ANAYASA MAHKEMESİ KARARI
Esas Sayısı : 1967/33
Karar Sayısı : 1968/58
Karar Günü : 3/12/1968
İPTAL DÂVASINI AÇAN : Ege Üniversitesi adına Rektör
Dr. Vehbi Göksel Vekili Av. Kerim Taran
DAVA DİLEKÇESİNİN ANAYASA MAHKEMESİNDE KAYIT TARİHİ : 5.10.1967
İPTAL DAVASININ KONUSU :
8 Temmuz 1967 günlü ve 12462 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan 4
Temmuz 1967 günlü ve 892 sayılı Hacettepe Üniversitesi Kurulması Hakkındaki
Kanunun usul ve esas yönlerinden Anayasa’ya aykırılığı ileri sürülerek iptali
istenmiştir.
I- İLK İNCELEME :
Anayasa Mahkemesi İçtüzüğünün 15. maddesi gereğince 24.10.1967
gününde yapılan ilk inceleme toplantısında Hacettepe Üniversitesi Hakkındaki
Kanunun Anayasa’ya aykırılığı nedeni ile iptal dâvası açmağa Ege
Üniversitesinin yetkili olduğuna ve dosyada başkaca eksiklik bulunmadığından
işin esasının incelenmesine oybirliği ile karar verilmiştir.
II-SÖZLÜ AÇIKLAMA DURUMU :
Anayasa Mahkemesinin 27.6.1968 gününde yaptığı ve Başkan Vekili
Lütfi Ömerbaş, Üye İhsan Keçecioğlu, Salim Başol, Feyzullah Uslu, Fazlı Öztan,
Celâlettin Kuralmen, Hakkı Ketenoğlu, Sait Koçak, Muhittin Taylan, İhsan
Ecemiş, Recai Seçkin, Ahmet Akar, Halit Zarbun, Ziya Önel ve Muhittin gürün’ün
katıldığı toplantıda, 22.4.1962 günlü ve 44 sayılı kanunun 29. maddesi uyarınca
dâvacının sözlü açıklamasının dinlenmesine üyelerden İhsan Ecemiş ve Recai
Seçkin’in karşı oylarıyle ve oyçokluğu ile karar verilmiştir. Bu karar
uyarınca, sözlü açıklamayı dinlemek üzere Anayasa Mahkemesinin 8.10.1968
gününde yaptığı ve Başkan Vekili Lütfi Ömerbaş, Üye İhsan Keçecioğlu, Salim
Başol, A.Şeref Hocaoğlu, Fazlı Öztan, Celâlettin Kuralmen, Hakkı Ketenoğlu,
Sait Koçak, Avni Givda, Muhittin Taylan, İhsan Ecemiş, Recai Seçkin, Ahmet
Akar, Halit Zarbun, Ziya Önel ve Muhittin Gürün’ün katıldığı toplantıda; Dâvacı
Ege Üniversitesi Rektörlüğüne dinlenme gününün bildirilmiş olduğu, Rektörlüğün
5.10.1968 günlü ve 420/5862 sayılı yazısiyle Ege Üniversitesini de temsil
edeceğini bildirdiği İstanbul Üniversitesi Temsilcisi Prof. Hıfzı Timur’un
gelmediği anlaşıldı. Gerçi dâvacı İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü, aslı 967/32
sayılı dâva dosyasında bulunan, 4.10.1968 günlü ve 4472 sayılı yazısiyle
öğretim üyelerinin yoğun ve kaçınılmaz bir sınav çalışması içinde
bulunduklarını, temsilcilerin Ankara’ya gelmelerinin olağanüstü sınav
güçlükleri doğuracağını belirterek dinlemenin daha sonraki bir güne
bırakılmasını istemişse de, 44 sayılı kanunun 30. maddesinin açık hükmüne ve
dâvacıya bu maddede uygun olarak yapılan tebligata göre dinlemenin başka bir
gün bırakılması isteminin reddine ve incelemenin dosya üzerinde yapılmasına,
Başkan vekili Lütfi Ömerbaş, üyelerden İhsan Keçecioğlu, Salim Başol,
Celâlettin Kuralmen ve Hakkı Ketenoğlu’nun karşı oylarıyle ve oyçokluğu ile
karar verildi.
III-DAVACININ GEREKÇESİ ÖZETİ :
“A-Usul Yönünden : Dâva konusu Hacettepe Üniversitesi
Kurulması Hakkındaki Kanun tasarısı, partilerin kuvvetleri oranında temsil
edilmedikleri, sonradan kurulan Güven Partisine mensup milletvekillerinin usulü
dairesinde seçilmeden Güven Partisi’ni temsilen yer aldıkları komisyonlarda
incelenmiş bulunduğuna göre, kanun, Anayasa’nın 85. maddesine aykırı olarak
yasama meclislerinden geçmiş bulunmaktadır.
B- Esas Yönünden : a- Anayasa’nın 120. maddesinin beşinci
fıkrasında (Üniversitelerin kuruluş ve işleyişleri, organları ve bunların
seçimleri, görev ve yetkileri, öğretim ve araştırma görevlerinin Üniversite
organlarınca denetlenmesi, bu esaslara göre kanunla düzenlenir.) denilmektedir.
Bu fıkrada söz konusu kanun Üniversitelerin genel kanunu 4936 sayılı kanun ve
ek ve tadilleridir. Belli yeni bir Üniversitenin bundan farklı bir rejime ve
sisteme bağlanması caiz değildir. Bu çeşit kuruluş kanunlarının, bu genel kanun
dairesinde sadece bir kuruluş, kadro ve mali imkânlar sağlayan hükümleri ihtiva
etmesi Anayasa’nın 120. ve 112. maddeleri gereğidir.
b-Anayasa’nın 120. maddesine göre organların tek dereceli seçimle
seçilmeleri gerekir. Halbuki Hacettepe Üniversitesi Rektörü, doğrudan doğruya
öğretim üyeleri tarafından değil Senatoca yani iki dereceli olarak
seçilmektedir. Bu durum 120. maddeyle teminat altına alınan kollgyal sisteme
aykırıdır.
c- Üniversite soyut bir kavramdır. Fakültelerden mücerret bir
Üniversite düşünülemez. Buna karşılık bir Üniversiteden tamamen ayrı, bağımsız
bir fakülte kurulabilir ve fiilen de vardır. Şu halde Anayasa’nın tanıdığı
bilimsel ve idari özerklik, fakültelerden gelmelidir ve her fakülte bu
özerkliğini kendi organları eliyle kullanmalıdır. Halbuki 892 sayılı kanunun 4.
maddesine göre dekanların aslı ita âmirliği yetkisi yoktur. Fakülte organlarının
kararları da rektör tarafından imza edilmektedir. Rektör fakültelerin de icra
organıdır. Fakültelerin bilimsel çalışması için gerekli idari yetki ve
muhtariyeti yoktur. Fakültelerin görevlerini yapabilmeleri, 8 yıl gibi seçim
sistemi ile gerçekte bağdaşamayacak uzun bir süre görevde kalan bir rektörün
takdirine bırakılmıştır.
d-Anayasa’nın 120. maddesi konulurken mevcut Üniversiteler Kanunun
sistemi, gözönünde tutulmuş ve bunlar muhafaza ve teyit edilmiş ve tevsii
istenmiştir. Bu da ferdi değil kollegyal idare sistemidir; öğretim ve yönetim
sorumluluğun bütün öğretim üyeleri üzerinde bulunması, Üniversitenin bunların
doğrudan doğruya seçimle kuracakları kurallar marifetiyle idare edilmesidir.
Böylece iş bölümü ve eşitlik sağlanmış ve üstün yetkili bir idareci sınıfının
doğması önlenmiş olur. Halbuki 892 sayılı kanun, fakültelerin ve dolayısiyle
öğretim üyelerinin doğrudan doğruya seçmediği bir öğretim üyesinin Senato
karariyle rektör olarak, 8 seneden önceki rektör sıfatiyle 16 sene fakülteleri idare
etme imkânı vermekte ve bu suretle şahsi idare usulünü koymaktadır. Bu durum
Anayasa’nın 120. maddesinin ruhuna aykırıdır. Üniversite özerkliği yalnız
siyasi iktidara karşı değil akademik hür öğretim, eğitim ve araştırma
çalışmalarına içten ve dışardan gelecek her çeşit müdahaleyi önlemeye matuf
bulunduğu açık bir ilmi gerçektir. Anayasa koyucu mevcut Üniversiteler Kanunun
koyduğu bu sistemi değiştirmek istese idi bunu açıkça belirtmesi ve kanun
koyucunun da iki yıl içinde yeni bir kanun yapması gerekirdi.
e- Kamu kurumlarının çalışma alanlarının konularıyle sınırlanması
gerektiği halde, 892 sayılı kanunun 1. maddesinde Hacettepe Üniversitesi
merkezinin Ankara’da olduğu belirtilerek, bu Üniversitenin yurdun her tarafında
idari kararla fakülteler ve şubeler açabileceği ve her türlü faaliyette
bulunabileceği kabul edilmiş bulunmaktadır. Bu hüküm, kamu kurumu kavramıyle
bağdaşamıyacağı gibi üniversitelerin bir kanunla kurulabileceği hakkındaki
Anayasa hükmü ile de bağdaşmaz.
Bu nedenlerle; Anayasa’nın 85. maddesindeki usul hükümlerine, 120.
maddesinde kabul edilmiş olan Devlet Üniversiteleri sistemine ve 112. maddesinde
yer alan Türk idari rejime ilkelerine açıkça aykırı bulunan 892 sayılı
Hacettepe Üniversitesi Kurulması Hakkındaki Kanunun tümünün, olmadığı takdirde
sakatlık arzeden hükümlerinin, iptaline karar verilmelidir.
IV-METİNLER :
A-Dava konusu hükümler : Dâvacının iptalini istediği
Hacettepe Üniversitesi Kurulması Hakkındaki 892 sayılı Kanunun hükümleri
şöyledir:
“Madde 1- Merkezi Ankara’da olmak üzere (Hacettepe Üniversitesi)
adı ile tüzel kişiliği haiz özerk bir Üniversite kurulmuştur.
Madde 2- Hacettepe Üniversitesine bağlı ve tüzel kişiliği haiz (
Fen ve Sosyal Bilimler Fakültesi), (Tıp Fakültesi) ve (Sağlık Bilimleri
Fakültesi) kurulmuştur.
Hacettepe Üniversitesi içinde fakülteler, yüksek okul veya okullar
ile enstitüler açılmasına; bunların birleştirilmesine veya kaldırılmasına
Senato karar verir.
Hacettepe Üniversitesi ile buna bağlı fakültelerin, yüksek okul,
okul ve enstitülerin işleyiş, akademik düzen, yönetim ve denetimini
ilgilendiren hususlar Senatoca hazırlanacak yönetmeliklerle belirtilir.
Bu madde uyarınca açılacak fakülte, enstitü, okul ve kurumlardan
yeni ödenek ve kadro alınmasını gerektirenler için genel usullere uyulur.
Madde 3- Hacettepe Üniversitesi Senatosu, rektörün başkanlığında
öğretim görevi başında bulunan önceki rektörden, fakülte dekanlarından, her
fakülte profesörler kurullarının kendi üyeleri arasından ve üç yıl için
seçeceği ikişer profesörden ve rektörlüğe bağlı her yüksek okulun müdüründen
kurulur.
Madde 4- Hacettepe Üniversitesi Rektörü, Üniversite Senatosu
tarafından, Senato üyeleri arasında beş yıl için seçilir. Dönem süresi biten
rektör üç defadan fazla olmamak üzere bir yıl süre ile yeniden seçilebilir.
Rektör, Senato üyelerinden bir veya ikisini rektör yardımcısı olarak seçer.
Rektör, işi başında bulunmadığı zaman rektör yardımcılarından veya
dekanlardan birini vekil tâyin eder.
Rektör Üniversite tüzel kişiliğinin temsilcisidir. Rektör,
Üniversite ve ona bağlı fakültelerle diğer kurumların yürütme ve ita âmiri olup
tahakkuk memurlarını tâyin eder. Rektör yardımcılarına, fakülte dekanlarına,
okul ve enstitü müdürleri ile Üniversite genel sekreterlerine uygun göreceği
ölçüde ita âmirliği yetkisi verebilir.
Memur ve hizmetlilerin atanma, terfi ve nakilleri Rektör ve
görevlendireceği rektör yardımcıları, dekanlar ve Üniversite Genel Sekreteri
tarafından yapılır.
Madde 5- Hacettepe Üniversitesine bağlı fakültelerin dekanları,
Fakülte Profesörler Kurulu üyeleri ile, bu fakültelere bağlı yüksek okul
müdürlerinin bir arada yapacakları toplantıda dört yıl için seçilir.
Dönem süresi biten dekanlar üç defadan fazla olmamak üzere birer
yıl süre ile yeniden seçilebilirler.
Madde 6- Hacettepe Üniversitesi fakülte ve diğer kurumlarına
atanmış öğretim üye ve yardımcıları, üniversitenin diğer fakülte ve
kurumlarındaki kadrolara atanmamış olsalar bile, burularda da gerekli öğretim,
eğitim ve araştırma hizmetleri ile görevlendirilebilirler. Fakülte kadrolarına
atanmış öğretim üyeleri yönetmeliklerde belirtilecek esaslara göre yüksek okul,
veya enstitü kurullarına katılırlar.
Madde 7- Hacettepe Üniversitesinin inşaat, makine ve tesisatı ile
ilgili işlerde 1050 sayılı Muhasebei Umumiye Kanununun 135. maddesi ile 2490
sayılı kanun hükümleri uygulanmaz. Bu işlerde uygulanacak esaslar Senatoca
hazırlanacak bir yönetmelikle belirtilir.
Madde 8- Asli görevleri Hacettepe Üniversitesi ve buna bağlı
fakülte, yüksek okul ve diğer kurumlarda olan öğretim üyeleri ve öğretim
yardımcıları, Senatoca işbirliğine karar verilen kurumlar dışında başka
müesseselerde ek görevle çalışmazlar ve serbest meslek icra edemezler. Bu madde
gereğince Hacettepe Üniversitesi ile işbirliği yapılmasına karar verilen kurumlardan
alınan ücretler, öğretim üyelerinin ve öğretim yardımcılarının bu üniversiteden
alacakları Üniversite tazminatlarına halel getirmez. Hacettepe Üniversitesi
kadrolarına ek görevle tâyin edilen ve hariçte resmi veya özel bir işi
bulunmıyan Üniversite mensubu öğretim üyelerinin asli görevleri dolayısiyle
almakta oldukları üniversite tazminatlarına halel gelmez.
Bu Üniversitede asli görevli bulunan öğretim üyeleri ve
yardımcılarına 7244 sayılı kanunun 3. maddesi hükmü uygulanmaz.
Madde 9- Bu kanun hükümlerinin kapsamadığı hususlarda 115 sayılı
kanunla değiştirilmiş 4936 sayılı Üniversiteler Kanunu ile ek ve tadillerine
uyulur.
Madde 10- Başka kanunların işbu kanun hükümleri ile çelişmesi
halinde bu kanun hükümlerine uyulur.
Madde 11- Hacettepe Üniversitesi kuruluş kadroları bağlı (1) ve
(2) sayılı cetvellerde gösterilmiş ve 26.9.1963 tarih, 337 sayılı ve 16.2.1965
tarih, 534 sayılı kanunlarla alınan bağlı (3) sayılı cetvelde yazılı kadrolar
kaldırılmıştır.
Madde 12- Ankara Üniversitesi Hacettepe Tıp ve Sağlık Bilimleri
Fakültesince yapılan sözleşmelerden doğan haklar ve borçlar, bu fakülteye ait
bilumum menkul ve gayrimenkul mallarla alacaklar ve döner sermayeler “Hacettepe
Üniversitesi” ne intikal etmiştir.
Geçici Madde 1- Bu kanuna bağlı (4) sayılı cetvelde gösterilen
kadrolar, 1967 Mali yılında kullanılmaz.
Geçici Madde 2- Ankara Üniversitesi Hacettepe Tıp ve Sağlık
Bilimleri Fakültesi ile fakülteye bağlı kurumlarda görevli öğretim üyeleri ve
öğretim yardımcıları ile memur ve hizmetlilerden aylıkları, kadro ve üniversite
kurumunun adı değişmiyenlerin yeniden tâyinlerine lüzum olmayıp, aylıkları ve
ücretleri verilmeye devam olunur.
Aylıkları, kadro ünvanları ve Üniversite Kurumunun adı
uymıyanların atanmaları, bu kanunun yayımı tarihinden geçerli olmak üzere
yapılır ve bunlardan izinli olanlar için göreve başlama kaydı aranmaz.
Geçici Madde 3- Ankara Üniversitesi Hacettepe Tıp ve Sağlık
Bilimleri Fakültesine ait ihalelerle ilgili yükümlülükler ile yatırımlar için
verilmiş emanet yetkileri 1967 mali yılı için Hacettepe Üniversitesine intikal
etmiştir.
Geçici Madde 4- Hacettepe Üniversitenin ilk rektörü, geçici 2. madde
gereğince Hacettepe Üniversitesine geçmiş olan Hacettepe Tıp ve Sağlık
Bilimleri Fakültesi ve bu fakülteye bağlı yüksek okullar öğretim üyelerinin bu
kanunun yayımından itibaren iki hafta içinde bir arada yapacakları bir
toplantıda seçilir.
Geçici Madde 5- Bu kanunun yayımı tarihi takip eden iki aylık süre
içinde, Hacettepe Üniversitesi Senatosu, Ankara Üniversitesi Senatosunda, bu
kanunun yayımından önce üye olup asli görevli Hacettepe Tıp ve Sağlık Bilimleri
Fakültesi ile buna bağlı kurumlarda bulunan profesörlerden kurulur.
Geçici Madde 6- Bu Üniversitenin her çeşit sarfiyatı Hacettepe
Üniversitesi 1967 yılı Bütçe Kanunu çıkıncaya kadar Ankara Üniversitesi
Hacettepe Tıp ve Sağlık Bilimleri Fakültesi 1967 yılı bütçe tertiplerinden bu
kanun hükümleri gereğince yapılır.
Hacettepe Üniversitesi 1967 yılı Bütçe Kanunun yayımı tarihine
kadar bu kanunun 11. maddesi uygulanmaz.
Madde 13- Bu kanun yayımı tarihinde yürürlüğe girer.
Madde 14- Bu kanunu Bakanlar Kurulu yürütür.”
B-Dâvacının dayandığı Anayasa hükümleri :
“Madde 112- İdarenin kuruluş ve görevleri merkezden yönetim ve
yerinden yönetim esaslarına dayanır.
İdare, kuruluş ve görevleriyle bir bütündür ve kanunla düzenlenir.
Kamu tüzel kişiliği, ancak kanunla veya kanunun açıkça verdiği
yetkiye dayanılarak kurulur.”
“Madde 120-Üniversiteler, ancak Devlet eliyle ve kanunla kurulur.
Üniversiteler, bilimsel ve idari özerkliğe sahip tüzel kişilerdir.
Üniversiteler, kendileri tarafından seçilen yetkili öğretim
üyelerinde kurulan organları eliyle yönetilir ve denetlenir; özel kanuna göre
kurulmuş Devlet Üniversiteleri hakkındaki hükümler saklıdır.
Üniversite organları, öğretim üyeleri ve yardımcıları, Üniversite
dışındaki makamlarca, her ne suretle olursa olsun, görevlerinden
uzaklaştırılamazlar.
Üniversitelerin kuruluş ve işleyişleri, organları ve bunların
seçimleri, görev ve yetkileri, öğretim ve araştırma görevlerinin Üniversite
organlarınca denetlenmesi, bu esaslara göre kanunla düzenlenir.
Siyasi partilere üye olma yasağı, Üniversite öğretim üyeleri ve
yardımcıları hakkında uygulanmaz. Ancak, bunlar partilerin genel merkezleri
dışında yönetim görevi alamazlar.”
V-ESASIN İNCELENMESİ :
Dâvaya ilişkin rapor, dâva dilekçesi, iptali istenilen kanun,
iptal isteminde dayanılan Anayasa hükümleri, bunlarla ilgili gerekçeler ve
tutanaklar okunup incelendikten sonra gereği görüşülüp düşünüldü:
Dâvacı, yukarıda ayrıntıları ile belirtildiği üzere, 892 sayılı
Hacettepe Üniversitesi Kurulması Hakkındaki Kanunun Yasama Meclislerinde
Anayasa’nın 85. maddesi hükümlerine aykırı olarak kurulmuş bulunan
komisyonlarca görüşülüp kabul edilmiş olduğunu ileri sürerek şekil yönünden,
115 sayılı kanunla değişik 4936 sayılı Üniversiteler Kanunu ve eklerinin temel
sistem ve ilkelerine ve Anayasanın 112. ve 120. maddelerinin ruhuna ve
hükümlerine aykırılığını ileri sürerek de esas yönünden tümünün iptalini
istemiştir.
Aynı kanun hakkında, aynı iddia ve gerekçelerle, daha önce İstanbul
Üniversitesi tarafından açılmış olup, 967/32 esas numarasında kayıtlı bulunan
dâva, Mahkememizin 3.12.1968 günlü ve 1968/57 sayılı kararı ile reddedilmiştir.
Ortada önce verilmiş bulunan kararda değişiklik yapılamasını gerektiren yeni
bir hal ve koşul bulunmadığından, 892 sayılı kanunun Anayasa’ya aykırılığı
yolundaki iddia, sözü geçen karardaki gerekçelerle, yerinde görülmemiştir.
IV-SONUÇ :
1- 892 sayılı kanunun şekil yönünden Anayasa’ya aykırı olmadığına
üyelerden Fazlı Öztan, Avni Givda, Recai Seçkin, Ahmet Akar ve Mustafa
Karaoğlu’nun karşı oylarıyla ve oyçokluğu ile,
2-a) 892 sayılı kanunun 1. ve 2. maddelerinin Anayasa’ya aykırı
olmadığına oybirliği ile,
b) Aynı kanunun 3. maddesinin Anayasa’ya aykırı olmadığına
üyelerden Celâlettin Kuralmen, Avni Givda, İhsan Ecemiş,Recai Seçkin ve Ahmet
Akar’ın karşı oylarıyle ve oyçokluğu ile,
c) Aynı kanunun 4. maddesinin; birinci fıkrasının Anayasa’ya
aykırı olmadığına üyelerden Avni Givda, Recai Seçkin ve Ahmet Akar’ın karşı
oylarıyle ve oyçokluğu ile,
Üçüncü ve sonuncu fıkralarının Anayasa’ya aykırı olmadığına
üyelerden Recai Seçkin’in karşı oyu ile ve oyçokluğu ile,
3- 892 sayılı kanunun öteki hükümlerinin Anayasa’ya aykırı
olmadığına oybirliği ile,
3.12.1968 gününde karar verildi.
Başkan Vekili
Lütfi ÖMERBAŞ
|
Üye
Salim BAŞOL
|
Üye
Feyzullah USLU
|
Üye
A.Şeref HOCAOĞLU
|
Üye
Fazlı ÖZTAN
|
Üye
Celâlettin
KURALMEN
|
Muhalefet şerhi eklidir.
Üye
Hakkı KETENOĞLU
|
Üye
Sait KOÇAK
|
Üye
Avni GİVDA
|
Karşıoy yazısı ilişiktedir.
Üye
Muhittin TAYLAN
|
Üye
İhsan ECEMİŞ
|
Üye
Recai SEÇKİN
|
Üye
Ahmet AKAR
Karşıoy yazısı
ilişiktedir
|
Üye
Halit ZARBUN
|
Üye
Mustafa KARAOĞLU
Karşıoy yazısı
ilişiktedir
|
KARŞIOY YAZISI
1967/33-1968/8
sayılı ve 3.12.1968 günlü kararda, 1967/32-1968/57 sayılı yine 3.12.1968 günlü
karardaki gerekçelere atıp yapılmakla yetinilmiş olduğunun bu karşıoy yazısı o
kararda açıklanan gerekçelerle göre düzenlenmiştir.
1-Hacettepe
Üniversitesi Kurulması hakkındaki 4.7.1967 günlü ve 892 sayılı kanunun şekil
yönünden Anayasa’ya aykırılığı sorunu :
Dâvacı,
892 sayılı kanunun yasama meclislerinde Anayasa’nın 85. maddesi hükümlerine
aykırı olarak kurulmuş komisyonlarca görüşülüp kabul edildiğini ve şu duruma
göre kanunun şekil yönünden iptalinin gerektiğini ileri sürmektedir. 892 sayılı
kanuna ilişkin tasarıyı inceleyip görüşen yasama meclisleri komisyonlarının Anayasa’nın
85. maddesine aykırı olarak kurulduğu aynı konudaki 1967/32 esas sayılı dâva
sonunda verilen 1968/57 sayılı ve 3.12.1968 günlü kararda da kabul edilmiştir.
Onun için bu durum üzerinde başkaca açıklama gereksizdir. Ancak, çoğunluk,
komisyonların bir içtüzük düzenlemesi olduğu, meclislerce kabul edilen
kanunların sıhhatı bakımından şart bulunmadığı ve bunların kuruluşlarına
ilişkin hataların ve usulsüzlüklerin kanunların Anayasa’ya aykırı sayılmalarını
gerektirmediği görüşünü ileri sürdüğünden yasama meclisleri komisyonlarının
yasama işlemlerindeki yerleri ve etkileri üzerinde durulmasına zorunluluk
vardır.
Anayasa’nın
her kanun tasarı veya teklifinin mutlaka bir komisyon incelenmesinden geçmesi
gerektiği yolunda bir kuralı doğrudan doğruya koyan hükmü yoktur. Ancak iki
durumda: Millet Meclisinin Cumhuriyet Senatosundan gelen metni benimsememesi
halinde; bir de bütçe tasarılarının incelenmesinde karma komisyon kurulacağı
açıkça belirtilmektedir. (Anayasa Madde 92 ve 94) Bununla birlikte yasama
meclislerinde komisyonlar bulunacağına ve kanun tasarı ve tekliflerinin bu
komisyonlarda görüşüleceğine işaret eden dolaylı hükümler Anayasa’da yer
almıştır. Söz gelimi, 91. maddenin ikinci ve 92. maddenin beşinci fıkralarında
“her iki meclisin ilgili komisyonları”ndan ve yine 92. maddenin onuncu
fıkrasında Cumhuriyet Senatosunun kendisine gönderilen bir metni “Millet
Meclisi Komisyonlarında ve genel kurulundaki görüşme süresini aşmayan bir süre
içinde” karara bağlayacağından söz edilmektedir.
Dikkat
edilirse görülür ki Anayasa, ancak kanun tasarı ve tekliflerinin her iki
meclisin bir karma komisyonda incelenmesini gerekli kıldığı hallerde bunların
kurulması biçimini içtüzüklere bırakmayarak kendisi düzenlemiş; bir de kanun
teklifi getiren Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin mensubu olmadıkları
meclisin komisyonları karşısındaki durumlarının düzenlenmesini yine içtüzüklere
bırakmayarak kendisi hükme bağlamıştır. Her iki meclisin ayrı ayrı kuracakları
komisyonlar Cumhuriyet Senatosu ve Millet Meclisi arasında anlaşmazlık konusu
olamayacağından Anayasa’nın bunlar üzerinde durmamasını tabii görmek gerekir.
Öteden beri komisyonların yasama meclislerinin bölünmez parçaları oluşu ve
bunların çalışmalarının yasama işlerinin tabii ve zorunlu bir evresini teşkil
edegelmesi karşısında Anayasa koyucudan bu konuda açık ve kesin bir buyruğun
beklenmesi yerinde olmaz. Yukarda da değinildiği üzere konuya dolaylı olarak
dokunulmuştur ve bu dolaylı hükümler yasama meclisleri komisyonlarına ve kanun
tasarı ve tekliflerinin bu komisyonlarda görüşülmesi usulüne bir Anayasa
müessesesi niteliği vermeğe yetmektedir.
Öte
yandan Anayasa, Türkiye Büyük Millet Meclisinin ve meclislerin çalışmalarını
kendi yaptıkları içtüzüklerin hükümlerine göre yürütmeleri kuralını da
koymuştur. (Madde 85/1) Yasama meclislerinin içtüzüklerinde komisyonlara,
komisyon çalışmalarına, kanun tasarı ve tekliflerinin komisyonlara havalesine
ve buralarda görüşülmelerine ilişkin düzenlemelere önemle yer verilmektedir.
Yukarıdan
beri kısaca değinilen hususlar gözönünde tutulursa yetkili komisyonlardan
geçmeksizin veya usulünce kurulmamış yahut bünyesi Anayasa’ya aykırı bir
komisyondan geçerek kabul edilmiş kanun tasarısının, iptal nedeni olacak bir
şekil eksikliği ile malul sayılması gerektiği sonucuna varılır.
Şu
duruma göre 892 sayılı kanun şekil yönünden Anayasa’ya aykırıdır ve bu nedenle
iptali gerekir.
II-892
sayılı kanunun esas yönünden Anayasa’ya aykırılığı sorunu:
1-892
sayılı kanunun 3. maddesi :
892
sayılı kanunun 3. maddesine göre Hacettepe Üniversitesi Senatosu Rektörün
başkanlığında öğretim görevi başında bulunan önceki rektörden, fakülte
dekanlarından, her fakültedeki profesörler kurulunun kendi üyeleri arasında
seçeceği ikişer profesörden ve rektörlüğe bağlı her yüksek okulun müdüründen
kurulur.
Türkiye
Cumhuriyeti Anayasa’sının 120. maddesi, ikinci fıkrası ile, üniversitelerin,
kendileri tarafından seçilen yetkili öğretim üyelerinden kurulu organları
eliyle yönetileceği ve denetleneceği kuralını koymuytur. Üniversite Senatosunun
bünyesi içine “seçilmiş yetkili öğretim üyesi” niteliğinde bulunmayan
kimselerin yer alabilmesi bu kurala aykırı düşer. Oysa Hacettepe Üniversitesi
Senatosunun doğrudan doğruya üye olarak girmeleri öngörülen yüksek okul
müdürlerinin öğretim üyeleri arasından seçimle iş başına getirilmelerini
sağlayacak bir hüküm ne 892 sayılı kanunda, ne de bu yasanın kapsamı dışında
kalan hususlar için 9. maddesiyle göndermede bulunduğu 28.10.1960 günlü ve 115
saylı kanunla değiştirilmiş 4936 sayılı Üniversiteler Kanununda yoktur. Yüksek
okul müdürlerinin görevlendirilme biçiminin daha çok 892 sayılı yasanın 2. maddesinin
üçüncü fıkrasında öngörülen yönetmeliklerle düzenleneceği anlaşılmaktadır. Şu
durum ise yüksek okul müdürlerinin atanma ile de iş başına gelmelerine
elverişlidir ve yüksek okul sayısı arttıkça Senatoda seçim değil atanma yoliyle
gelmiş kimselerin çoğunluğu alması olasılığı ve tehlikesi bile vardır.
892
sayılı kanunun 3. maddesi bu bakımdan Anayasa’nın hem 120. maddesine hem de 2. maddesindeki
Cumhuriyetin niteliklerinden “demokratik devlet” ilkesine aykırıdır; iptali
gerekir.
Kararda,
yüksek okul müdürlerinin sıfatlarını Anayasa’nın 120. maddesinin esasları
içinde kazanmalarının Anayasa’nın bağlayıcılığından bir gereği olduğu
belirtilmiştir. Bu görüş gerekçe değil ancak bir temenni ve ümit anlatımı
olabilir; o niteliğiyle de tartışma konusu edilmesine yer yoktur.
2-892
sayılı kanunun 4. maddesinin birinci fıkrası :
892
sayılı kanunun 4. maddesinin birinci fıkrasında Hacettepe Üniversitesini
Rektörünün Üniversite Senatosunca seçilmesi öngörülmüştür.
Anayasa’nın
120. maddesinin ikinci fıkrasının getirdiği kurala ve 2. maddesindeki “demokratik
devlet” ilkesine göre rektörün, üniversite öğretim üyelerinin tümü tarafından
ve doğrudan doğruya seçilmesi gerekir. Yukarıda görüldüğü üzere Hacettepe
Üniversitesi Senatosunca yalnızca önceki rektör, fakülte dekanları, her
fakülteden iki profesör ve yüksek okulların müdürleri katılabilecektir. Şu
duruma göre işlemde iki dereceli seçim niteliği de vardır. Kamu yararı
bakımından kesin ve kaçınılmaz bir zorunluluk bulunmadıkça iki dereceli seçim
ise “demokratik devlet” ilkesinin uyuşabileceği bir düzen değildir.
892
sayılı kanunun 4. maddesinin birinci fıkrası bu bakımdan Anayasa’nın 120. maddesine
ve 2. maddesindeki “demokratik devlet” ilkesine aykırıdır; iptali gerekir.
III-SONUÇ
:
1967/33
– 1968/58 sayılı ve 3.12.1968 günlü karara yukarıda 1. ve II. bölümlerde
belirtilen nedenlerle ve o kapsam içinde karşıyız.
Üye
Avni GİVDA
|
Üye
Ahmet
AKAR
|
Sayın
Avni Givda ve Ahmet Akar’ın karşı oy yazısının I. bendindeki görüşe
katılıyorum.
Sayın
Avni Givda ve Ahmet Akar’ın karşı oy yazısının 892 sayılı Kanunun 3 ncü
maddesinin Anayasaya aykırılığına ilişkin olan hükmüne katılıyoruz.
Üye
İhsan ECEMİŞ
|
Üye
Celâlettin
KURALMEN
|
Sayın
Avni Givdanın karşı oy yazısının 1. bendindeki görüşe katılıyorum.
KARŞIOY YAZISI
Mahkememizin
1967/32 esas, 1968/57 karar sayılı ve 3.12.1968 günlü kararı üzerine kaleme
aldığım karşı oy yazısındaki gerekçelere göre aynı nitelikte bulunan bu karara
dahi karşıyım.