"...
I- İPTAL İSTEMİNİN GEREKÇESİ
Dava dilekçesinin gerekçe bölümü şöyledir:
"TBMM İçtüzüğün 83/11 hükmü, "görüşülen bir madde, birçok mesele veya fıkralardan mürekkep ise ve bunların ayrı ayrı oya konmaları onbeş üye tarafından yazılı olarak teklif olunmuşsa gereği yapılır" kuralını düzenlemiştir.
Kural, bir kanunun her maddesinin ayrı ayrı oylanmasıdır (İçtüzük, Mad. 81/2, 83/11'nin ters-kanıtı). Ancak temel kanunlarda bu yöntemden ayrılınacağı gibi (İçtüzük, Mad. 91) onbeş kişinin yazılı teklif ile fıkra ve sorun oylamasına da gidilebilir (İçtüzük, Mad. 83/11).
83/11 hükmü çerçevesinde onbeş kişinin yazılı istemi, ayrıca genel kurulun karar vermesine mi bağlıdır' Peşinen belirtelimki parlamentonun uygulanması ile kuralın muhtevası arasında bir çatışma vardır:
a- İçtüzük, 83/11 hükmünün tatbiki zımnında, hemen her uygulama itiraz görmesine rağmen, ilk - uygulamanın sürdürülmesi görüntüsünde, genel kurulun kararı aranmıştır. Kuralın anlamına, onbeş kişinin imzası yanında bu teklifin genel kurulca da benimsenmesi gerekir biçiminde bir içerik eklenmiştir (Par, Ex. Cahit Tutumun gerekçeli karşı koyuşu ile, 19.3.1987 t.li uygulama B:79, 0:3.TD. shf. 671 vd; Hikmet Çetin'in karşı koyuşu ile, 17.3.1988 t.li uygulama B:36,0:3.TD. shf. 267 ve civ., Şevket Kazan'ın karşı koyuşu ve aksi uygulamaya belirsiz atfı ile, 28.4.1994 t.li uygulama B: 97, 0:3, TD. shf. 207 ve civ., Oltan Sungurlu'nun karşı koyuşu ile, 20.3.1992 t.li uygulamaB:56,0:4,TD. shf. 687 vd., Bozkurt'un karşı koyuşu ile, 12.6.1985 t.li uygulama, B:112, 0:3, TD. shf. 299 vd. Sözü geçen tutanak tomarları. Ek-3/a-f). Belirlenebildiği kadar böyle bir oylama isteği, genel kurulca ancak bir kez tasvip görmüştür. (22.6.1993t.; B:115, 0:1.TD. shf. 62 ve civ EK:4. Sözü geçen tutanak örneği).
b- Bir maddenin birçok meseleyi düzenlemesi ve ayrı oylama istemi hali, şu ana kadar herhangi bir uygulama görmemiştir.
c- Birden fazla fıkralardan oluşan kanunun her fıkrasının ayrı oylanmasında vasıflı talebin dışında genel kurul onayını arayan uygulama, İçtüzüğün 63. maddesi kapsamında usul tartışmasına konu kılınmış, buna rağmen başkan eski uygulamayı sürdürmüştür. (Ek-2. 16.8.1999 tarihli usul tartışması ve uygulama tutanağı).
Meclise (genel kurula) niyabeten görev yapan ve genel kurulun karşı çıkmadığı bu uygulama, bir içtüzük ihdası niteliğinde olduğu için Anayasa Yargısının denetimine tabidir (Any.Mad.148).
Dava, bu denetim çerçevesinde açılmıştır.
1- Anayasının 95/1 maddesine aykırılığın açığa çıkarılması:
A- Meclis, çalışmalarını içtüzük denen yazılı kural bütününe göre yürütmek zorundadır. İçtüzüğe aykırı başka bir kural, gelenek veya uygulama, içtüzük denen hukuk formu içine girmedikçe meclis çalışmasına temel alınamaz (İçtüzük, mad. 181, Anayasa, mad. 95/1). Yüksek Anayasa Mahkememizin yerleşik içtihadı, içtüzüğe aykırı/orada yeralmayan ve genel kurul uygulamasına konu karşıt veya ek kuralların içtüzük ihdası niteliğinde olduğu yönündedir.
B- İçtüzüğün 83/11 hükmü, bir uygulama şartı olarak onbeş kişinin imzasını taşıyan teklifin varlığını gerekli ve yeterli görmüştür.
a- "gereği yapılır" kaydı, "ayrı ayrı oylamaya gidilir" anlamına gelir. Açık anlam'a, ilave bir anlam yüklemek, yorum kurallarına ve hukuka yabancıdır.
b- Oylama önergelerinde kural, gereğini yapmak (şartları tahakkuk etmişse oylama yapmak)tır. Genel Kurul'un iradesine başvurulmanın öngörülmesi, bizim tüzük sistematiğimizde bunun açıkça yazılı olmasına bağlıdır. (Nitekim gizli oylamada bu sistematiği görüyoruz. İçtüzük, mad: 147/11. C.1 istemeye ilaveten, "Genel Kurulca kabulü" ibaresi)
Yasama pratiğinde, iktidar çoğunluğu, engellemelerin ve müzakerelerin önüne geçmek için -sözgelimi- on madde olması gereken bir tasarıyı fıkrasız tek madde olarak düzenlemektedir. Adına Vergi Reformu denen yasada bu tavır sergilenmiştir. Tüzük koyucu, bu gibi türüne az rastlanır aykırılıkları varsayarak bir ihtiyaca cevap vermiş ve sorun oylaması'nı öngörmüştür. Böyle bir talebin gelmesi halinde, tasarı/teklif geri çekilip tekniğine uyumlanacak veya sorun oylaması yoluyla yasama organının iradesi açığa çıkacaktır. Çok sorumlu (birden fazla sorun içeren) fıkrasız maddenin, "sorun sorun" oylanmasının istenmesi halinde ne başkan, ne genel kurul bu istemi reddetme imkanını haiz değildir. Çünkü o halde, genel kuruldan geçmemiş, oylanmamış bir sorunun yasalaşması, benimsenmiş olur ki böyle bir kanun kabulü düşünülemez.
d- Aksine bir uygulama, "gelenek"le meşrulaştırılamaz. Gelenek veya teamül, bir hususu yazılı olarak tanzim eden kuralı ortadan kaldırıcı (ilgai) etki gösteremez.
Yazılı kurala aykırı, önceki veya kuralın yürürlük dönemindeki uygulama hukuki bir hata olarak tasvip dünyasındaki yerini alır.
e- Kuralın açık muhtevasına, kuralın gerekçesi dahi başka bir anlam yüklenemez. Gerekçe ile kuralın çatışması halinde, gerekçenin hiçbir ağırlığı olamaz. İhzari çalışma olarak gerekçeler kaleme alışındaki değer ve hata kayıtları hariç asıl hükümle uyum gösterdikleri ölçüde yorum malzemesi olabilirler.
2- Anayasa'nın 2 nci Maddesine Aykırılığın Açığa Çıkarılması:
Türkiye Cumhuriyeti, bir hukuk devletidir. Hukukun üstünlüğünü ve devletin hukuka bağlılığı, yasama alanı içinde geçerlidir. Yasama organı, bağlı olduğu hukuku meclis çalışmalarında da tam olarak yansıtmak zorundadır. İçtüzük karakterine bürünen, "ayrı ayrı oylamada genel kurul onayı zorunluluğu", hukuk kuralına, hukuk aşılarak eklenen ilave şarttan başka bir şey değildir (İçtüzük, mad.181). Meclis, böyle bir şartı yorumla değil, ancak usulüne göre yapılacak bir içtüzükle, o da gereği varise öngörebilir. Mekanizmaya genel kurul onayını eklemek, işlemeyecek bir mekanizma ihdası ile özdeştir. Çünkü bu halde çoğunluğun dediği olacak, azınlığa tahakküm gerçekleşecektir.
"Yorum, sarahat halinde gerekçeye başvurulamazlık, gelenek yazılı kural ilişkisi" ve benzeri temel hukukî kavramlar, yaşamanın da gözetmesi gereken kavramlardır (Any. Mad. 2. 11/1,6)
Yasama organı, dava konusu uygulamada bu özeni esirgemiştir.
Talep: Örneği ekli, 16.8.1999 tarihinde gerçekleştirilen, genel kurulca itiraza uğramayan, içtüzük ihdası niteliğindeki uygulamanın yukarda belirtilen ve Yüce Mahkeme'ce belirlenecek olan Anayasa'ya aykırılık nedenleriyle, iptali hususu, takdirlerine arz olunur"."
ANAYASA MAHKEMESİ KARARI
Esas Sayısı : 1999/40
Karar Sayısı : 1999/41
Karar Günü : 11.11.1999
R.G. Tarih-Sayı :17.01.2000-23936
İPTAL DAVASINI AÇAN : Anamuhalefet (Fazilet) Partisi TBMM Grup Başkanı Mehmet Recai Kutan
İPTAL DAVASININ KONUSU : Görüşülmekte olan yasa tasarısında madde fıkralarının ayrı ayrı oylanmasına ilişkin teklifin Genel Kurul'ca oylanarak reddinin yeni bir içtüzük kuralı niteliğinde olduğu ve bunun Anayasa'nın 2. ve 95. maddelerine aykırılığı savıyla iptali istemidir.
II- YASA METİNLERİ
Dava dilekçesinde dayanılan Anayasa kuralları şunlardır:
1- "MADDE 2.- Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, millî dayanışma ve adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk Devletidir."
2- "MADDE 95.- Türkiye Büyük Millet Meclisi, çalışmalarını, kendi yaptığı İçtüzük hükümlerine göre yürütür.
İçtüzük hükümleri, siyasî parti gruplarının, Meclisin bütün faaliyetlerine üye sayısı oranında katılmalarını sağlayacak yolda düzenlenir. Siyasî parti grupları, en az yirmi üyeden meydana gelir.
Türkiye Büyük Millet Meclisinin bütün bina, tesis, eklenti ve arazisinde kolluk ve yönetim hizmetleri Meclis Başkanlığı eliyle düzenlenir ve yürütülür. Emniyet ve diğer kolluk hizmetleri için yeteri kadar kuvvet ilgili makamlarca Meclis Başkanlığına tahsis edilir"
III- İLK İNCELEME
Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü'nün 8. maddesi uyarınca yapılan ilk inceleme toplantısında, ilk inceleme raporu, dava dilekçesi ve ekleri, dayanılan Anayasa kuralları, bunların gerekçeleri ile diğer yasama belgeleri incelendikten sonra gereği görüşülüp düşünüldü:
Anayasa'nın 148. ve 2949 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun'un 18. maddesine göre, Anayasa Mahkemesi, kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin ve Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğü'nün Anayasa'ya şekil ve esas bakımlarından uygunluğunu denetlemektedir.
Anayasa ve Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun'da açıkça belirtilenler dışında kalan Meclis kararlarının ise Anayasa Mahkemesi'nin denetimine bağlı olup olmadığının saptanmasında, kararı oluşturan yöntem kadar bunların konusu, amacı ve niteliği üzerinde de durulması etki ve değerlerinin gözönünde bulundurulması gerekmektedir. Bunlar Anayasa'da uygunluk denetimine bağlı tutulan kararlarla aynı değer ve etkide ise, denetimlerinin yapılması hukuk devleti ilkesinin zorunlu bir sonucudur. Bu nedenle, içtüzüğün bir kuralının değiştirilmesi ya da içtüzüğe yeni bir kural konulması niteliğinde olan TBMM kararları içtüzük kuralı sayılır.
Madde fıkralarının ayrı ayrı oylanması teklifinin Genel Kurul'ca reddine ilişkin karar 16.8.1999 günlü, 52. birleşimin ikinci oturumunda alınmıştır.
İçtüzüğün 83. maddesinin ikinci fıkrasında "Görüşülen bir madde birçok mesele veya fıkralardan mürekkep ise ve bunların ayrı ayrı oya konmaları onbeş üye tarafından yazılı olarak teklif olunmuşsa gereği yapılır" denilmektedir.
Buna göre, fıkraların ayrı ayrı oylanmaları teklifinin Başkan tarafından Genel Kurul'un onayına sunulacağı doğaldır. Tersine bir anlayış belli sayıdaki üye iradesinin Genel Kurul iradesine üstün tutulması sonucunu doğuracağından kabul edilemez.
Bu nedenle, Başkan'ın oya sunması sonucu madde fıkralarının ayrı ayrı oylanması teklifinin Genel Kurul'ca reddine ilişkin TBMM kararı yeni bir içtüzük kuralı niteliğinde değildir.
İstemin görevsizlik nedeniyle reddi gerekir.
IV- SONUÇ
4447 sayılı Yasa'nın görüşülmesi sırasında madde fıkralarının ayrı ayrı oylanması isteminin reddine ilişkin 16.8.1999 günlü Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurul Kararı bir içtüzük düzenlemesi ya da değişikliği niteliğinde olmadığından, bu uygulamaya ilişkin iptal isteminin GÖREVSİZLİK NEDENİYLE REDDİNE, 11.11.1999 gününde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.
Başkan
Ahmet Necdet SEZER
Üye
Samia AKBULUT
Haşim KILIÇ
Yalçın ACARGÜN
Mustafa BUMİN
Sacit ADALI
Ali HÜNER
Mustafa YAKUPOĞLU
Fulya KANTARCIOĞLU
Mahir Can ILICAK
Rüştü SÖNMEZ
