bu nedenle kuralın kalan kısmının esasına ilişkin incelemenin, kuralda yer alan “…veya tespit edilememesi…” ibaresi ile sınırlı olarak yapılması gerekir.
6. Ayrıca itiraz konusu ibare bakılmakta olan davanın konusu olan azami yüklü ağırlığın veya izin verilen azami yüklü ağırlığın aşılması durumunun yanı sıra anılan maddenin birinci fıkrasında sayılan araçların yüklenmesine ilişkin diğer kurallar yönünden de geçerli ortak kural niteliğindedir. Bu itibarla kuralın esasına ilişkin incelemenin bakılmakta olan davanın konusu gözetilerek maddenin birinci fıkrasının (b) bendi yönünden yapılması gerekir.
7. Açıklanan nedenlerle 13/10/1983 tarihli ve 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu’nun 25/6/2010 tarihli ve 6001 sayılı Kanun’un 36. maddesiyle değiştirilen 65. maddesinin;
A. Sekizinci fıkrasında yer alan “…birden fazla olması…” ibaresinin itiraz başvurusunda bulunan Mahkemenin bakmakta olduğu davada uygulanma imkânı bulunmadığından bu ibareye ilişkin başvurunun Mahkemenin yetkisizliği nedeniyle REDDİNE,
B. Sekizinci fıkrasının kalan kısmının esasının incelenmesine, esasa ilişkin incelemenin “…veya tespit edilememesi…” ibaresi ile sınırlı olarak ve anılan maddenin birinci fıkrasının (b) bendi yönünden yapılmasına,
OYBİRLİĞİYLE karar verilmiştir.
III. ESASIN İNCELENMESİ
8. Başvuru kararı ve ekleri, Raportör Aydın AYGÜN tarafından hazırlanan işin esasına ilişkin rapor, itiraz konusu kanun hükmü, dayanılan Anayasa kuralları ve bunların gerekçeleri ile diğer yasama belgeleri okunup incelendikten sonra gereği görüşülüp düşünüldü:
A. Anlam ve Kapsam
9. 2918 sayılı Kanun’un 65. maddesinde araçların yüklenmesine ilişkin kurallar düzenlenmiştir. Anılan maddenin birinci fıkrasının (b) bendinde azami yüklü ağırlığın veya izin verilen azami yüklü ağırlığın aşılması yasaklanmıştır. Maddenin sekizinci fıkrasında da gönderenin birden fazla olması veya tespit edilememesi hâlinde birinci fıkraya uymayan işleten ve gönderen için öngörülen idarî para cezalarının toplamının işletene uygulanacağı hüküm altına alınmıştır. İtiraz konusu kural anılan fıkrada yer alan “…veya tespit edilememesi…” ibaresi olup kural maddenin birinci fıkrasının (b) bendi yönünden incelenmiştir.
10. Maddenin üçüncü fıkrasında ise birinci fıkranın (b) bendinde belirtilen azami yüklü ağırlığın veya izin verilen azami yüklü ağırlığın aşılması yasağına uymayan işleten ve gönderenlere ayrı ayrı idari para cezasının verilmesi öngörülmüştür.
11. Kanun’un 3. maddesinde de işleten kavramı tanımlanmıştır. Buna göre işleten, araç sahibi olan veya mülkiyeti muhafaza kaydıyla satışta alıcı sıfatıyla sicilde kayıtlı görülen veya aracın uzun süreli kiralama, ariyet veya rehini gibi hâllerde kiracı, ariyet veya rehin alan kişidir. Ancak ilgili tarafından başka bir kişinin aracı kendi hesabına ve tehlikesi kendisine ait olmak üzere işlettiği ve araç üzerinde fiilî tasarrufu bulunduğu ispat edilirse, bu kimse işleten sayılır.
12. Gönderen kavramına ilişkin bir tanıma ise Kanun’da yer verilmemiştir. Ancak 10/7/2003 tarihli ve 4925 sayılı Karayolu Taşıma Kanunu’nun 3. maddesinde gönderen “Eşyayı taşımacıya teslim eden, gönderileni belirleyen ve taşıma senedini imzalayan kişi…” şeklinde tanımlanmıştır.
13. Bu itibarla kural, işletenden başka bir gönderenin bulunduğu ve gönderenin tespit edilemediği durumlarda işleten ve gönderen için ayrı ayrı belirlenecek olan idari para cezalarının toplamının işletene uygulanmasını öngörmektedir.
B. İtirazın Gerekçesi
14. Başvuru kararında özetle; hukuk devleti kapsamında yer alan ilkelerden birinin de aynı fiilden dolayı birden fazla yargılanmama veya cezalandırılmama (ne bis in idem) ilkesi olduğu, anılan ilkeye göre aynı fiilden dolayı mükerrer yargılamanın yapılamayacağı ve cezanın verilemeyeceği, söz konusu ilkenin idari yaptırımlar için de geçerli olduğu, itiraz konusu kuralın gönderene yükletilmesi gereken idari yaptırımın işletene uygulanmasını öngörmesi nedeniyle bir fiile iki kere yaptırım uygulanması sonucunu doğurduğu, bu itibarla kuralın kamu yararı ile bireyin hak ve özgürlükleri arasındaki adil dengeyi sağlamadığı, ölçülülük ilkesiyle bağdaşmadığı belirtilerek Anayasa’nın 2. ve 38. maddelerine aykırı olduğu ileri sürülmüştür.
C. Anayasa’ya Aykırılık Sorunu
15. Anayasa’nın 38. maddesinin yedinci fıkrasında ceza sorumluluğunun şahsi olduğu belirtilmiştir. Ceza sorumluluğunun şahsiliği Anayasa’da güvence altına alınan ceza hukukunun temel ilkelerindendir. Cezaların şahsiliğinden amaç, bir kimsenin işlemediği bir fiilden dolayı cezalandırılmamasıdır. Diğer bir anlatımla bir kimsenin yalnızca kendi eyleminden sorumlu olmasıdır. Bu ilkeye göre fail ya da şerik olmayan kişilerin bir suç sebebiyle cezalandırılmaları mümkün değildir. Anayasa’nın anılan maddesinde idari suç ve cezalar ile adli suç ve cezalar arasında bir ayrım yapılmadığından her ikisi de bu maddede öngörülen ilkelere tabidir.
16. Söz konusu fıkranın gerekçesinde de “…fıkra, Ceza sorumluluğunun ‘şahsi’ olduğu; yani failden gayri kişilerin bir suç sebebiyle cezalandırılamayacağı hükmünü getirmektedir. Bu ilke dahi ceza hukukuna yerleşmiş ve ‘kusura dayanan ceza sorumluluğu’ ilkesine dahil, terki mümkün olmayan bir temel kuralıdır.” denilmektedir.
17. 2918 sayılı Kanun’un 65. maddesinin üçüncü fıkrasında azami yüklü ağırlığın veya izin verilen azami yüklü ağırlığın aşılması hâlinde işleten ve gönderene ayrı ayrı idari para cezası verilmesinin hüküm altına alınması suretiyle gönderenin tespit edilememesi hâlinde işleten ve gönderen için öngörülen idarî para cezalarının toplamının işletene uygulanmasını öngören itiraz konusu kuralın Anayasa’nın 38. maddesi anlamında ceza niteliğinde olduğu açıktır.
18. Anılan maddenin üçüncü fıkrasında azami yüklü ağırlığın veya izin verilen azami yüklü ağırlığın aşılması durumunda gönderen ve işleten ayrı ayrı ve eşit miktarda idari para cezası ile sorumlu tutulurken kural gönderenin tespit edilememesi hâlinde gönderen için söz konusu fıkranın öngördüğü idari yaptırımın da işletene ayrıca yükletilmesini hükme bağlamaktadır. Dolayısıyla kural, işletenin azami yüklü ağırlığın veya izin verilen azami yüklü ağırlığın aşılması suretiyle gerçekleştirdiği taşıma faaliyeti nedeniyle yaptırıma uğramasının yanı sıra işletenin dışında olan gönderenin hukuka aykırı fiili nedeniyle de ayrıca cezalandırılmasını öngörmektedir.
19. Cezaların şahsiliğinde amaç, bir kimsenin işlemediği bir fiilden dolayı cezalandırılmamasıdır. Diğer bir ifadeyle kimsenin başka birinin icra ettiği fiil nedeniyle sorumlulukla karşılaşmamasıdır. Kural ise işletenin azami yüklü ağırlığın veya izin verilen azami yüklü ağırlığın aşılması yasağına uymaması şeklindeki eyleminin yanı sıra aynı yasağı ihlal eden gönderenin bu eylemi nedeniyle de ayrıca sorumlu tutulması ve cezalandırılması sonucunu doğurmaktadır. Bu itibarla kural ceza sorumluluğunun şahsiliği ilkesiyle bağdaşmamaktadır.
20. Açıklanan nedenlerle kural Anayasa’nın 38. maddesine aykırıdır. İptali gerekir.
Kuralın Anayasa’nın 2. maddesine de aykırı olduğu ileri sürülmüş ise de bu bağlamda belirtilen hususların Anayasa’nın 38. maddesi çerçevesinde yapılan değerlendirmeler kapsamında ele alınmış olması nedeniyle Anayasa’nın 2. maddesi yönünden ayrıca bir inceleme yapılmasına gerek görülmemiştir.
IV. HÜKÜM
13/10/1983 tarihli ve 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu’nun 25/6/2010 tarihli ve 6001 sayılı Kanun’un 36. maddesiyle değiştirilen 65. maddesinin sekizinci fıkrasında yer alan “…veya tespit edilememesi…” ibaresinin anılan maddenin birinci fıkrasının (b) bendi yönünden Anayasa’ya aykırı olduğuna ve İPTALİNE 1/6/2022 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.
Başkan
Zühtü ARSLAN
Başkanvekili
Hasan Tahsin GÖKCAN
Kadir ÖZKAYA
Üye
Engin YILDIRIM
Hicabi DURSUN
Muammer TOPAL
M. Emin KUZ
Rıdvan GÜLEÇ
Recai AKYEL
Yusuf Şevki HAKYEMEZ
Yıldız SEFERİNOĞLU
Selahaddin MENTEŞ
Basri BAĞCI
İrfan FİDAN
Kenan YAŞAR