ANAYASA MAHKEMESİ KARARI
Esas Sayısı : 1973/44
Karar Sayısı : 1973/40
Karar Günü : 25/12/1973
İPTAL DAVASINI AÇAN : Cumhuriyet Senatosunun üye
tamsayısının altıda birini aşan sayıda üyeleri.
İPTAL DAVASININ KONUSU : Cumhuriyet Senatosu
Başkanlık Divanının kuruluşuna ilişkin olarak Cumhuriyet Senatosu Genel
Kurulunca alınan 1 ve 13 Kasım 1973 günlü kararların İçtüzük değiştirmesi ve
düzenlenmesi niteliğinde bulunduğu ve Anayasanın kimi maddelerine aykırı olduğu
ileri sürülmüş; yine Anayasanın değişik 147., değişik 149. ve 150. maddelerine
dayanılarak iptalleri istenilmiştir.
I-Davacının gerekçesi özeti :
Cumhuriyet Senatosu Genel Kurulunun 1 ve 13 Kasım 1973 günlü
kararları Cumhuriyet Senatosu İçtüzüğünü İçtüzük kurallarına aykırı olarak değiştirmiştir
ve Anayasaya aykırıdır. Şöyle ki:
1- Anayasanın 70. maddesi, Cumhuriyet Senatosu kuruluşunun Millet
Meclisi kuruluşundan kesinlikle değişik olduğunu gösterir. Bu Mecliste genel
oyla seçilen 150 üyenin yanında en az onu bağımsız olmak üzere Cumhurbaşkanınca
seçilen onbeş üye, bir de tabii üyeler (13.12.1960 günlü,157 sayılı Kanunun
altında adları bulunan Milli Birlik Komitesi Başkanı ve üyeleri ile eski
Cumhurbaşkanları) yer almaktadır. Tabii üyeler öteki üyelerin bağlı oldukları
kurallara bağlı tutulmuşlardır. Demek ki Anayasa Koyucu Meclis çalışmalarında,
geliş biçimi ne olursa olsun, üyeler arasında bir ayrım gözetmemektedir. Ancak
tabii üyelerin bağımsız kalmalarında yarar bulunduğu için bir siyasi partiye
girmeleri halinde bunu izleyen ilk Cumhuriyet Senatosu üye seçimi tarihinde
tabii üyelik sıfatının sona ermesi öngörülmüştür. 72. maddenin ikinci fıkrası
sonundaki kurala göre de Cumhurbaşkanınca seçilen üyelerin en az onunun
bağımsızlardan olması zorunludur.
Anayasa gerekçesinde de belirlendiği üzere Cumhuriyet Senatosunun
yapısında ve kuruluşundaki farklılıklar öngörülürken bu Meclisin bir istikrar
unsuru olması ereği güdülmüştür.
2- Anayasanın 84. maddesinde, Başkanlık Divanına siyasi parti
gruplarının katılmalarını güvence altına almak üzere yer verilmiş kuralı
inhisari anlamda yorumlayan genel kurul kararı; üyelerin bütün Meclis
faaliyetlerine katılma haklarını ellerinden alarak bunlar arasında ayrım
gözetmekte; Anayasanın başkanlık seçimlerinde üye tamsayısını esas alan 84., toplantı
ve karar yetersayısını Meclislerin üye tamsayısının salt çoğunluğuna bağlayan
86., Cumhuriyet Senatosunun bünyesini düzenleyen 70. maddelerine aykırı
düşmektedir.
3- Gerekçede belirlendiği üzere Anayasanın 84. ve 85. maddelerini
getirmekle Anayasa Koyucunun güttüğü erek gerek Meclis içi çalışmalarında
gerekse Başkalık Divanlarının kurulmasında yansızlığı sağlamaktır. Anayasa
Koyucu Başkanlık Divanının yansızlığı konusunda siyasi partilerin güçleri
ölçüsünde Divana katılmalarını da yeterli görmemiş; ayrıca başkanlıklar için
siyasi parti gruplarının aday göstermelerini, başkanlar ve başkanvekillerinin
üyesi bulundukları siyasi partilerin veya siyasi parti gruplarının Türkiye
Büyük Millet Meclisinin içinde veya dışındaki faaliyetlerine ve görevlerinin yerine
getirilmesini gerektiren haller dışında, Meclis tartışmalarına katılmalarını ve
başkanların oy kullanmalarını yasaklamıştır.
Cumhuriyet Senatosu Başkanlık Divanının, Anayasa Koyucunun aradığı
yansızlığı sağlayabilecek niteliği kazanması ancak tabii üyeler (Milli Birlik)
grubunun, Cumhurbaşkanınca seçilmiş üyeler grubunun, hatta bir grup
kurabildikleri takdirde bağımsız üyelerin Divan kuruluşlarına katılmaları ile
gerçekleşebilir.
Adalet ve Cumhuriyetçi Güven Partileri Cumhuriyet Senatosu
Grupları sağladıkları çoğunlukla, Başkanlık Divanının münhasıran siyasi parti
gruplarınca kurulmasını ileri süren önergeyi kabul etmişlerdir. Böylece 185
üyeli Cumhuriyet Senatosunda 80 üyesi bulunan Adalet Partisi gerek Başkanlık
Divanında gerekse komisyonlarda gerçek gücünün üstünde temsil edilme olanağını
elde etmiş olacaktır. Bu uygulama 84. maddede yer alan “Meclislerin Başkanlık
Divanları, o Meclisteki siyasi parti gruplarının kuvvetleri ölçüsünde Divana
katılmalarını sağlayacak şekilde kurulur.” biçimindeki buyurucu kurala
aykırıdır.
4- Anayasanın 84. maddesi kuralı Başkanlık Divanlarının siyasi
parti gruplarına hasredilmesini buyurur nitelikte değildir. Anayasa Koyucu
Yasama Meclisleri Başkanlık Divanlarının yansızlık içinde çalışması ereğini
güttüğü için siyasi parti gruplarının güçleri oranında Divana katılabilmelerini
güvence altına almayı öngörmüştür. Burada çoğunluğu sağlayan siyasi grup veya
grupların öteki siyasi grupların Divana katılmalarını önlemesine engellik etmek
istendiği ortadadır.
Kural, inhisarcı bir nitelik taşıdığı yolunda yorumlanırsa, 85. maddedeki
bunun tıpkısı olan “İçtüzük hükümleri siyasi parti gruplarının Meclislerin
bütün faaliyetlerine kuvvetleri oranında katılmalarını sağlayacak yolda
düzenlenir.” kuralına da aynı anlamın verilmesi gerekir. Bu, Cumhuriyet
Senatosundaki tabii üyeler, Cumhurbaşkanınca seçilen üyeler, grup kuramayan
siyasi parti üyeleri ve öteki bağımsız üyeler, Bütçe Karma Komisyonu (madde 94)
ve geçici Bakanlar Kurulu (madde 109) gibi yerler dışında ne Başkanlık Divananda
ne de Meclis çalışmalarının temelini oluşturan komisyonlarda görev yapamazlar
demektir. Böyle bir anlayış 70.,84. ve 85. maddelerle güdülen ereğe tüm aykırı
düşer; tabii üyelerin, Cumhurbaşkanınca seçilmiş üyelerin ve öteki
bağımsızların bakan, Başbakan, hatta Cumhurbaşkanı olabildikleri halde
Başkanlık Divanı üyesi olamamaları gibi çelişik bir sonuca yol açar.
5- Anayasa ve İçtüzük Cumhuriyet Senatosu üyelerinin neler
yapacağını ve neler yapamayacağını açık ve kesin kurallara bağlamıştır. Bunlar
arasında siyasi parti gruplarına mensup olmayan üyelerin Başkanlık Divanına ve
komisyonlara katılmalarını engelleyen bir kural yoktur.
Anayasanın 80. maddesi Meclis çalışmalarına izinsiz veya özürsüz
ve aralıksız olarak bir ay katılmamayı üyeliğin düşmesi nedeni olarak
saptamıştır. Bu da gösterir ki Meclisteki her üye Meclisteki tüm faaliyetlere
katılmakla yükümlüdür. Başkanlık Divanı yalnızca siyasi parti gruplarınca
kurulur diyen görüş geçerli sayılırsa üyelerin Anayasa güvencesi altında
bulunan hakları gaspedilmiş olacaktır.
6- Anayasanın 84. maddesinde Başkanların kendi Meclislerince üye
tamsayısının üçte iki çoğunluğu ile seçileceği yazılıdır. Başkan, Başkanlık
Divanı içinde bulunduğuna göre buradan hareketle Başkanlık Divanı kuruluşuna
grupların katılma oranlarının saptanmasında Cumhuriyet Senatosu üye
tamsayısının esas alınmasını Anayasanın bağlayıcı, buyurucu bir kuralının
gereği olur.
70. maddeye göre Cumhuriyet Senatosu üye tamsayısı 185 iken söz
konusu karar bunu siyasi parti grupları üyeleri toplamına bağlayarak 132 ye
düşürmekte ve siyasi parti gruplarının güçleri oranı buna göre
hesaplanmaktadır. Tutum Anayasanın 70.,84.,85. maddelerine aykırıdır. Çünkü
saptanacak oranlar tüm Meclis çalışmalarında, Divanda, komisyonlarda, geçici
komisyonlarda üye seçiminde geçerli olacak ve siyasi parti grupları gerçek
güçleri ölçüsünün çok üstünde temsil edilme olanağını bulacaklardır.
7- Anayasanın Türkiye Büyük Millet Meclisinin görev ve yetkilerini
belirleyen 64. maddesi 1924 Anayasanın 26. maddesiyle verilmiş olan kanunları
yorumlama yetkisini kaldırmıştır. Cumhuriyet Senatosu kararı 84. maddenin
birinci fıkrasının yorumlanması niteliğindedir. Yargı organlarının olan bu
yetkiyi bir yasama organının kullanması Anayasaya aykırı düşer.
8- Cumhuriyet Senatosu Başkanlık Divanının Milli Birlik ve
Cumhurbaşkanlığınca seçilmiş üyeler gruplarına ve bağımsızlara yer
verilmeksizin münhasıran siyasi parti gruplarınca kurulmasını ve siyasi parti
gruplarının güçleri oranının Cumhuriyet Senatosu üye tamsayısı olan 185 değil
siyasi parti grupları üyeleri toplamı 132 üzerinden hesaplanmasını öngören 1 ve
13 Kasım 1973 günlü kararlar İçtüzüğe aykırı bir İçtüzük değiştirmesi ve
düzenlemesi niteliğindedir ve Anayasanın 64.,70.,80.,84.,85.,86. maddelerine
aykırıdır.
Bu dilekçede imzası bulunan Cumhuriyet Senatosu üyeleri iki
kararın da iptalini istemektedirler.
II- Metinler :
1- Cumhuriyet Senatosu Genel Kurulunun dava konusu kararları
:
a) 1.11.1973 günlü karar :
“Sayın Başkanlığa: Anayasanın 84. maddesi muvacehesinde Başkanlık
Divanının tespitini arz ve teklif ederim – Eskişehir, Ömer Ucuzal”
Bu önerge Cumhuriyet Senatosu Genel Kurulunun 1.11.1973 günlü
Birinci Birleşimde oylanarak Başkanca kabul edildiği bildirilmiş ve böylece
karar niteliğini almıştır. (Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi, Toplantı 13,
Cilt 13-Sayfa:21 ve 22)
b) 13.11.1973 günlü karar :
“Cumhuriyet Senatosu Başkanlığına:
1 Kasım 1973 günü yapılan müzakere sonunda, Genel Kurulca kabul
edilen önerge istikametinde tespit edilmesi gereken ve Başkanlık makamınca
ilgili siyasi partilere tevdii edilmiş bulunan oran cetveli ekli olarak
sunulmuştur.
Başkanlık Divanının kuruluşuna esas olacak bu oran cetvelinin
kabulü ile Divanın bu esaslara göre kurulmasını arz ve teklif ederiz.
Cumhuriyet Senatosu Adalet Partisi Grup Başkanvekili Eskişehir
Senatorü Ömer Ucuzal.
Cumhuriyet Senatosu Adalet Partisi Grup Başkanvekili Manisa
Senatörü Oral Karaosmanoğlu.
Cumhuriyet Senatosu Adalet Partisi C.G.P.Grup Başkanvekili Kayseri
Senatörü Sami Turan.
Başkanlık Divanının seçimlerine ait oran ve yüzde cetveli:
Siyasi Parti grupları Adet Oran Yüzdesi
Adalet Partisi 80 100X80 = 60,60
132
Cumhuriyet Halk Partisi 42 100X42 = 31,81
132
Cumhuriyetçi Güven Patisi 10 100X10 = 7,57
132
---- ------- --------
Toplam : 132 132 99,98
Divan üyeliklerinin yüzde puanları :
Başkan : 19x1=19
Başkanvekilleri : 10x3=30
İdare Amirleri : 7x3= 21
Divan kâtipleri : 5x6= 30
100
Siyasi Parti Başkan Başkanvekili İdare Âmiri Kâtip
A.P. 1 2 1 3
C.H.P. - 1 1 3
C.G.P. - - 1 -
--------- ------- ------- ------
1 3 3 6
Bu önerge Cumhuriyet Senatosu Genel Kurulunun 13.11.1973 günlü
Dördüncü Birleşiminde oylanarak Başkanca kabul edildiği bildirilmiş ve böylece
karar niteliğini almıştır. (Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi, Toplantı 13,
Cilt 13 – sayfa 121-133.)
2- Konuyu ilgilendiren Anayasa kuralları :
Konuyu ilgilendiren Anayasa kuralları aşağıda gösterilmiştir:
“Madde 84/1, 2- Meclislerin Başkanlık Divanları, o Meclisteki
siyasi parti gruplarının kuvvetleri ölçüsünde Divana katılmalarını sağlıyacak
şekilde kurulur.
Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu Başkanları, kendi
Meclislerince üye tamsayısının üçte iki çoğunluğu ve gizli oy ile ikişer yıl
için seçilirler; ilk iki oylamada bu çoğunluk sağlanamazsa, salt çoğunlukla
yetinilir. Meclis başkanlıkları için Meclisteki siyasi parti grupları aday
gösteremezler.”
“Madde 85/1,2-Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Meclisler,
çalışmalarını, kendi yaptıkları içtüzüklerin hükümlerine göre yürütürler.
İçtüzük hükümleri, siyasi parti gruplarının, Meclislerin bütün
faaliyetlerine kuvvetleri oranında katılmalarını sağlayacak yolda düzenlerin
Siyasi parti grupları, en az on üyeden meydana gelir.”
“Madde 70-Cumhuriyet Senatosu, genel oyla seçilen yüzelli üye ile
Cumhurbaşkanınca seçilen onbeş üyeden kurulur.
13 Aralık 1960 tarihli ve 157 sayılı Kanunun altında adları
bulunan Milli Birlik Komitesi Başkanı ve üyeleri ile eski Cumhurbaşkanları, yaş
kaydı gözetilmeksizin, Cumhuriyet Senatosunun tabii üyesidirler. Tabii üyeler
Cumhuriyet Senatosunun diğer üyelerinin tâbi oldukları hükümlere tâbidirler.
Ancak, haklarında, bu Anayasanın 73 üncü maddesinin 1 inci ve 2 inci fıkraları
ve 10 uncu geçici maddesinin 1 inci fıkrası hükümleri uygulanmaz. Tabii üye
olarak Cumhuriyet Senatosuna katıldıktan sonra bir siyasi partiye girenlerin
tabii üyelik sıfatı, partiye girişlerinden sonraki ilk Cumhuriyet Senatosu
üyeliği seçimi tarihinde sona erer.”
“Madde 72- Kırk yaşını doldurmuş ve yüksek öğrenim yapmış bulunan
ve milletvekili seçilmeye engel bir durumu olmayan her Türk, Cumhuriyet
Senatosuna üye seçilebilir.
Cumhurbaşkanınca seçilen üyeler, çeşitli alanlarda seçkin
hizmetleriyle tanınmış ve kırk yaşını bitirmiş kimselerden olur. Bunlardan en
az onu bağımsızlar arasından seçilir.”
“Değişik madde 89/1,2-Gensoru yetkisi yalnız Millet Meclisinindir.
Gensoru önergesi bir siyasi parti grubu adına veya en az 10 milletvekilinin
imzasıyle verilir.
Gensoru önergesinin gündeme alınıp alınmayacağı, verilişinden
sonraki üç birleşim içinde görüşülür. Bu görüşmede, ancak önerge sahiplerinden
biri, siyasi parti grupları adına birer milletvekili, Bakanlar Kurulu adına
Başbakan veya bir bakan konuşabilir.”
“Madde 94/2- Bu tasarılar ve rapor (Bütçe tasarıları) otuzbeş
milletvekiliyle onbeş Cumhuriyet Senatosu üyesinden kurulu bir karma komisyona
verilir. Bu komisyonun kuruluşunda, iktidar grubu veya gruplarına en az otuz
üye verilmek şartıyla, siyasi parti gruplarının ve bağımsızların oranlarına
göre temsili gözönünde tutulur.”
“Madde 109/1,2,3,4-Millet Meclisi genel seçimlerinden önce,
Adalet, İçişleri ve Ulaştırma Bakanları çekilir. Seçimin başlangıç tarihinden
üç gün önce; seçim dönemi bitmeden seçimin yenilenmesine karar verilmesi
halinde ise bu karardan başlıyarak beş gün içinde, Başbakanca Türkiye Büyük
Millet Meclisinin bağımsız üyeleri arasından yeni Adalet, İçişleri ve Ulaştırma
Bakanları atanır.
108 nci madde gereğince seçimlerin yenilenmesine karar
verildiğinde Bakanlar çekilir ve Başbakan geçici bir Bakanlar kurulu kurar.
Geçici Bakanlar Kuruluna, Adalet, İçişleri ve Ulaştırma Bakanları
Türkiye Büyük Millet Meclisindeki bağımsızlardan olmak üzere, Millet
Meclisindeki siyasi parti gruplarından, bu Meclisteki organlarına göre üye
alınır.
Siyasi parti gruplarından alınacak üye sayısının, Millet Meclisi
Başkanı tesbit ederek Başbakana bildirir. Teklif edilen Bakanlığı kabul etmiyen
veya sonradan çekilen partililer yerine, Türkiye Büyük Millet Meclisi içinden
veya dışardan bağımsızlar atanır.”
“Değişik madde 149- Cumhurbaşkanı; Yasama Meclisindeki siyasi
parti grupları ve Türkiye Büyük Millet Meclisinde grubu bulunan siyasi partiler
ileson milletvekili genel seçimlerinde muteber oy sayısının en az yüzde onunun
alan siyasi partiler; yasama Meclislerinden birinin üye tamsayısının en az
altıda biri tutarındaki üyeleri; kendi varlık ve görevlerini ilgilendiren
alanlarda Yüksek Hâkimler Kurulu, Yargıtay, Danıştay, Askeri Yargıtay ve
Üniversiteler, kanunların veya Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüklerinin veya
bunların belirli madde ve hükümlerinin Anayasaya aykırılığı iddiasiyle, Anayasa
Mahkemesinde doğrudan doğruya iptal davası açabilirler.”
“Madde 8/2- Anayasa hükümleri, yasama, yürütme ve yargı
organlarını, idare makamlarını ve kişileri bağlayan temel hukuk kurallarıdır.”
“Madde 12- Herkes, dil, ırk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi
inanç, din ve mezhep ayırımı gözetilmeksizin, kanun önünde eşittir.
Hiçbir kişiye, aileye, zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz.”
“Madde 80- Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliği, bir üyenin üye
seçilmeye engel bir suçtan dolayı kesin olarak hüküm giymesi, çekilmesi,
kısıtlanması, üyelikle bağdaşmıyan bir hizmet kabul etmesi veya Meclis
çalışmalarına izinsiz veya özürsüz ve aralıksız olarak bir ay katılmaması
yüzünden üyeliğinin düştüğünün kendi Meclisince karara bağlanması hallerde
sonar erer.”
“Madde 86- Her Meclis, üye tamsayısının salt çoğunluğuyla toplanır
ve Anayasada başkaca hüküm yoksa, toplantıya katılanların salt çoğunluğuyla
karar verir.
Türkiye Büyük Millet Meclisinde toplantı yetersayısı, her iki
Meclis üye tamsayısı toplamının salt çoğunluğudur.”
III- İlk İnceleme :
Anayasa Mahkemesi İçtüzüğünün 15. maddesi uyarınca 13.12.1973 gününde
Muhittin Taylan, Avni Givda, Sait Koçak, Kemal Berkem, Şahap Arıç, İhsan
Ecemiş, Halit Zarbun, Ziya Önel, Abdullah Öner, Kani Vrana, Muhittin Gürün,
Lütfi Ömerbaş, Şevket Müftügil, Nihat Akçakayalıoğlu ve Ahmet H.Boyacıoğlu’nun
katılmalariyle yapılan ilk inceleme toplantısında aşağıda açıklanan konular
üzerinde durulmuş ve yine aşağıda açıklanan sonuçlara varılmıştır:
1- Davanın Yasa kurallarına uygun olarak açılıp açılmadığı konusu :
a) Dava konusu kararlar 1 ve 13 Kasım 1973 günlüdür. Dava
dilekçesi Anayasa Mahkemesi Genel Sekreterliğince 27 Kasım 1973 gününde kaleme
havale edilerek 2589 sıra ve 1973/44 esas sayısını almıştır. 22.4.1962 günlü,
44 sayılı Kanunun 26. maddesinin birinci fıkrasına göre o dava o günde açılmış
sayılacağı için yasal süresi içindedir.
b) Dava dilekçesinin sonu
Cumhuriyet Senatosu tabii üyesi Suphi Gürsoytrakça imzalanmış, dilekçeye
dilekçede açık gönderme yapılan, el yazıları ile düzenlenmiş, adların ve
Cumhuriyet Senatosu üyeliği sıfatlarının da belirlendiği iki yapraklı bir imza
çizelgesi ile bu çizelgenin, yazı makinesi ile yazılmış ve Cumhuriyet Senatosu
Genel Sekreterliğince “yukarıda isimli yazılı üyelerin Cumhuriyet Senatosu
üyeleri oldukları tasdik olunur” biçiminde onanmış tam benzeri yine iki yaprak
olarak, eklenmiştir.
Cumhuriyet
Senatosu tabii üyesi Suphi Gürsoytrak’ın hem dilekçenin sonunda hem de
dilekçeye bağlı imza çizelgesinin 7 sıra sayısında imzasının bulunmasından
22.4.1962 günlü, 44 sayılı Kanunun 25. maddesinin son fıkrasınca kendisine
tebligat yapılacak üye olarak gösterilmek istendiği anlaşılmaktadır.
İmza
çizelgesinde ve onanlı belgede Cumhuriyet Senatosunun 37 üyesi yer almıştır. Bu
toplam Anayasanın 70. maddesine göre Cumhuriyet Senatosu üye tamsayısının
altıda birini aşmaktadır. İmza çizelgesi onansız ise de dava dilekçesinde
dilekçeye bağlı olarak verilen bu çizelgeye açıkça gönderme yapılmış ve yine
dava dilekçesine bağlı onanlı belgedeki adlar ve kimlikler çizelgelerdekilere
tıpa tıp uygun bulunmuş olduğundan imza çizelgesinin ayrıca onanmamış bulunması
eksiklik sayılmamış; dosyanın eksiği bulunmadığı ve davanın dava konusu
kararların aşağıda belirtilecek niteliği de gözönünde bulundurularak Anayasanın
değişik 147., değişik 149 ve 150. ve 44 sayılı Kanunun 21.,22.,25. ve 26. maddelerine
uygun olduğu sonucuna varılmıştır.
Ahmet
H.Boyacıoğlu imza çizelgesi onansız olduğunda bu eksiğin giderilmesi gerektiği
görüşünü ileri sürmüştür.
2-Dava
konusu kararların niteliği :
Anayasanın
değişik 147. maddesinin birinci fıkrası uyarınca Anayasa Mahkemesi ancak
kanunların ve Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüklerinin Anayasaya, Anayasa
değişikliklerinin de Anayasada gösterilen şekil şartlarına uygunluğunu
denetler. Bu nedenle Cumhuriyet Senatosu Genel Kurulunun dava konusu kararlarının
değerlendirilip nitelendirilmesinin önemi açıktır.
Türkiye
Cumhuriyeti Anayasasının hükümleri arasında Türkiye Büyük Millet Meclisinin ve
Meclislerin çalışmalarını kendi yaptıkları İçtüzükler uyarınca yürütmeleri
ilkesi de yer almaktadır (madde 85). Bir Meclis Başkanlık Divanının kuruluşunu
ve iş görüşünü o Meclisin çalışma alanı dışında, Meclis faaliyetlerinden ayrı
nitelikte bir düzen olarak düşünmeğe olanak yoktur. Başkanlık Divanının
kuruluşu ve işleyişi, Divanın Meclisin çalışmalarını yönetmesi dolayısiyle,
Meclis faaliyetlerinin en başında gelir. Böyle olduğu için de Başkanlık
Divanına ilişkin sorunların çözüm yeri İçtüzük ve Divanın bağlı olacağı düzenin
saptanması bir İçtüzük konusudur. Nitekim Cumhuriyet Senatosu İçtüzüğünde de
Başkanlık Divanına, grupların divana katılmaları biçiminin saptanmasına,
Divanın bünyesine, oluşmasına, seçilişine ve görevlerine ilişkin ayrıntılı
maddeler vardır (İkinci ve Üçüncü Bölümler; madde 3-13).
Birbirini
bütünleyen dava konusu iki karar Cumhuriyet Senatosu Başkanlık Divanının
bünyesi ve oluşması konusunda yeni bir düzenleme getirmektedir. Bu düzenlemede
Cumhuriyet Senatosu İçtüzüğündeki tüm grupların Divana güçleri oranında
katılmaları ve oranın saptanmasında Cumhuriyet Senatosu üye tamsayısının esas
alınması ilkelerinden uzaklaşılarak Divana yalnız siyasi parti gruplarının
katılması öngörülmüş ve güç oranının saptanmasında hesabın siyasi parti
gruplarına mensup üyelerin toplam sayısına göre yapılması yoluna gidilmiştir.
Dava konusu kararların şu durumu ile, yalnızca İçtüzükte yeri olabilecek bir
konuyu düzenlediğinde ve özellikle Cumhuriyet Senatosu İçtüzüğünün siyasi
grupların oranlarına ilişkin 8. maddesini değiştiren bir nitelik taşıdığında
kuşku yoktur.
Dava
konusu kararların bir İçtüzük sorununu ele alıp sonuca bağladığını ve bu nedenlerle
de bir İçtüzük düzenlemesi niteliğini kazandığını böylece belirttikten sonra
kararların alınmasında İçtüzüğün değiştirilmesine ilişkin usule uyulmamasının
bu niteliğe etkisi olup olmayacağının üzerinde durulması gerekir.
Anayasa,
Yasama Meclisleri İçtüzüklerinin yapılması ve değiştirilmesi için belirli bir
yol koymuş değildir. Buna karşılık Cumhuriyet Senatosu İçtüzüğünün konuyu
düzenleyen 180. ve 181. maddelerinde İçtüzükte değişiklik yapılmasına ilişkin
önerilerin, gerekli raporu hazırlayıp Cumhuriyet Senatosuna sunmak üzere,
Anayasa ve Adalet Komisyonuna havale edileceği ve yapılacak değişiklik ve
ilâvelerin bir kez görüşmeye tâbi olduğu yazılıdır.
Dava
konusu kararların, daha önce Anayasa ve Adalet Komisyonunda incelenip rapora
bağlanmaksızın ve ilgili İçtüzük kurallarının değiştirilmesi açıkça
istenmeyerek yalnızca iki önergenin Genel Kurulda oylanıp kabul edilmesi
yoliyle oluşmuş bulunduğu bilinmektedir. (Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi;
Cilt 13; sayfa 21,22 ve 121-133). Ancak bunların çözüme bağladığı konunun,
alımlarındaki ereğin ve gördükleri işin açık ve kesin delâleti karşısında
yukarıda değinilen biçim eksikliğinin bu yasama belgelerini nitelendirmede
etkisi olabileceği düşünülemez. Kaldı ki tersine bir görüşün çeşitli içtüzük
konularının tek tek kararlarla hükme bağlanması ve böylece Anayasa uygunluk
denetiminden kaçınılması yolunda bir eğilimi teşvik etmesi her zaman için
olasılık içindedir. Anayasada böyle bir durum ve tutuma elverişli bir açığın
bulunabileceğini sonucuna yönelen her yorum Anayasa Koyucunun ereğine tüm
aykırı düşer.
Özetlemek
gerekirse: Dava konusu kararlar İçtüzük düzenlemesi niteliğindedir ve bu
nitelikleriyle de Anayasaya uygunluk denetimine bağlıdırlar.
3-
Dava dilekçesi örneğinin gönderilmesi istemi :
Cumhuriyet
Senatosu Başkanlığının, aynı konudaki 1973/43 ve 1973/44 esas sayılı iptal
davalarına ilişkin başvurmaların birer örneğinin bilgi edinilmek üzere gönderilmesini
5.12.1973 günlü, 1728-2030 sayılı yazı ile istediği anlaşılmaktadır. Bu yoldaki
istemin, 44 sayılı Yasada yeri olmaması dolayısiyle, reddine karar verilmesi
gerekir.
4-
İlk inceleme sonunda verilen karar :
Böylece
ve yukarıda ayrıntıları ile açıklandığı üzere:
a)
Cumhuriyet Senatosu Başkanlığının dava dilekçeleri örneklerinin bilgi edinilmek
üzere gönderilmesi yolundaki isteminin, 44 sayılı Yasada yeri olmaması
dolayısıyle, reddine oybirliğiyle;
b)
Dosyanın eksiği bulunmadığı sonucuna varıldığından konusu İçtüzük düzenlemesi
niteliğinde olan ve Anayasanın değişik 147., değişik 149. ve 150. ve 44 sayılı
Kanunun 21.,22.,25.,26. maddelerine uygun görülen işin esasının incelenmesine
Ahmet H.Boyacıoğlu’nun imza çizelgesi onansız olduğundan bu eksiğin giderilmesi
gerektiği yolundaki karşıoyu ile ve oyçokluğu ile;
13.12.1973
gününde karar verilmiştir.
5-
Esasın incelenmesi için gün belirlenmesi :
20.12.1973
gününde Muhittin Taylan, Avni Givda, Kemal Berkem, Şahap Arıç, İhsan Ecemiş,
Ahmet Akar, Halit Zarbun, Ziya Önel, Abdullah Üner, Kâni Vrana, Muhittin Gürün,
Lütfi Ömerbaş, Şevket Müftügil, Nihat Akçakayalıoğlu ve Ahmet H.Boyacıoğlu’nun
katılmalariyle yapılan toplantıda davanın, niteliği dolayısiyle, Anayasa
Mahkemesi İçtüzüğünün 33. maddesinin birinci fıkrasında yazılı yetkiye
dayanılarak ve aynı maddenin ikinci fıkrası uyarınca süreler kısaltılarak,
25.12.1973 saat 10:00 gündeme alınması kararlaştırılmıştır.
IV-Esasın
incelenmesi :
Davanın
esasına ilişkin rapor, dava dilekçesi ve ekleri, Anayasaya aykırılığı ileri
sürülen İçtüzük düzenlemesi niteliğindeki Türkiye Cumhuriyet Senatosu Genel
Kurulu kararları, 1.11.1973, 6.11.1973 ve 13.11.1973 günlü birleşimlere ilişkin
Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergileri; konuyu ilgilendiren Anayasa kuralları ve
bunlara ilişkin gerekçeler ve başka yasama belgeleri; dava ile ilişkisi bulunan
öteki metinler ve 25.12.1973 günlü, 1973/43-39 sayılı Anayasa Mahkemesi kararı
okunduktan sonra gereği görüşülüp düşünüldü:
Cumhuriyet
Senatosu Genel Kurulunun dava konusu 1 ve 13 Kasım 1973 günlü kararları 1973/43
sayılı dava dolayısıyle Anayasaya uygunluk denetiminden geçirilerek iptallerine
25.12.1973 gününde 1973/39 sayı ile karar verilmiştir. Şu duruma göre konunun
yeniden karara bağlanmasına yer olmamak gerekir.
V-Sonuç :
Cumhuriyet
Senatosu Genel Kurulunun dava konusu 1 ve 13 Kasım 1973 günlü kararları 1973/43
sayılı dava dolayısıyle Anayasaya uygunluk denetiminden geçirilerek iptallerine
25.12.1973 gününde 1973/39 sayı ile karar verilmiş olduğundan konunun yeniden
karara bağlanmasına yer olmadığına 25.12.1973
gününde oybirliğiyle karar verildi.
Başkan
Muhittin TAYLAN
|
Başkanvekili
Avni GİVDA
|
Üye
Sait KOÇAK
|
Üye
Kemal BERKEM
|
Üye
Şahap ARIÇ
|
Üye
İhsan ECEMİŞ
|
Üye
Ahmet AKAR
|
Üye
Ziya ÖNEL
|
Üye
Abdullah ÖNER
|
Üye
Kâni VRANA
|
Üye
Muhittin GÜRÜN
|
Üye
Lütfi ÖMERBAŞ
|
Üye
Şevket MÜFTÜGİL
|
Üye
Nihat
AKÇAKAYALIOĞLU
|
Üye
Ahmet
H.BOYACIOĞLU
|