“…
1) 16.07.2020 tarihli ve 7250 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Disiplin Kanunu ile Bazı Kanunlarda ve 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede DeÄŸiÅŸiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 7. maddesiyle 926 sayılı Kanun’a eklenen Ek Madde 37’de yer alan “Emsalleri arasında temayüz etmiÅŸ, hizmetine ihtiyaç duyulduÄŸu tespit edilen ve” ibaresi ile “veya resen” ibaresi cümlenin Anayasa’ya aykırılığı
7250 sayılı Kanun’un 7. maddesiyle 926 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Personel Kanun’a eklenen Ek Madde 37’ye göre emsalleri arasında temayüz etmiÅŸ, hizmetine ihtiyaç duyulduÄŸu tespit edilen ve sicil notu ortalaması, sicil tam notunun %90’ının (dahil) üzerinde olan istekli astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların yaÅŸ haddi; ilgili kuvvet komutanlığının teklifi üzerine veya resen Milli Savunma Bakanı tarafından, ilk olarak iki yıl ve müteakip yıllarda da aynı esaslarla 60 yaşına kadar uzatılabilir. Anılan maddede yer alan “Emsalleri arasında temayüz etmiÅŸ, hizmetine ihtiyaç duyulduÄŸu tespit edilen ve” ibaresi ile “veya resen” ibaresi Anayasa’ya aykırıdır.
a) 16.07.2020 tarihli ve 7250 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Disiplin Kanunu ile Bazı Kanunlarda ve 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede DeÄŸiÅŸiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 7. maddesiyle 926 sayılı Kanun’a eklenen Ek Madde 37’de yer alan “Emsalleri arasında temayüz etmiÅŸ, hizmetine ihtiyaç duyulduÄŸu tespit edilen ve” ibaresinin Anayasa’ya aykırılığı
7250 sayılı Kanun’un 7. maddesiyle 926 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Personel Kanun’a eklenen Ek Madde 37’ye göre istekli astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların yaÅŸ haddinin ilgili kuvvet komutanlığının teklifi üzerine veya resen Milli Savunma Bakanı tarafından uzatılabilmesi için maddede sayılı ÅŸartların saÄŸlanması gerekmektedir. Söz konusu ÅŸartlar “emsalleri arasında temayüz etmiÅŸ, hizmetine ihtiyaç duyulduÄŸu tespit edilen ve sicil notu ortalaması, sicil tam notunun %90’ının (dahil) üzerinde olan” ÅŸeklinde sıralanmıştır. Ancak bu ÅŸartlar arasında yer alan “emsalleri arasında temayüz etmiÅŸ, hizmetine ihtiyaç duyulduÄŸu tespit edilen (ve)” ÅŸeklindeki ibare Anayasa’ya aykırıdır.
Öncelikle astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların kamu hukuku açısından statüsünü ortaya koymak gerekmektedir. Astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸlar, genel idare esaslarına göre kamu hizmetlerinin gerektirdiÄŸi asli ve sürekli görevleri (baÅŸta savunma olmak üzere) yerine getirdiÄŸinden kamu görevlisidir.
Nitekim Anayasa Mahkemesi, bir kararında “Muvazzaf astsubayların kendi özel kanunlarına tabi olarak görev yapan ve Anayasa’da ifade edilen –diÄŸer kamu görevlileri- kategorisi kapsamında oldukları tartışmasızdır.” ÅŸeklinde hüküm kurmuÅŸtur (Anayasa Mahkemesi’nin 26.06.2019 tarihli ve 2019/28 E.; 2019/57 K. sayılı Kararı, §10).
Yine Jandarma Astsubay Kıdemli BaÅŸçavuÅŸ olarak görev yapan davacının, kınama cezası ile cezalandırılmasına iliÅŸkin iÅŸlemin iptali talebiyle açtığı davada itiraz konusu kuralın Anayasa’ya aykırı olduÄŸu kanısına varan Yerel Mahkemenin Anayasa Mahkemesi’ne baÅŸvurması üzerine; Anayasa Mahkemesi, “Anayasa’nın 128. maddesinin ikinci fıkrasında “Memurların ve diÄŸer kamu görevlilerinin nitelikleri, atanmaları, görev ve yetkileri, hakları ve yükümlülükleri, aylık ve ödenekleri ve diÄŸer özlük iÅŸleri kanunla düzenlenir. Ancak, malî ve sosyal haklara iliÅŸkin toplu sözleÅŸme hükümleri saklıdır.” hükmüne yer verilerek memurlar ve diÄŸer kamu görevlileri, özlük hakları bakımından yasal güvenceye kavuÅŸturulmuÅŸtur. Kolluk görevlisi olarak da adlandırılan emniyet, jandarma ve sahil güvenlik personelinin statü haklarını doÄŸrudan etkileyen disiplin iÅŸlemleri anılan maddede ifade edilen “diÄŸer özlük iÅŸleri” kapsamındadır. Dolayısıyla kolluk görevlilerinin disiplin iÅŸlemlerine iliÅŸkin usul ve esasları belirleme konusunda takdir yetkisi kanun koyucuya aittir. Ancak kanun koyucunun bu yetkisini anayasal sınırlar içinde özellikle memurlar ve diÄŸer kamu görevlileri için Anayasa’da öngörülen güvenceleri göz önünde tutarak kullanması gerekir.” ÅŸeklinde hüküm kurarak kolluk görevlisi olarak da adlandırılan emniyet, jandarma ve sahil güvenlik personelinin statünün 128. madde baÄŸlamında kamu görevlisi olduÄŸuna iÅŸaret etmiÅŸtir (Anayasa Mahkemesi’nin 11.04.2019 tarihli ve 2019/8 E.; 2019/26 K. sayılı Kararı, §7).
Ayrıca Anayasa Mahkemesi’nin bir kararında yer alan karşı oy yazısında “Yukarıki kararda belirtildiÄŸi gibi, astsubaylar, kamu görevlileri arasında, kendi özellikleriyle tamamen ayrı bir grup teÅŸkil ederler.” denilmek suretiyle astsubayların kamu görevlisi olduÄŸu ortaya konulmuÅŸtur (Anayasa Mahkemesi’nin 16.03.1976 tarihli ve 1975/183 E.; 1976/15 K. sayılı Kararı, Üye Muhittin Gürün’ün Karşı Oy Yazısı).
926 sayılı Kanun’un ilgili hükümlerine ve 211 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri İç Hizmetleri Kanunu’nun “Askerler ve Rütbeler” baÅŸlıklı 3. maddesinin “Askerler” baÅŸlıklı (a) bendinin (3) numaralı alt bendine göre astsubay: hususi kanununa göre Silahlı Kuvvetlere katılan astsubay astçavuÅŸtan astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸa kadar rütbeyi haiz olan askerdir. O halde Anayasa Mahkemesi’nin içtihadları doÄŸrultusunda astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸ da astsubay olduÄŸundan, kamu görevlisidir.
Astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların yaÅŸ haddi, emeklilik iÅŸlemleriyle ilgilidir. Emeklilik, belli bir yaÅŸa gelmiÅŸ veya belli görev süresini doldurmuÅŸ bulunan bir memurun, memuriyet statüsünden çıkıp emeklilik statüsüne girmesini ifade etmektedir. Kamu görevlilerinin emekliye ayrılmaları da Anayasa’nın 128. maddesi baÄŸlamında özlük iÅŸleri kapsamında yer almaktadır (Anayasa Mahkemesi’nin 18.10.2012 tarihli ve 2012/39 E.; 2012/156 K. sayılı Kararı).
Kural olarak 926 sayılı Kanun kapsamında görev alan astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların yaÅŸ haddi, 926 ve 5434 sayılı Kanunların ilgili maddeleri gereÄŸince 55’tir. Ancak iptali talep edilen ibarenin yer aldığı düzenleme, yaÅŸ hadleri hususunda yeni bir sınır koymaktadır.
Anayasa’nın 128. maddesi gereÄŸince astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların yaÅŸ hadleri dahil olmak üzere özlük iÅŸleri kanun ile düzenleneceÄŸinden; kanun koyucunun bu yetkisini anayasal sınırlar içinde kullanması gerekir. Ancak iptali talep edilen ibare, kamu görevlileri için getirilen anayasal güvencelerin gereklerini karşılamamaktadır.
Zira hukuk devleti, bütün iÅŸlem ve eylemlerinin hukuk kurallarına uygunluÄŸunu baÅŸlıca geçerlik koÅŸulu sayan, her alanda adaletli bir hukuk düzeni kurmayı amaçlayan ve bunu geliÅŸtirerek sürdüren, hukuku tüm devlet organlarına egemen kılan, Anayasa’ya aykırı durum ve tutumlardan kaçınan, insan haklarına saygı duyarak bu hak ve özgürlükleri koruyup güçlendiren, Anayasa’ya ve hukuk kurallarına baÄŸlılığa özen gösteren, yargı denetimine açık olan, yasaların üstünde yasa koyucunun da uymak zorunda olduÄŸu temel hukuk ilkeleri ile Anayasa’nın bulunduÄŸu bilinci olan devlettir. (Anayasa Mahkemesi’nin 02.06.2009 tarihli ve 2004/10 E.; 2009/68 K. sayılı Kararı). BaÅŸka bir deyiÅŸle hukuk devleti ilkesi gereÄŸince, idareye davranışta bulunurken veya görevlerini yerine getirirken belirli oranda hareket serbestliÄŸi saÄŸlayan takdir yetkisinin kullanımı mutlak, sınırsız, keyfi biçimde gerçekleÅŸemez; idarenin takdir yetkisinin sınırları, keyfi iÅŸlem ve eylemleri önlemek amacıyla kanunla çizilmelidir.
Ancak iptali talep edilen ibarenin yer aldığı düzenlemede astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların emsalleri arasında temayüz etmelerinin ne olduÄŸuna ve hizmetlerine ihtiyaç duyulduÄŸuna iliÅŸkin tespitin nasıl yapılacağına iliÅŸkin açık, net, anlaşılır bir ölçüt bulunmamaktadır. DiÄŸer bir deyiÅŸle, idari teÅŸkilat içinde yer alan Milli Savunma Bakanı’na “emsalleri arasında temayüz etme ve hizmetine ihtiyaç duyulduÄŸunu tespit etme” ÅŸartlarının belirlenmesi özelinde herhangi bir kayıt getirmeksizin; örneÄŸin, kurslardaki baÅŸarısı ya da hiç disiplin cezası almamış olması gibi objektif ÅŸekilde tespit edilebilir bir ölçü koymaksızın muÄŸlak ifadelerle yetki vermek, keyfi ÅŸekilde yaÅŸ haddi uzatımlarına sebep olabilecektir.
Bunun yanında; iptali talep edilen ibare, (ilgili kuvvet komutanlığının teklifini aramaksızın) resen Milli Savunma Bakanı tarafından astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların yaÅŸ haddinin uzatılabileceÄŸi haller ile birlikte düÅŸünüldüÄŸünde, idareye gerçekte (keyfi davranışlara sebep olacak) aşırı bir takdir yetkisi verildiÄŸi belirginleÅŸecektir.
Ayrıca iptali talep edilen ibarede yer alan ÅŸartların muÄŸlaklığı, sicil notu ortalaması, sicil tam notunun %90’ının üzerinde olan istekli astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸlar arasında idare tarafından kayırma/ayrımcılık yapılmasına neden olabileceÄŸinden; anılan ibare, Anayasa’nın 10. maddesinde yer alan eÅŸitlik ilkesine de aykırıdır. Zira eÅŸitlik ilkesinin ihlal edilip edilmediÄŸi hususunun tespiti, münferit olayda kiÅŸi kategorileri arasında gerçekleÅŸtirilen ayrıma iliÅŸkin bir “haklı neden”in var olup olmadığına göre yapılır. Ancak iptali talep edilen ibarede yer alan ÅŸartların belirsizliÄŸi, idare tarafından aynı sicil notu ortalamasına sahip iki astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸun birinin yaÅŸ haddinin uzatılıp diÄŸerininkinin uzatılmamasındaki haklı nedeni somutlaÅŸtırmaya elveriÅŸli deÄŸildir.
Anayasa’nın 123. maddesinde yer alan idarenin kanuniliÄŸi ilkesinin iki boyutu bulunmaktadır. İlk boyutu, idarenin secundum legem özelliÄŸidir (kanuna dayanma ilkesidir). Bu ilkeye göre idarenin düzenleme yetkisi kanundan kaynaklanır. İkinci boyutu, idarenin intra legem özelliÄŸidir (kanuna aykırı olmama ilkesidir). Bu ilkeye göre idarenin iÅŸlem ve eylemleri kanunun çizdiÄŸi sınırlar içinde kalmalıdır.
Bu nedenle astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸlar hakkında idare (ilgili kuvvet komutanlığının teklifi üzerine veya resen Milli Savunma Bakanı) tarafından yapılan yaÅŸ haddi uzatımının idarenin kanuniliÄŸi ilkesinin gereÄŸini saÄŸlaması için, “emsalleri arasında temayüz etme ve hizmetine ihtiyaç duyulduÄŸunu tespit etme” ÅŸartlarının içeriÄŸinin genel çerçevesi kanun hükümleriyle net, açık, anlaşılabilir ÅŸekilde çizilmelidir. Ancak söz konusu düzenlemede bu türden bir genel çerçeve çizilmediÄŸinden, iptali talep edilen ibare Anayasa’nın 123. maddesine aykırıdır.
Anayasa’nın 128. maddesinin ikinci fıkrasında memurlar ve diÄŸer kamu görevlilerinin niteliklerinin, atanmalarının, görev ve yetkilerinin, hakları ve yükümlülüklerinin, aylık ve ödeneklerinin, diÄŸer özlük iÅŸlerinin kanunla düzenleneceÄŸi belirtilmiÅŸtir. Kanuni düzenleme ilkesi, düzenlenen alanda temel ilkelerin kanunla konulmasını ve çerçevenin kanunla çizilmesini ifade etmektedir. Bu ilke uyarınca kamu görevlilerinin nitelikleri ve atanmalarına iliÅŸkin kuralların kanunda gösterilmesi, kuralın açık, anlaşılır ve sınırlarının belli olması gerekmektedir (Anayasa Mahkemesi’nin 24.07.2019 tarihli ve 2018/73 E.; 2019/65 K. sayılı Kararı, § 164-165).
İptali talep edilen ibarenin yer aldığı düzenleme, astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların yaÅŸ hadlerinin uzatımına iliÅŸkindir. Kanuni düzenleme ilkesi gereÄŸince kamu görevlisi olan astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların yaÅŸ hadlerinin uzatımına iliÅŸkin ÅŸartların açık, anlaşılır ÅŸekilde kanun düzeyinde belirlenmesi gerekirken; iptali talep edilen ibarenin iÅŸaret ettiÄŸi gibi muÄŸlak bir ÅŸart getirmek, Anayasa’nın 128. maddesine aykırıdır.
Anayasa’nın 70. maddesinde yer alan ve her Türk vatandaşına eÅŸit ÅŸekilde tanınan kamu hizmetine girme hakkı kamu hizmeti icra edecek personellerin istihdamının liyakata dayalı bir sistem içerisinde gerçekleÅŸmesini saÄŸlar. Anayasa; ödevle nitelik arasında sıkı bir iliÅŸki bulunduÄŸunu, bunun dışında hizmete alınmada hiçbir nedenin gözetilemeyeceÄŸini, daha açık bir anlatımla ayrımın yalnızca ödev-nitelik iliÅŸkisi yönünden yapılması gerektirdiÄŸini buyurmaktadır. O halde ödevle, onun gerektirdiÄŸi niteliÄŸi birbirinden ayrı düÅŸünmeye olanak yoktur. Buna göre, o nitelikler görevlilerde bulunmadıkça o ödev yerine getirilemeyecek ya da ödev iyi biçimde yerine getirilmemiÅŸ olacak demektir. Kamu hizmetlerinin özellikleri olduÄŸu ve bu hizmetleri gören idare ajanlarının da özel statülere baÄŸlı bulunduÄŸu bilinen bir gerçektir. Memurlarda yasalarca aranan nitelikler ve onlar hakkında yasalarda öngörülen kısıtlamalar kamu hizmetinin etkin ve esenlikli bir biçimde yürütülmesi amacına yöneliktir (Anayasa Mahkemesi’nin 09.10.1979 tarihli ve 1979/19 E.; 1979/39 K. sayılı Kararı).
Anayasa’nın 70. maddesinde öngörülen kamu hizmetine girme hakkının temel bir hak olarak etkililiÄŸi, maddenin “Hizmete alınmada, görevin gerektirdiÄŸi niteliklerden baÅŸka hiçbir ayırım gözetilemez” ÅŸeklindeki ikinci fıkrasının, halihazırda kamu hizmeti ifa eden kamu görevlileri açısından da bir güvence olarak esas alınmasını gerektirir. Zira, kamu hizmeti icra eden görevlinin kamu görevine devam edip etmemesinin görevin gerektirdiÄŸi nitelikler dışındaki sebeplere dayandırılması, Anayasa’nın 70. maddesindeki hakkı etkisiz ve göstermelik hale getirecektir. Bu hakkın amacı kamu hizmeti icra edecek personellerin istihdamının liyakata dayalı bir sistem içerisinde gerçekleÅŸmesini saÄŸlamak ise ve 7250 sayılı Kanun’un 7. maddesiyle 926 sayılı Kanun’a eklenen Ek Madde 17’nin gerekçesi “astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸ rütbesindeki personelin mesleki tecrübelerin daha uzun süreli istifade edebilmek” ise; söz konusu istihdam devamlılığını saÄŸlamaya yönelik yaÅŸ haddinin uzatımında aranacak iptali talep edilen ibarede yer alan ÅŸartların, liyakat esasının icaplarını karşılayacak açıklıkta olması gerekmektedir. Astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların yaÅŸ hadlerinin uzatımında aranacak iptali talep edilen ibarede yer alan ÅŸartların içeriÄŸinin açık, anlaşılır, net bir biçimde belirlenmemesi, söz konusu hakkın istekli astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸlar bakımından eÅŸit düzeyde güvence altına alınmasına engel oluÅŸturacaktır. Bu nedenle anılan ibare, Anayasa’nın 70. maddesine de aykırıdır.
Son olarak; “Emsalleri arasında temayüz etmiÅŸ, hizmetine ihtiyaç duyulduÄŸu tespit edilen” ibaresini kendinden sonra gelen “sicil notu ortalaması” ibaresine baÄŸlayan “ve” baÄŸlacı, “Emsalleri arasında temayüz etmiÅŸ, hizmetine ihtiyaç duyulduÄŸu tespit edilen” ibaresinin iptal edilmesiyle iÅŸlevini yitirecektir.
Tüm bu nedenlerle 7250 sayılı Kanun’un 7. maddesiyle 926 sayılı Kanun’a eklenen Ek Madde 37’de yer alan “Emsalleri arasında temayüz etmiÅŸ, hizmetine ihtiyaç duyulduÄŸu tespit edilen ve” ibaresi Anayasa’nın 2., 10., 70., 123. ve 128. maddelerine aykırıdır; anılan ibarenin iptali gerekir.
b) 16.07.2020 tarihli ve 7250 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Disiplin Kanunu ile Bazı Kanunlarda ve 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede DeÄŸiÅŸiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 7. maddesiyle 926 sayılı Kanun’a eklenen Ek Madde 37’de yer alan “veya resen” ibaresinin Anayasa’ya aykırılığı
7250 sayılı Kanun’un 7. maddesiyle 926 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Personel Kanun’a eklenen Ek Madde 37’ye göre emsalleri arasında temayüz etmiÅŸ, hizmetine ihtiyaç duyduÄŸu tespit edilen ve sicil notu ortalaması, sicil tam notunun %90’ının (dahil) üzerinde olan istekli astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların yaÅŸ haddi; ilgili kuvvet komutanlığının teklifi üzerine veya resen Milli Savunma Bakanı tarafından, ilk olarak iki yıl ve müteakip yıllarda da aynı esaslarla 60 yaşına kadar uzatılabilir. Ancak iptali talep edilen “veya resen” ibaresinin iÅŸaret ettiÄŸi, yaÅŸ haddinin (ilgili kuvvet komutanlığının teklifi olmaksızın) resen Milli Savunma Bakanı tarafından uzatılabilmesi, Anayasa’ya aykırıdır.
Öncelikle astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların kamu hukuku açısından statüsünü ortaya koymak gerekmektedir. Astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸlar, genel idare esaslarına göre kamu hizmetlerinin gerektirdiÄŸi asli ve sürekli görevleri (baÅŸta savunma olmak üzere) yerine getirdiÄŸinden kamu görevlisidir.
Nitekim Anayasa Mahkemesi bir kararında “Muvazzaf astsubayların kendi özel kanunlarına tabi olarak görev yapan ve Anayasa’da ifade edilen –diÄŸer kamu görevlileri- kategorisi kapsamında oldukları tartışmasızdır.” ÅŸeklinde hüküm kurmuÅŸtur (Anayasa Mahkemesi’nin 26.06.2019 tarihli ve 2019/28 E.; 2019/57 K. sayılı Kararı, §10).
Yine Jandarma Astsubay Kıdemli BaÅŸçavuÅŸ olarak görev yapan davacının, kınama cezası ile cezalandırılmasına iliÅŸkin iÅŸlemin iptali talebiyle açtığı davada itiraz konusu kuralın Anayasa’ya aykırı olduÄŸu kanısına varan Yerel Mahkemenin Anayasa Mahkemesi’ne baÅŸvurması üzerine; Anayasa Mahkemesi “Anayasa’nın 128. maddesinin ikinci fıkrasında “Memurların ve diÄŸer kamu görevlilerinin nitelikleri, atanmaları, görev ve yetkileri, hakları ve yükümlülükleri, aylık ve ödenekleri ve diÄŸer özlük iÅŸleri kanunla düzenlenir. Ancak, malî ve sosyal haklara iliÅŸkin toplu sözleÅŸme hükümleri saklıdır” hükmüne yer verilerek memurlar ve diÄŸer kamu görevlileri, özlük hakları bakımından yasal güvenceye kavuÅŸturulmuÅŸtur. Kolluk görevlisi olarak da adlandırılan emniyet, jandarma ve sahil güvenlik personelinin statü haklarını doÄŸrudan etkileyen disiplin iÅŸlemleri anılan maddede ifade edilen “diÄŸer özlük iÅŸleri” kapsamındadır. Dolayısıyla kolluk görevlilerinin disiplin iÅŸlemlerine iliÅŸkin usul ve esasları belirleme konusunda takdir yetkisi kanun koyucuya aittir. Ancak kanun koyucunun bu yetkisini anayasal sınırlar içinde özellikle memurlar ve diÄŸer kamu görevlileri için Anayasa’da öngörülen güvenceleri göz önünde tutarak kullanması gerekir.” ÅŸeklinde hüküm kurarak kolluk görevlisi olarak da adlandırılan emniyet, jandarma ve sahil güvenlik personelinin statünün 128. madde baÄŸlamında kamu görevlisi olduÄŸuna iÅŸaret etmiÅŸtir (Anayasa Mahkemesi’nin 11.04.2019 tarihli ve 2019/8 E.; 2019/26 K. sayılı Kararı, §7).
Ayrıca Anayasa Mahkemesi’nin bir kararında yer alan karşı oy yazısında “Yukarıki kararda belirtildiÄŸi gibi, astsubaylar, kamu görevlileri arasında, kendi özellikleriyle tamamen ayrı bir grup teÅŸkil ederler.” denilmek suretiyle astsubayların kamu görevlisi olduÄŸu ortaya konulmuÅŸtur (Anayasa Mahkemesi’nin 16.03.1976 tarihli ve 1975/183 E.; 1976/15 K. sayılı Kararı, Üye Muhittin Gürün’ün Karşı Oy Yazısı).
926 sayılı Kanun’un ilgili hükümlerine ve 211 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri İç Hizmetleri Kanunu’nun “Askerler ve Rütbeler” baÅŸlıklı 3. maddesinin “Askerler” baÅŸlıklı (a) bendinin (3) numaralı alt bendine göre astsubay: hususi kanununa göre Silahlı Kuvvetlere katılan astsubay astçavuÅŸtan astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸa kadar rütbeyi haiz olan askerdir. O halde Anayasa Mahkemesi’nin içtihadları doÄŸrultusunda astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸ da, astsubay olduÄŸundan, kamu görevlisidir.
Astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların yaÅŸ haddi, emeklilik iÅŸlemleriyle ilgilidir. Emeklilik, belli bir yaÅŸa gelmiÅŸ veya belli görev süresini doldurmuÅŸ bulunan bir memurun, memuriyet statüsünden çıkıp emeklilik statüsüne girmesini ifade etmektedir. Kamu görevlilerinin emekliye ayrılmaları da Anayasa’nın 128. maddesi baÄŸlamında özlük iÅŸleri kapsamında yer almaktadır (Anayasa Mahkemesi’nin 18.10.2012 tarihli ve 2012/39 E.; 2012/156 K. sayılı Kararı).
Kural olarak 926 sayılı Kanun kapsamında görev alan astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların yaÅŸ haddi, 926 ve 5434 sayılı Kanun’un ilgili maddeleri gereÄŸince 55’tir. Ancak iptali talep edilen ibarenin yer aldığı düzenleme, yaÅŸ hadleri hususunda yeni bir sınır koymaktadır.
Anayasa’nın 128. maddesi gereÄŸince astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların yaÅŸ hadleri dahil olmak üzere özlük iÅŸleri kanun ile düzenleneceÄŸinden; kanun koyucunun bu yetkisini anayasal sınırlar içinde kullanması gerekir. Ancak iptali talep edilen ibare kamu görevlileri için getirilen anayasal güvencelerin gereklerini karşılamamaktadır.
Zira iptali talep edilen ibare; astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların yaÅŸ hadlerinin uzatılmasının usulüne, idari iÅŸlemi tesis etmeye yetkili makama iliÅŸkindir. İptali talep edilen ibare sayesinde Milli Savunma Bakanı, ilgili kuvvet komutanlığı teklif etmese dahi ÅŸartları saÄŸlayan astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸunun yaÅŸ haddini uzatabilecektir. (Kaldı ki “emsalleri arasında temayüz etmiÅŸ, hizmetine ihtiyaç duyduÄŸu tespit edilen” ÅŸeklindeki ÅŸart da Anayasa’ya aykırıdır.)
İdare, kanunla kendisine takdir yetkisi tanındığı hallerde idari iÅŸlem tesis ederken; söz konusu takdir yetkisini hukuka uygun kullanmalıdır. EK Madde 37’de de “uzatılabilir” denilmek suretiyle Milli Savunma Bakanı’na takdir yetkisi tanınmıştır. Kanun koyucu anılan takdir yetkisini “ilgili kuvvet komutanlığının teklifi üzerine” ÅŸeklindeki ibareyle kayıtlamıştır. Burada amaç, Anayasa gereÄŸince takdir yetkisinin kullanımını hukuka uygun kılmaktır. Zira aksi bir durum, Milli Savunma Bakanı’nın kuvvet komutanlıklarında hasıl olan personel ihtiyacı doÄŸrultusunda karar alamamasına, ordudaki hiyerarÅŸik ve disipline iliÅŸkin yapının bozulmasına, yaÅŸ haddinin uzatımında kayırmacılığa, ordunun siyasallaÅŸmasına neden olabilecektir. BaÅŸka bir deyiÅŸle söz konusu kaydı ortadan kaldırmak, kanunun amacıyla (idarenin, Milli Savunma Bakanı’nın hukuka uygun davranmasını saÄŸlamak) baÄŸdaÅŸmayacaktır.
Ancak Milli Savunma Bakanı’nın takdir yetkisini, kayıtlama olmaksızın kullanması, ilgili kuvvet komutanlığının teklifi olmaksızın da resen yaÅŸ haddini uzatabilmesi, Anayasa’ya aykırıdır.
Zira hukuk devleti, bütün iÅŸlem ve eylemlerinin hukuk kurallarına uygunluÄŸunu baÅŸlıca geçerlik koÅŸulu sayan, her alanda adaletli bir hukuk düzeni kurmayı amaçlayan ve bunu geliÅŸtirerek sürdüren, hukuku tüm devlet organlarına egemen kılan, Anayasa’ya aykırı durum ve tutumlardan kaçınan, insan haklarına saygı duyarak bu hak ve özgürlükleri koruyup güçlendiren, Anayasa’ya ve hukuk kurallarına baÄŸlılığa özen gösteren, yargı denetimine açık olan, yasaların üstünde yasa koyucunun da uymak zorunda olduÄŸu temel hukuk ilkeleri ile Anayasa’nın bulunduÄŸu bilinci olan devlettir (Anayasa Mahkemesi’nin 02.06.2009 tarihli ve 2004/10 E.; 2009/68 K. sayılı Kararı). BaÅŸka bir deyiÅŸle hukuk devleti ilkesi gereÄŸince, idareye davranışta bulunurken veya görevlerini yerine getirirken belirli oranda hareket serbestliÄŸi saÄŸlayan takdir yetkisinin kullanımı mutlak, sınırsız, keyfi biçimde gerçekleÅŸemez; idarenin takdir yetkisinin sınırları, keyfi iÅŸlem ve eylemleri önlemek amacıyla kanunla çizilmelidir.
Ancak Milli Savunma Bakanı’na söz konusu yaÅŸ haddinin uzatımı konusunda “ilgili kuvvet komutanlığının teklifi üzerine” ÅŸeklindeki kaydı dışlayıp resen yetki vermek, takdir yetkisinin kullanımın mutlak, sınırsız, keyfi biçimde gerçekleÅŸmesine neden olabilecektir.
Bunun yanında, iptali talep edilen ibare, “emsalleri arasında temayüz etmiÅŸ, hizmetine ihtiyaç duyduÄŸu tespit edilen” ÅŸartı ile birlikte düÅŸünüldüÄŸünde, idareye gerçekte (keyfi davranışlara sebep olacak) aşırı bir takdir yetkisi verildiÄŸi belirginleÅŸecektir.
Anayasa’nın 123. maddesinde yer alan idarenin kanuniliÄŸi ilkesinin iki boyutu bulunmaktadır. İlk boyutu, idarenin secundum legem özelliÄŸidir (kanuna dayanma ilkesidir). Bu ilkeye göre idarenin düzenleme yetkisi kanundan kaynaklanır. İkinci boyutu, idarenin intra legem özelliÄŸidir (kanuna aykırı olmama ilkesidir). Bu ilkeye göre idarenin iÅŸlem ve eylemleri kanunun çizdiÄŸi sınırlar içinde kalmalıdır. Anayasa’nın 128. maddesinin ikinci fıkrasında memurlar ve diÄŸer kamu görevlilerinin niteliklerinin, atanmalarının, görev ve yetkilerinin, hakları ve yükümlülüklerinin, aylık ve ödeneklerinin, diÄŸer özlük iÅŸlerinin kanunla düzenleneceÄŸi belirtilmiÅŸtir. Kanuni düzenleme ilkesi, düzenlenen alanda temel ilkelerin kanunla konulmasını ve çerçevenin kanunla çizilmesini ifade etmektedir. Bu ilke uyarınca kamu görevlilerinin nitelikleri ve atanmalarına iliÅŸkin kuralların kanunda gösterilmesi, kuralın açık, anlaşılır ve sınırlarının belli olması gerekmektedir (Anayasa Mahkemesi’nin 24.07.2019 tarihli ve 2018/73 E.; 2019/65 K. sayılı Kararı, § 164-165).
İdarenin kanuniliÄŸi ve kanuni düzenleme ilkeleri gereÄŸince idare tarafından (Milli Savunma Bakanı tarafından) kamu görevlilerinin (astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların) özlük iÅŸleri (yaÅŸ haddinin uzatılması) hakkında idari iÅŸlem tesis edilirken esas alınacak ana ilkeler kanunla belirlenmektir. Burada amaç, idarenin keyfi davranmasını önlemektir. Ancak kanun koyucu bir taraftan idarenin keyfi davranmasını engellemek için (hukuka uygun olarak) “ilgili kuvvet komutanlığının teklifi üzerine” ÅŸeklindeki kaydı getirirken, bir taraftan da “veya resen” ÅŸeklindeki ibareyle Milli Savunma Bakanı’nın uhdesine geniÅŸ ve sınırsız bir yetki alanı (hukuka aykırı olarak) bırakmaktadır. Bu durum, Anayasa’nın 123. ve 128. maddelerine aykırıdır.
Ayrıca iptali talep edilen ibarenin Milli Savunma Bakanı’na verdiÄŸi sınırsız takdir yetkisi, sicil notu ortalaması, sicil tam notunun %90’ının üzerinde olan istekli astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸlar arasında idare tarafından kayırma/ayrımcılık yapılmasına neden olabileceÄŸinden; anılan ibare, Anayasa’nın 10. maddesinde yer alan eÅŸitlik ilkesine de aykırıdır. Zira eÅŸitlik ilkesinin ihlal edilip edilmediÄŸi hususunun tespiti, münferit olayda kiÅŸi kategorileri arasında gerçekleÅŸtirilen ayrıma iliÅŸkin bir “haklı neden”in var olup olmadığına göre yapılır. Ancak iptali talep edilen ibarenin, idareye verdiÄŸi keyfi uygulamalara sebep olabilecek sınırsız takdir yetkisi, Milli Savunma Bakanı tarafından aynı sicil notu ortalamasına sahip iki astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸun birinin yaÅŸ haddinin uzatılıp diÄŸerininkinin uzatılmamasındaki haklı nedeni somutlaÅŸtırmaya elveriÅŸli deÄŸildir.
Anayasa’nın 70. maddesinde öngörülen kamu hizmetine girme hakkının temel bir hak olarak etkililiÄŸi, maddenin “Hizmete alınmada, görevin gerektirdiÄŸi niteliklerden baÅŸka hiçbir ayırım gözetilemez” ÅŸeklindeki ikinci fıkrasının, halihazırda kamu hizmeti ifa eden kamu görevlileri açısından da bir güvence olarak esas alınmasını gerektirir. Zira, kamu hizmeti icra eden görevlinin kamu görevine devam edip etmemesinin görevin gerektirdiÄŸi nitelikler dışındaki sebeplere dayandırılması, Anayasa’nın 70. maddesindeki hakkı etkisiz ve göstermelik hale getirecektir. Bu hakkın amacı, kamu hizmeti icra edecek personellerin istihdamının liyakata dayalı bir sistem içerisinde gerçekleÅŸmesini saÄŸlamak ise ve 7250 sayılı Kanun’un 7. maddesiyle 926 sayılı Kanun’a eklenen Ek Madde 17’nin gerekçesi “astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸ rütbesindeki personelin mesleki tecrübelerin daha uzun süreli istifade edebilmek” ise; söz konusu istihdam devamlılığını saÄŸlamaya yönelik yaÅŸ haddinin uzatımının usulünün (yaÅŸ haddini uzatmaya yetkili makam tarafından tesis edilecek idari iÅŸlemin) liyakat esasının icaplarını karşılayacak nitelikte olması gerekmektedir. Astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların yaÅŸ hadlerinin uzatımında idareye sınırsız bir takdir yetkisi verilmesi, söz konusu hakkın istekli astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸlar bakımından eÅŸit düzeyde güvence altına alınmasına engel oluÅŸturacaktır. Bu nedenle anılan ibare, Anayasa’nın 70. maddesine de aykırıdır.
Son olarak; “resen” ibaresini kendinden önce gelen “ilgili kuvvet komutanlığının teklifi üzerine” ibaresine baÄŸlayan “veya” baÄŸlacı, “resen” ibaresinin iptal edilmesiyle iÅŸlevini yitirecektir.
Tüm bu nedenlerle 7250 sayılı Kanun’un 7. maddesiyle 926 sayılı Kanun’a eklenen Ek Madde 37’de yer alan “veya resen” ibaresi Anayasa’nın 2., 10., 70., 123. ve 128. maddelerine aykırıdır; anılan ibarenin iptali gerekir.
2) 16.07.2020 tarihli ve 7250 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Disiplin Kanunu ile Bazı Kanunlarda ve 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede DeÄŸiÅŸiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 11. maddesiyle 09.07.1982 tarihli ve 2692 sayılı Sahil Güvenlik Komutanlığı Kanunu’na eklenen Ek Madde 14’te yer alan “Emsalleri arasında temayüz etmiÅŸ, hizmetine ihtiyaç duyulduÄŸu tespit edilen ve” ibaresi ile “veya resen” ibaresinin Anayasa’ya aykırılığı
7250 sayılı Kanun’un 11. maddesiyle 2692 sayılı Kanun’a eklenen Ek Madde 14’e göre emsalleri arasında temayüz etmiÅŸ, hizmetine ihtiyaç duyulduÄŸu tespit edilen ve sicil notu ortalaması, sicil tam notunun %90’ının (dahil) üzerinde olan istekli astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların yaÅŸ haddi; Sahil Güvenlik Komutanlığı’nın teklifi üzerine veya resen İçiÅŸleri Bakanı tarafından 60 yaşına kadar uzatılabilir. Anılan maddede yer alan “Emsalleri arasında temayüz etmiÅŸ, hizmetine ihtiyaç duyulduÄŸu tespit edilen ve” ibaresi ile “veya resen” ibaresi Anayasa’ya aykırıdır.
a) 16.07.2020 tarihli ve 7250 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Disiplin Kanunu ile Bazı Kanunlarda ve 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede DeÄŸiÅŸiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 11. maddesiyle 09.07.1982 tarihli ve 2692 sayılı Sahil Güvenlik Komutanlığı Kanunu’na eklenen Ek Madde 14’te yer alan “Emsalleri arasında temayüz etmiÅŸ, hizmetine ihtiyaç duyulduÄŸu tespit edilen ve” ibaresinin Anayasa’ya aykırılığı
7250 sayılı Kanun’un 11. maddesiyle 2692 sayılı Kanun’a eklenen Ek Madde 14’e göre istekli astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların yaÅŸ haddinin Sahil Güvenlik Komutanlığı’nın teklifi üzerine veya resen İçiÅŸleri Bakanı tarafından uzatılabilmesi için maddede sayılı ÅŸartların saÄŸlanması gerekmektedir. Söz konusu ÅŸartlar, “emsalleri arasında temayüz etmiÅŸ, hizmetine ihtiyaç duyulduÄŸu tespit edilen ve sicil notu ortalaması, sicil tam notunun %90’ının (dahil) üzerinde olan” ÅŸeklinde sıralanmıştır. Ancak bu ÅŸartlar arasında yer alan “emsalleri arasında temayüz etmiÅŸ, hizmetine ihtiyaç duyulduÄŸu tespit edilen (ve)” ÅŸeklindeki ibare Anayasa’ya aykırıdır.
Öncelikle astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların kamu hukuku açısından statüsünü ortaya koymak gerekmektedir. Astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸlar, genel idare esaslarına göre kamu hizmetlerinin gerektirdiÄŸi asli ve sürekli görevleri (baÅŸta savunma olmak üzere) yerine getirdiÄŸinden kamu görevlisidir.
Nitekim Anayasa Mahkemesi bir kararında “Muvazzaf astsubayların kendi özel kanunlarına tabi olarak görev yapan ve Anayasa’da ifade edilen –diÄŸer kamu görevlileri- kategorisi kapsamında oldukları tartışmasızdır.” ÅŸeklinde hüküm kurmuÅŸtur (Anayasa Mahkemesi’nin 26.06.2019 tarihli ve 2019/28 E.; 2019/57 K. sayılı Kararı, §10).
Yine Jandarma Astsubay Kıdemli BaÅŸçavuÅŸ olarak görev yapan davacının, kınama cezası ile cezalandırılmasına iliÅŸkin iÅŸlemin iptali talebiyle açtığı davada itiraz konusu kuralın Anayasa’ya aykırı olduÄŸu kanısına varan Yerel Mahkemenin Anayasa Mahkemesi’ne baÅŸvurması üzerine; Anayasa Mahkemesi “Anayasa’nın 128. maddesinin ikinci fıkrasında “Memurların ve diÄŸer kamu görevlilerinin nitelikleri, atanmaları, görev ve yetkileri, hakları ve yükümlülükleri, aylık ve ödenekleri ve diÄŸer özlük iÅŸleri kanunla düzenlenir. Ancak, malî ve sosyal haklara iliÅŸkin toplu sözleÅŸme hükümleri saklıdır” hükmüne yer verilerek memurlar ve diÄŸer kamu görevlileri, özlük hakları bakımından yasal güvenceye kavuÅŸturulmuÅŸtur. Kolluk görevlisi olarak da adlandırılan emniyet, jandarma ve sahil güvenlik personelinin statü haklarını doÄŸrudan etkileyen disiplin iÅŸlemleri anılan maddede ifade edilen “diÄŸer özlük iÅŸleri” kapsamındadır. Dolayısıyla kolluk görevlilerinin disiplin iÅŸlemlerine iliÅŸkin usul ve esasları belirleme konusunda takdir yetkisi kanun koyucuya aittir. Ancak kanun koyucunun bu yetkisini anayasal sınırlar içinde özellikle memurlar ve diÄŸer kamu görevlileri için Anayasa’da öngörülen güvenceleri göz önünde tutarak kullanması gerekir.” ÅŸeklinde hüküm kurarak kolluk görevlisi olarak da adlandırılan emniyet, jandarma ve sahil güvenlik personelinin statünün 128. madde baÄŸlamında kamu görevlisi olduÄŸuna iÅŸaret etmiÅŸtir (Anayasa Mahkemesi’nin 11.04.2019 tarihli ve 2019/8 E.; 2019/26 K. sayılı Kararı, §7).
Ayrıca Anayasa Mahkemesi’nin bir kararında yer alan karşı oy yazısında “Yukarıki kararda belirtildiÄŸi gibi, astsubaylar, kamu görevlileri arasında, kendi özellikleriyle tamamen ayrı bir grup teÅŸkil ederler.” denilmek suretiyle astsubayların kamu görevlisi olduÄŸu ortaya konulmuÅŸtur (Anayasa Mahkemesi’nin 16.03.1976 tarihli ve 1975/183 E.; 1976/15 K. sayılı Kararı, Üye Muhittin Gürün’ün Karşı Oy Yazısı).
2692 sayılı Kanun’un ve ilgili mevzuatın hükümlerine göre İçiÅŸleri Bakanlığı Sahil Güvenlik Komutanlığı’ndaki astsubay rütbeleri arasında kıdemli baÅŸçavuÅŸ da yer aldığından; Anayasa Mahkemesi’nin içtihadları doÄŸrultusunda astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸ, kamu görevlisidir.
Astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların yaÅŸ haddi, emeklilik iÅŸlemleriyle ilgilidir. Emeklilik, belli bir yaÅŸa gelmiÅŸ veya belli görev süresini doldurmuÅŸ bulunan bir memurun, memuriyet statüsünden çıkıp emeklilik statüsüne girmesini ifade etmektedir. Kamu görevlilerinin emekliye ayrılmaları da Anayasa’nın 128. maddesi baÄŸlamında özlük iÅŸleri kapsamında yer almaktadır (Anayasa Mahkemesi’nin 18.10.2012 tarihli ve 2012/39 E.; 2012/156 K. sayılı Kararı).
Kural olarak 2692 sayılı Kanun kapsamında görev alan astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların yaÅŸ haddi, 2692 ve 5434 sayılı Kanunların ve diÄŸer mevzuatın ilgili maddeleri gereÄŸince 55’tir. Ancak iptali talep edilen ibarenin yer aldığı düzenleme, yaÅŸ hadleri hususunda yeni bir sınır koymaktadır.
Anayasa’nın 128. maddesi gereÄŸince astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların yaÅŸ hadleri dahil olmak üzere özlük iÅŸleri kanun ile düzenleneceÄŸinden; kanun koyucunun bu yetkisini anayasal sınırlar içinde kullanması gerekir. Ancak iptali talep edilen ibare kamu görevlileri için getirilen anayasal güvencelerin gereklerini karşılamamaktadır.
Zira hukuk devleti, bütün iÅŸlem ve eylemlerinin hukuk kurallarına uygunluÄŸunu baÅŸlıca geçerlik koÅŸulu sayan, her alanda adaletli bir hukuk düzeni kurmayı amaçlayan ve bunu geliÅŸtirerek sürdüren, hukuku tüm devlet organlarına egemen kılan, Anayasa’ya aykırı durum ve tutumlardan kaçınan, insan haklarına saygı duyarak bu hak ve özgürlükleri koruyup güçlendiren, Anayasa’ya ve hukuk kurallarına baÄŸlılığa özen gösteren, yargı denetimine açık olan, yasaların üstünde yasa koyucunun da uymak zorunda olduÄŸu temel hukuk ilkeleri ile Anayasa’nın bulunduÄŸu bilinci olan devlettir (Anayasa Mahkemesi’nin 02.06.2009 tarihli ve 2004/10 E.; 2009/68 K. sayılı Kararı). BaÅŸka bir deyiÅŸle hukuk devleti ilkesi gereÄŸince, idareye davranışta bulunurken veya görevlerini yerine getirirken belirli oranda hareket serbestliÄŸi saÄŸlayan takdir yetkisinin kullanımı mutlak, sınırsız, keyfi biçimde gerçekleÅŸemez; idarenin takdir yetkisinin sınırları, keyfi iÅŸlem ve eylemleri önlemek amacıyla kanunla çizilmelidir.
Ancak iptali talep edilen ibarenin yer aldığı düzenlemede astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların emsalleri arasında temayüz etmelerinin ne olduÄŸuna ve hizmetlerine ihtiyaç duyulduÄŸuna iliÅŸkin tespitin nasıl yapılacağına iliÅŸkin açık, net, anlaşılır bir ölçüt bulunmamaktadır. DiÄŸer bir deyiÅŸle idari teÅŸkilat içinde yer alan Milli Savunma Bakanı’na “emsalleri arasında temayüz etme ve hizmetine ihtiyaç duyulduÄŸunu tespit etme” ÅŸartlarının belirlenmesi özelinde herhangi bir kayıt getirmeksizin; örneÄŸin kurslardaki baÅŸarısı ya da hiç disiplin cezası almamış olması gibi objektif ÅŸekilde tespit edilebilir bir ölçü koymaksızın muÄŸlak ifadelerle yetki vermek, keyfi ÅŸekilde yaÅŸ haddi uzatımlarına sebep olabilecektir.
Bunun yanında; iptali talep edilen ibare, (Sahil Güvenlik Komutanlığı’nın teklifini aramaksızın) resen İçiÅŸleri Bakanı tarafından astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların yaÅŸ haddinin uzatılabileceÄŸi haller ile birlikte düÅŸünüldüÄŸünde, idareye gerçekte (keyfi davranışlara sebep olacak) aşırı bir takdir yetkisi verildiÄŸi belirginleÅŸecektir.
Ayrıca iptali talep edilen ibarede yer alan ÅŸartların muÄŸlaklığı, sicil notu ortalaması, sicil tam notunun %90’ının üzerinde olan istekli astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸlar arasında idare tarafından kayırma/ayrımcılık yapılmasına neden olabileceÄŸinden; anılan ibare, Anayasa’nın 10. maddesinde yer alan eÅŸitlik ilkesine de aykırıdır. Zira eÅŸitlik ilkesinin ihlal edilip edilmediÄŸi hususunun tespiti, münferit olayda kiÅŸi kategorileri arasında gerçekleÅŸtirilen ayrıma iliÅŸkin bir “haklı neden”in var olup olmadığına göre yapılır. Ancak iptali talep edilen ibarede yer alan ÅŸartların belirsizliÄŸi, idare tarafından aynı sicil notu ortalamasına sahip iki astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸun birinin yaÅŸ haddinin uzatılıp diÄŸerininkinin uzatılmamasındaki haklı nedeni somutlaÅŸtırmaya elveriÅŸli deÄŸildir.
Anayasa’nın 123. maddesinde yer alan idarenin kanuniliÄŸi ilkesinin iki boyutu bulunmaktadır. İlk boyutu, idarenin secundum legem özelliÄŸidir (kanuna dayanma ilkesidir). Bu ilkeye göre idarenin düzenleme yetkisi kanundan kaynaklanır. İkinci boyutu, idarenin intra legem özelliÄŸidir (kanuna aykırı olmama ilkesidir). Bu ilkeye göre idarenin iÅŸlem ve eylemleri kanunun çizdiÄŸi sınırlar içinde kalmalıdır.
Bu nedenle astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸlar hakkında idare (Sahil Güvenlik Komutanlığı’nın teklifi üzerine veya resen İçiÅŸleri Bakanı) tarafından yapılan yaÅŸ haddi uzatımının idarenin kanuniliÄŸi ilkesinin gereÄŸini saÄŸlaması için, “emsalleri arasında temayüz etme ve hizmetine ihtiyaç duyulduÄŸunu tespit etme” ÅŸartlarının içeriÄŸinin genel çerçevesi kanun hükümleriyle net, açık, anlaşılabilir ÅŸekilde çizilmelidir. Ancak söz konusu düzenlemede bu türden bir genel çerçeve çizilmediÄŸinden, iptali talep edilen ibare Anayasa’nın 123. maddesine aykırıdır.
Anayasa’nın 128. maddesinin ikinci fıkrasında memurlar ve diÄŸer kamu görevlilerinin niteliklerinin, atanmalarının, görev ve yetkilerinin, hakları ve yükümlülüklerinin, aylık ve ödeneklerinin, diÄŸer özlük iÅŸlerinin kanunla düzenleneceÄŸi belirtilmiÅŸtir. Kanuni düzenleme ilkesi, düzenlenen alanda temel ilkelerin kanunla konulmasını ve çerçevenin kanunla çizilmesini ifade etmektedir. Bu ilke uyarınca kamu görevlilerinin nitelikleri ve atanmalarına iliÅŸkin kuralların kanunda gösterilmesi, kuralın açık, anlaşılır ve sınırlarının belli olması gerekmektedir (Anayasa Mahkemesi’nin 24.07.2019 tarihli ve 2018/73 E.; 2019/65 K. sayılı Kararı, § 164-165).
İptali talep edilen ibarenin yer aldığı düzenleme, astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların yaÅŸ hadlerinin uzatımına iliÅŸkindir. Kanuni düzenleme ilkesi gereÄŸince kamu görevlisi olan astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların yaÅŸ hadlerinin uzatımına iliÅŸkin ÅŸartların açık, anlaşılır ÅŸekilde kanun düzeyinde belirlenmesi gerekirken; iptali talep edilen ibarenin iÅŸaret ettiÄŸi gibi muÄŸlak bir ÅŸart getirmek, Anayasa’nın 128. maddesine aykırıdır.
Anayasa’nın 70. maddesinde yer alan ve her Türk vatandaşına eÅŸit ÅŸekilde tanınan kamu hizmetine girme hakkı kamu hizmeti icra edecek personellerin istihdamının liyakata dayalı bir sistem içerisinde gerçekleÅŸmesini saÄŸlar. Anayasa; ödevle nitelik arasında sıkı bir iliÅŸki bulunduÄŸunu, bunun dışında hizmete alınmada hiçbir nedenin gözetilemeyeceÄŸini, daha açık bir anlatımla ayrımın yalnızca ödev-nitelik iliÅŸkisi yönünden yapılması gerektirdiÄŸini buyurmaktadır. O halde ödevle, onun gerektirdiÄŸi niteliÄŸi birbirinden ayrı düÅŸünmeye olanak yoktur. Buna göre, o nitelikler görevlilerde bulunmadıkça o ödev yerine getirilemeyecek ya da ödev iyi biçimde yerine getirilmemiÅŸ olacak demektir. Kamu hizmetlerinin özellikleri olduÄŸu ve bu hizmetleri gören idare ajanlarının da özel statülere baÄŸlı bulunduÄŸu bilinen bir gerçektir. Memurlarda yasalarca aranan nitelikler ve onlar hakkında yasalarda öngörülen kısıtlamalar kamu hizmetinin etkin ve esenlikli bir biçimde yürütülmesi amacına yöneliktir (Anayasa Mahkemesi’nin 09.10.1979 tarihli ve 1979/19 E.; 1979/39 K. sayılı Kararı).
Anayasa’nın 70. maddesinde öngörülen kamu hizmetine girme hakkının temel bir hak olarak etkililiÄŸi, maddenin “Hizmete alınmada, görevin gerektirdiÄŸi niteliklerden baÅŸka hiçbir ayırım gözetilemez” ÅŸeklindeki ikinci fıkrasının, halihazırda kamu hizmeti ifa eden kamu görevlileri açısından da bir güvence olarak esas alınmasını gerektirir. Zira, kamu hizmeti icra eden görevlinin kamu görevine devam edip etmemesinin görevin gerektirdiÄŸi nitelikler dışındaki sebeplere dayandırılması, Anayasa’nın 70. maddesindeki hakkı etkisiz ve göstermelik hale getirecektir. Bu hakkın amacı, kamu hizmeti icra edecek personellerin istihdamının liyakata dayalı bir sistem içerisinde gerçekleÅŸmesini saÄŸlamak ise ve 7250 sayılı Kanun’un 11. maddesiyle 2692 sayılı Kanun’a eklenen Ek Madde 14’ün gerekçesi “astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸ rütbesindeki personelin mesleki tecrübelerin daha uzun süreli istifade edebilmek” ise; söz konusu istihdam devamlılığını saÄŸlamaya yönelik yaÅŸ haddinin uzatımında aranacak iptali talep edilen ibarede yer alan ÅŸartların, liyakat esasının icaplarını karşılayacak açıklıkta olması gerekmektedir. Astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların yaÅŸ hadlerinin uzatımında aranacak iptali talep edilen ibarede yer alan ÅŸartların içeriÄŸinin açık, anlaşılır, net bir biçimde belirlenmemesi, söz konusu hakkın istekli astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸlar bakımından eÅŸit düzeyde güvence altına alınmasına engel oluÅŸturacaktır. Bu nedenle anılan ibare, Anayasa’nın 70. maddesine de aykırıdır.
Son olarak; “Emsalleri arasında temayüz etmiÅŸ, hizmetine ihtiyaç duyulduÄŸu tespit edilen” ibaresini kendinden sonra gelen “sicil notu ortalaması” ibaresine baÄŸlayan “ve” baÄŸlacı, “Emsalleri arasında temayüz etmiÅŸ, hizmetine ihtiyaç duyulduÄŸu tespit edilen” ibaresinin iptal edilmesiyle iÅŸlevini yitirecektir.
Tüm bu nedenlerle 7250 sayılı Kanun’un 11. maddesiyle 09.07.1982 tarihli ve 2692 sayılı sahil Güvenlik Komutanlığı Kanunu’na eklenen Ek Madde 14’te yer alan “Emsalleri arasında temayüz etmiÅŸ, hizmetine ihtiyaç duyulduÄŸu tespit edilen ve” ibaresi Anayasa’nın 2., 10., 70., 123. ve 128. maddelerine aykırıdır; anılan ibarenin iptali gerekir.
b) 16.07.2020 tarihli ve 7250 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Disiplin Kanunu ile Bazı Kanunlarda ve 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede DeÄŸiÅŸiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 11. maddesiyle 09.07.1982 tarihli ve 2692 sayılı sahil Güvenlik Komutanlığı Kanunu’na eklenen Ek Madde 14’te yer alan “veya resen” ibaresinin Anayasa’ya aykırılığı 7250 sayılı Kanun’un 11. maddesiyle 2692 sayılı Kanun’a eklenen Ek Madde 14’e göre emsalleri arasında temayüz etmiÅŸ, hizmetine ihtiyaç duyduÄŸu tespit edilen ve sicil notu ortalaması, sicil tam notunun %90’ının (dahil) üzerinde olan istekli astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların yaÅŸ haddi; Sahil Güvenlik Komutanlığı’nın teklifi üzerine veya resen İçiÅŸleri Bakanı tarafından, 60 yaşına kadar uzatılabilir. Ancak iptali talep edilen “veya resen” ibaresinin iÅŸaret ettiÄŸi, yaÅŸ haddinin (Sahil Güvenlik Komutanlığı’nın teklifi olmaksızın) resen İçiÅŸleri Bakanı tarafından uzatılabilmesi, Anayasa’ya aykırıdır.
Öncelikle astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların kamu hukuku açısından statüsünü ortaya koymak gerekmektedir. Astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸlar, genel idare esaslarına göre kamu hizmetlerinin gerektirdiÄŸi asli ve sürekli görevleri (baÅŸta savunma olmak üzere) yerine getirdiÄŸinden kamu görevlisidir.
Nitekim Anayasa Mahkemesi bir kararında “Muvazzaf astsubayların kendi özel kanunlarına tabi olarak görev yapan ve Anayasa’da ifade edilen –diÄŸer kamu görevlileri- kategorisi kapsamında oldukları tartışmasızdır.” ÅŸeklinde hüküm kurmuÅŸtur (Anayasa Mahkemesi’nin 26.06.2019 tarihli ve 2019/28 E.; 2019/57 K. sayılı Kararı, §10).
Yine Jandarma Astsubay Kıdemli BaÅŸçavuÅŸ olarak görev yapan davacının, kınama cezası ile cezalandırılmasına iliÅŸkin iÅŸlemin iptali talebiyle açtığı davada itiraz konusu kuralın Anayasa’ya aykırı olduÄŸu kanısına varan Yerel Mahkemenin Anayasa Mahkemesi’ne baÅŸvurması üzerine; Anayasa Mahkemesi “Anayasa’nın 128. maddesinin ikinci fıkrasında “Memurların ve diÄŸer kamu görevlilerinin nitelikleri, atanmaları, görev ve yetkileri, hakları ve yükümlülükleri, aylık ve ödenekleri ve diÄŸer özlük iÅŸleri kanunla düzenlenir. Ancak, malî ve sosyal haklara iliÅŸkin toplu sözleÅŸme hükümleri saklıdır” hükmüne yer verilerek memurlar ve diÄŸer kamu görevlileri, özlük hakları bakımından yasal güvenceye kavuÅŸturulmuÅŸtur. Kolluk görevlisi olarak da adlandırılan emniyet, jandarma ve sahil güvenlik personelinin statü haklarını doÄŸrudan etkileyen disiplin iÅŸlemleri anılan maddede ifade edilen “diÄŸer özlük iÅŸleri” kapsamındadır. Dolayısıyla kolluk görevlilerinin disiplin iÅŸlemlerine iliÅŸkin usul ve esasları belirleme konusunda takdir yetkisi kanun koyucuya aittir. Ancak kanun koyucunun bu yetkisini anayasal sınırlar içinde özellikle memurlar ve diÄŸer kamu görevlileri için Anayasa’da öngörülen güvenceleri göz önünde tutarak kullanması gerekir.” ÅŸeklinde hüküm kurarak kolluk görevlisi olarak da adlandırılan emniyet, jandarma ve sahil güvenlik personelinin statünün 128. madde baÄŸlamında kamu görevlisi olduÄŸuna iÅŸaret etmiÅŸtir (Anayasa Mahkemesi’nin 11.04.2019 tarihli ve 2019/8 E.; 2019/26 K. sayılı Kararı, §7).
Ayrıca Anayasa Mahkemesi’nin bir kararında yer alan karşı oy yazısında “Yukarıki kararda belirtildiÄŸi gibi, astsubaylar, kamu görevlileri arasında, kendi özellikleriyle tamamen ayrı bir grup teÅŸkil ederler.” denilmek suretiyle astsubayların kamu görevlisi olduÄŸu ortaya konulmuÅŸtur (Anayasa Mahkemesi’nin 16.03.1976 tarihli ve 1975/183 E.; 1976/15 K. sayılı Kararı, Üye Muhittin Gürün’ün Karşı Oy Yazısı).
2692 sayılı Kanun’un ve ilgili mevzuatın hükümlerine göre İçiÅŸleri Bakanlığı Sahil Güvenlik Komutanlığı’ndaki astsubay rütbeleri arasında kıdemli baÅŸçavuÅŸ da yer aldığından; Anayasa Mahkemesi’nin içtihadları doÄŸrultusunda astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸ, kamu görevlisidir.
Astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların yaÅŸ haddi, emeklilik iÅŸlemleriyle ilgilidir. Emeklilik, belli bir yaÅŸa gelmiÅŸ veya belli görev süresini doldurmuÅŸ bulunan bir memurun, memuriyet statüsünden çıkıp emeklilik statüsüne girmesini ifade etmektedir. Kamu görevlilerinin emekliye ayrılmaları da Anayasa’nın 128. maddesi baÄŸlamında özlük iÅŸleri kapsamında yer almaktadır (Anayasa Mahkemesi’nin 18.10.2012 tarihli ve 2012/39 E.; 2012/156 K. sayılı Kararı).
Kural olarak 2692 sayılı Kanun kapsamında görev alan astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların yaÅŸ haddi, 2692 ve 5434 sayılı Kanunların ve diÄŸer mevzuatın ilgili maddeleri gereÄŸince 55’tir. Ancak iptali talep edilen ibarenin yer aldığı düzenleme, yaÅŸ hadleri hususunda yeni bir sınır koymaktadır.
Anayasa’nın 128. maddesi gereÄŸince astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların yaÅŸ hadleri dahil olmak üzere özlük iÅŸleri kanun ile düzenleneceÄŸinden; kanun koyucunun bu yetkisini anayasal sınırlar içinde kullanması gerekir. Ancak iptali talep edilen ibare, kamu görevlileri için getirilen anayasal güvencelerin gereklerini karşılamamaktadır.
Zira iptali talep edilen ibare; astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların yaÅŸ hadlerinin uzatılmasının usulüne, idari iÅŸlemi tesis etmeye yetkili makama iliÅŸkindir. İptali talep edilen ibare sayesinde İçiÅŸleri Bakanı, Sahil Güvenlik Komutanlığı teklif etmese dahi ÅŸartları saÄŸlayan astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸunun yaÅŸ haddini uzatabilecektir. (Kaldı ki “emsalleri arasında temayüz etmiÅŸ, hizmetine ihtiyaç duyduÄŸu tespit edilen” ÅŸeklindeki ÅŸart da Anayasa’ya aykırıdır.)
İdare, kanunla kendisine takdir yetkisi tanındığı hallerde idari iÅŸlem tesis ederken; söz konusu takdir yetkisini hukuka uygun kullanmalıdır. EK Madde 14’te de “uzatılabilir” denilmek suretiyle İçiÅŸleri Bakanı’na takdir yetkisi tanınmıştır. Kanun koyucu anılan takdir yetkisini “Sahil Güvenlik Komutanlığı’nın teklifi üzerine” ÅŸeklindeki ibareyle kayıtlamıştır. Burada amaç, Anayasa gereÄŸince takdir yetkisinin kullanımını hukuka uygun kılmaktır. Zira aksi bir durum, İçiÅŸleri Bakanı’nın Sahil Güvenlik Komutanlığı’nda hasıl olan personel ihtiyacı doÄŸrultusunda karar alamamasına, ordudaki hiyerarÅŸik ve disipline yapının bozulmasına, yaÅŸ haddinin uzatımında kayırmacılığa, ordunun siyasallaÅŸmasına neden olabilecektir. BaÅŸka bir deyiÅŸle söz konusu kaydı ortadan kaldırmak, kanunun amacıyla (idarenin, İçiÅŸleri Bakanı’nın hukuka uygun davranmasını saÄŸlamak) baÄŸdaÅŸmayacaktır.
Ancak İçiÅŸleri Bakanı’nın takdir yetkisini kayıtlama olmaksızın kullanması, Sahil Güvenlik Komutanlığı’nın teklifi olmaksızın da resen yaÅŸ haddini uzatabilmesi Anayasa’ya aykırıdır.
Zira hukuk devleti, bütün iÅŸlem ve eylemlerinin hukuk kurallarına uygunluÄŸunu baÅŸlıca geçerlik koÅŸulu sayan, her alanda adaletli bir hukuk düzeni kurmayı amaçlayan ve bunu geliÅŸtirerek sürdüren, hukuku tüm devlet organlarına egemen kılan, Anayasa’ya aykırı durum ve tutumlardan kaçınan, insan haklarına saygı duyarak bu hak ve özgürlükleri koruyup güçlendiren, Anayasa’ya ve hukuk kurallarına baÄŸlılığa özen gösteren, yargı denetimine açık olan, yasaların üstünde yasa koyucunun da uymak zorunda olduÄŸu temel hukuk ilkeleri ile Anayasa’nın bulunduÄŸu bilinci olan devlettir (Anayasa Mahkemesi’nin 02.06.2009 tarihli ve 2004/10 E.; 2009/68 K. sayılı Kararı). BaÅŸka bir deyiÅŸle hukuk devleti ilkesi gereÄŸince, idareye davranışta bulunurken veya görevlerini yerine getirirken belirli oranda hareket serbestliÄŸi saÄŸlayan takdir yetkisinin kullanımı mutlak, sınırsız, keyfi biçimde gerçekleÅŸemez; idarenin takdir yetkisinin sınırları, keyfi iÅŸlem ve eylemleri önlemek amacıyla kanunla çizilmelidir.
Ancak İçiÅŸleri Bakanı’na söz konusu yaÅŸ haddinin uzatımı konusunda “Sahil Güvenlik Komutanlığı’nın teklifi üzerine” ÅŸeklindeki kaydı dışlayıp resen yetki vermek, takdir yetkisinin kullanımın mutlak, sınırsız, keyfi biçimde gerçekleÅŸmesine neden olabilecektir.
Bunun yanında, iptali talep edilen ibare, “emsalleri arasında temayüz etmiÅŸ, hizmetine ihtiyaç duyduÄŸu tespit edilen” ÅŸartı ile birlikte düÅŸünüldüÄŸünde, idareye gerçekte (keyfi davranışlara sebep olacak) aşırı bir takdir yetkisi verildiÄŸi belirginleÅŸecektir.
Anayasa’nın 123. maddesinde yer alan idarenin kanuniliÄŸi ilkesinin iki boyutu bulunmaktadır. İlk boyutu, idarenin secundum legem özelliÄŸidir (kanuna dayanma ilkesidir). Bu ilkeye göre idarenin düzenleme yetkisi kanundan kaynaklanır. İkinci boyutu, idarenin intra legem özelliÄŸidir (kanuna aykırı olmama ilkesidir). Bu ilkeye göre idarenin iÅŸlem ve eylemleri kanunun çizdiÄŸi sınırlar içinde kalmalıdır. Anayasa’nın 128. maddesinin ikinci fıkrasında memurlar ve diÄŸer kamu görevlilerinin niteliklerinin, atanmalarının, görev ve yetkilerinin, hakları ve yükümlülüklerinin, aylık ve ödeneklerinin, diÄŸer özlük iÅŸlerinin kanunla düzenleneceÄŸi belirtilmiÅŸtir. Kanuni düzenleme ilkesi, düzenlenen alanda temel ilkelerin kanunla konulmasını ve çerçevenin kanunla çizilmesini ifade etmektedir. Bu ilke uyarınca kamu görevlilerinin nitelikleri ve atanmalarına iliÅŸkin kuralların kanunda gösterilmesi, kuralın açık, anlaşılır ve sınırlarının belli olması gerekmektedir (Anayasa Mahkemesi’nin 24.07.2019 tarihli ve 2018/73 E.; 2019/65 K. sayılı Kararı, § 164-165).
İdarenin kanuniliÄŸi ve kanuni düzenleme ilkeleri gereÄŸince idare tarafından (İçiÅŸleri Bakanı tarafından) kamu görevlilerinin (astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların) özlük iÅŸleri (yaÅŸ haddinin uzatılması) hakkında idari iÅŸlem tesis edilirken esas alınacak ana ilkeler kanunla belirlenmektir. Burada amaç, idarenin keyfi davranmasını önlemektir. Ancak kanun koyucu bir taraftan idarenin keyfi davranmasını engellemek için (hukuka uygun olarak) “Sahil Güvenlik Komutanlığı’nın teklifi üzerine” ÅŸeklindeki kaydı getirirken, bir taraftan da “veya resen” ÅŸeklindeki ibareyle İçiÅŸleri Bakanı’nın uhdesine geniÅŸ ve sınırsız bir yetki alanı (hukuka aykırı olarak) bırakmaktadır. Bu durum, Anayasa’nın 123. ve 128. maddelerine aykırıdır.
Ayrıca iptali talep edilen ibarenin İçiÅŸleri Bakanı’na verdiÄŸi sınırsız takdir yetkisi, sicil notu ortalaması, sicil tam notunun %90’ının üzerinde olan istekli astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸlar arasında idare tarafından kayırma/ayrımcılık yapılmasına neden olabileceÄŸinden; anılan ibare, Anayasa’nın 10. maddesinde yer alan eÅŸitlik ilkesine de aykırıdır. Zira eÅŸitlik ilkesinin ihlal edilip edilmediÄŸi hususunun tespiti, münferit olayda kiÅŸi kategorileri arasında gerçekleÅŸtirilen ayrıma iliÅŸkin bir “haklı neden”in var olup olmadığına göre yapılır. Ancak iptali talep edilen ibarenin idareye verdiÄŸi keyfi uygulamalara sebep olabilecek sınırsız takdir yetkisi, İçiÅŸleri Bakanı tarafından aynı sicil notu ortalamasına sahip iki astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸun birinin yaÅŸ haddinin uzatılıp diÄŸerininkinin uzatılmamasındaki haklı nedeni somutlaÅŸtırmaya elveriÅŸli deÄŸildir.
Anayasa’nın 70. maddesinde öngörülen kamu hizmetine girme hakkının temel bir hak olarak etkililiÄŸi, maddenin “Hizmete alınmada, görevin gerektirdiÄŸi niteliklerden baÅŸka hiçbir ayırım gözetilemez” ÅŸeklindeki ikinci fıkrasının, halihazırda kamu hizmeti ifa eden kamu görevlileri açısından da bir güvence olarak esas alınmasını gerektirir. Zira, kamu hizmeti icra eden görevlinin kamu görevine devam edip etmemesinin görevin gerektirdiÄŸi nitelikler dışındaki sebeplere dayandırılması, Anayasa’nın 70. maddesindeki hakkı etkisiz ve göstermelik hale getirecektir. Her Türk vatandaşına eÅŸit ÅŸekilde tanınan kamu hizmetine girme hakkının amacı kamu hizmeti icra edecek personellerin istihdamının liyakata dayalı bir sistem içerisinde gerçekleÅŸmesini saÄŸlamak ise ve 7250 sayılı Kanun’un 11. maddesiyle 2692 sayılı Kanun’a eklenen Ek Madde 14’ün gerekçesi “astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸ rütbesindeki personelin mesleki tecrübelerin daha uzun süreli istifade edebilmek” ise; söz konusu istihdam devamlılığını saÄŸlamaya yönelik yaÅŸ haddinin uzatımının usulünün (yaÅŸ haddini uzatmaya yetkili makam tarafından tesis edilecek idari iÅŸlemin) liyakat esasının icaplarını karşılayacak nitelikte olması gerekmektedir. Astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların yaÅŸ hadlerinin uzatımında idareye sınırsız bir takdir yetkisi verilmesi, söz konusu hakkın istekli astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸlar bakımından eÅŸit düzeyde güvence altına alınmasına engel oluÅŸturacaktır. Bu nedenle anılan ibare, Anayasa’nın 70. maddesine de aykırıdır.
Son olarak; “resen” ibaresini kendinden önce gelen “Sahil Güvenlik Komutanlığı’nın teklifi üzerine” ibaresine baÄŸlayan “veya” baÄŸlacı, “resen” ibaresinin iptal edilmesiyle iÅŸlevini yitirecektir.
Tüm bu nedenlerle 7250 sayılı Kanun’un 11. maddesiyle 09.07.1982 tarihli ve 2692 sayılı sahil Güvenlik Komutanlığı Kanunu’na eklenen Ek Madde 14’te yer alan “veya resen” ibaresi Anayasa’nın 2., 10., 70., 123. ve 128. maddelerine aykırıdır; anılan ibarenin iptali gerekir.
3) 16.07.2020 tarihli ve 7250 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Disiplin Kanunu ile Bazı Kanunlarda ve 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede DeÄŸiÅŸiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 12. maddesiyle 10.03.1983 tarihli ve 2803 sayılı Jandarma TeÅŸkilat, Görev ve Yetkileri Kanunu’na eklenen Ek Madde 18’de yer alan “Emsalleri arasında temayüz etmiÅŸ, hizmetine ihtiyaç duyulduÄŸu tespit edilen ve” ibaresi ile “veya resen” ibaresinin Anayasa’ya aykırılığı
7250 sayılı Kanun’un 12. maddesiyle 10.03.1983 tarihli ve 2803 sayılı Jandarma TeÅŸkilat, Görev ve Yetkileri Kanunu’na eklenen Ek Madde 18’e göre emsalleri arasında temayüz etmiÅŸ, hizmetine ihtiyaç duyulduÄŸu tespit edilen ve sicil notu ortalaması, sicil tam notunun %90’ının (dahil) üzerinde olan istekli astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların yaÅŸ haddi; Jandarma Genel Komutanlığı’nın teklifi üzerine veya resen İçiÅŸleri Bakanı tarafından, 60 yaşına kadar uzatılabilir. Anılan maddede yer alan “Emsalleri arasında temayüz etmiÅŸ, hizmetine ihtiyaç duyulduÄŸu tespit edilen ve” ibaresi ile “veya resen” ibaresi Anayasa’ya aykırıdır.
a) 16.07.2020 tarihli ve 7250 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Disiplin Kanunu ile Bazı Kanunlarda ve 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede DeÄŸiÅŸiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 12. maddesiyle 10.03.1983 tarihli ve 2803 sayılı Jandarma TeÅŸkilat, Görev ve Yetkileri Kanunu’na eklenen Ek Madde 18’de yer alan “Emsalleri arasında temayüz etmiÅŸ, hizmetine ihtiyaç duyulduÄŸu tespit edilen ve” ibaresinin Anayasa’ya aykırılığı
7250 sayılı Kanun’un 12. maddesiyle 10.03.1983 tarihli ve 2803 sayılı Jandarma TeÅŸkilat, Görev ve Yetkileri Kanunu’na eklenen Ek Madde 18’e göre istekli astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların yaÅŸ haddinin Jandarma Genel Komutanlığı’nın teklifi üzerine veya resen İçiÅŸleri Bakanı tarafından uzatılabilmesi için maddede sayılı ÅŸartların saÄŸlanması gerekmektedir. Söz konusu ÅŸartlar “emsalleri arasında temayüz etmiÅŸ, hizmetine ihtiyaç duyulduÄŸu tespit edilen ve sicil notu ortalaması, sicil tam notunun %90’ının (dahil) üzerinde olan” ÅŸeklinde sıralanmıştır. Ancak bu ÅŸartlar arasında yer alan “emsalleri arasında temayüz etmiÅŸ, hizmetine ihtiyaç duyulduÄŸu tespit edilen (ve)” ÅŸeklindeki ibare Anayasa’ya aykırıdır.
Öncelikle astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların kamu hukuku açısından statüsünü ortaya koymak gerekmektedir. Astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸlar, genel idare esaslarına göre kamu hizmetlerinin gerektirdiÄŸi asli ve sürekli görevleri (baÅŸta savunma olmak üzere) yerine getirdiÄŸinden kamu görevlisidir.
Nitekim Anayasa Mahkemesi bir kararında “Muvazzaf astsubayların kendi özel kanunlarına tabi olarak görev yapan ve Anayasa’da ifade edilen –diÄŸer kamu görevlileri- kategorisi kapsamında oldukları tartışmasızdır.” ÅŸeklinde hüküm kurmuÅŸtur (Anayasa Mahkemesi’nin 26.06.2019 tarihli ve 2019/28 E.; 2019/57 K. sayılı Kararı, §10).
Yine Jandarma Astsubay Kıdemli BaÅŸçavuÅŸ olarak görev yapan davacının, kınama cezası ile cezalandırılmasına iliÅŸkin iÅŸlemin iptali talebiyle açtığı davada itiraz konusu kuralın Anayasa’ya aykırı olduÄŸu kanısına varan Yerel Mahkemenin Anayasa Mahkemesi’ne baÅŸvurması üzerine; Anayasa Mahkemesi “Anayasa’nın 128. maddesinin ikinci fıkrasında “Memurların ve diÄŸer kamu görevlilerinin nitelikleri, atanmaları, görev ve yetkileri, hakları ve yükümlülükleri, aylık ve ödenekleri ve diÄŸer özlük iÅŸleri kanunla düzenlenir. Ancak, malî ve sosyal haklara iliÅŸkin toplu sözleÅŸme hükümleri saklıdır” hükmüne yer verilerek memurlar ve diÄŸer kamu görevlileri, özlük hakları bakımından yasal güvenceye kavuÅŸturulmuÅŸtur. Kolluk görevlisi olarak da adlandırılan emniyet, jandarma ve sahil güvenlik personelinin statü haklarını doÄŸrudan etkileyen disiplin iÅŸlemleri anılan maddede ifade edilen “diÄŸer özlük iÅŸleri” kapsamındadır. Dolayısıyla kolluk görevlilerinin disiplin iÅŸlemlerine iliÅŸkin usul ve esasları belirleme konusunda takdir yetkisi kanun koyucuya aittir. Ancak kanun koyucunun bu yetkisini anayasal sınırlar içinde özellikle memurlar ve diÄŸer kamu görevlileri için Anayasa’da öngörülen güvenceleri göz önünde tutarak kullanması gerekir.” ÅŸeklinde hüküm kurarak kolluk görevlisi olarak da adlandırılan emniyet, jandarma ve sahil güvenlik personelinin statünün 128. madde baÄŸlamında kamu görevlisi olduÄŸuna iÅŸaret etmiÅŸtir (Anayasa Mahkemesi’nin 11.04.2019 tarihli ve 2019/8 E.; 2019/26 K. sayılı Kararı, §7).
Ayrıca Anayasa Mahkemesi’nin bir kararında yer alan karşı oy yazısında “Yukarıki kararda belirtildiÄŸi gibi, astsubaylar, kamu görevlileri arasında, kendi özellikleriyle tamamen ayrı bir grup teÅŸkil ederler.” denilmek suretiyle astsubayların kamu görevlisi olduÄŸu ortaya konulmuÅŸtur (Anayasa Mahkemesi’nin 16.03.1976 tarihli ve 1975/183 E.; 1976/15 K. sayılı Kararı, Üye Muhittin Gürün’ün Karşı Oy Yazısı).
2803 sayılı Kanun’un ve ilgili mevzuatın hükümlerine göre İçiÅŸleri Bakanlığı Jandarma Genel Komutanlığı’ndaki astsubay rütbeleri arasında kıdemli baÅŸçavuÅŸ da yer aldığından; Anayasa Mahkemesi’nin içtihadları doÄŸrultusunda astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸ, kamu görevlisidir.
Astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların yaÅŸ haddi, emeklilik iÅŸlemleriyle ilgilidir. Emeklilik, belli bir yaÅŸa gelmiÅŸ veya belli görev süresini doldurmuÅŸ bulunan bir memurun, memuriyet statüsünden çıkıp emeklilik statüsüne girmesini ifade etmektedir. Kamu görevlilerinin emekliye ayrılmaları da Anayasa’nın 128. maddesi baÄŸlamında özlük iÅŸleri kapsamında yer almaktadır (Anayasa Mahkemesi’nin 18.10.2012 tarihli ve 2012/39 E.; 2012/156 K. sayılı Kararı).
Kural olarak 2803 sayılı Kanun kapsamında görev alan astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların yaÅŸ haddi, 2803 ve 5434 sayılı Kanunların ve diÄŸer mevzuatın ilgili maddeleri gereÄŸince 55’tir. Ancak iptali talep edilen ibarenin yer aldığı düzenleme, yaÅŸ hadleri hususunda yeni bir sınır koymaktadır.
Anayasa’nın 128. maddesi gereÄŸince astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların yaÅŸ hadleri dahil olmak üzere özlük iÅŸleri kanun ile düzenleneceÄŸinden; kanun koyucunun bu yetkisini anayasal sınırlar içinde kullanması gerekir. Ancak iptali talep edilen ibare kamu görevlileri için getirilen anayasal güvencelerin gereklerini karşılamamaktadır.
Zira hukuk devleti, bütün iÅŸlem ve eylemlerinin hukuk kurallarına uygunluÄŸunu baÅŸlıca geçerlik koÅŸulu sayan, her alanda adaletli bir hukuk düzeni kurmayı amaçlayan ve bunu geliÅŸtirerek sürdüren, hukuku tüm devlet organlarına egemen kılan, Anayasa’ya aykırı durum ve tutumlardan kaçınan, insan haklarına saygı duyarak bu hak ve özgürlükleri koruyup güçlendiren, Anayasa’ya ve hukuk kurallarına baÄŸlılığa özen gösteren, yargı denetimine açık olan, yasaların üstünde yasa koyucunun da uymak zorunda olduÄŸu temel hukuk ilkeleri ile Anayasa’nın bulunduÄŸu bilinci olan devlettir (Anayasa Mahkemesi’nin 02.06.2009 tarihli ve 2004/10 E.; 2009/68 K. sayılı Kararı). BaÅŸka bir deyiÅŸle hukuk devleti ilkesi gereÄŸince, idareye davranışta bulunurken veya görevlerini yerine getirirken belirli oranda hareket serbestliÄŸi saÄŸlayan takdir yetkisinin kullanımı mutlak, sınırsız, keyfi biçimde gerçekleÅŸemez; idarenin takdir yetkisinin sınırları, keyfi iÅŸlem ve eylemleri önlemek amacıyla kanunla çizilmelidir.
Ancak iptali talep edilen ibarenin yer aldığı düzenlemede astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların emsalleri arasında temayüz etmelerinin ne olduÄŸuna ve hizmetlerine ihtiyaç duyulduÄŸuna iliÅŸkin tespitin nasıl yapılacağına iliÅŸkin açık, net, anlaşılır bir ölçüt bulunmamaktadır. DiÄŸer bir deyiÅŸle idari teÅŸkilat içinde yer alan İçiÅŸleri Bakanı’na “emsalleri arasında temayüz etme ve hizmetine ihtiyaç duyulduÄŸunu tespit etme” ÅŸartlarının belirlenmesi özelinde herhangi bir kayıt getirmeksizin; örneÄŸin kurslardaki baÅŸarısı ya da hiç disiplin cezası almamış olması gibi objektif ÅŸekilde tespit edilebilir bir ölçü koymaksızın muÄŸlak ifadelerle yetki vermek, keyfi ÅŸekilde yaÅŸ haddi uzatımlarına sebep olabilecektir.
Bunun yanında; iptali talep edilen ibare, (Jandarma Genel Komutanlığı’nın teklifini aramaksızın) resen İçiÅŸleri Bakanı tarafından astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların yaÅŸ haddinin uzatılabileceÄŸi haller ile birlikte düÅŸünüldüÄŸünde, idareye gerçekte (keyfi davranışlara sebep olacak) aşırı bir takdir yetkisi verildiÄŸi belirginleÅŸecektir.
Ayrıca iptali talep edilen ibarede yer alan ÅŸartların muÄŸlaklığı, sicil notu ortalaması, sicil tam notunun %90’ının üzerinde olan istekli astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸlar arasında idare tarafından kayırma/ayrımcılık yapılmasına neden olabileceÄŸinden; anılan ibare, Anayasa’nın 10. maddesinde yer alan eÅŸitlik ilkesine de aykırıdır. Zira eÅŸitlik ilkesinin ihlal edilip edilmediÄŸi hususunun tespiti, münferit olayda kiÅŸi kategorileri arasında gerçekleÅŸtirilen ayrıma iliÅŸkin bir “haklı neden”in var olup olmadığına göre yapılır. Ancak iptali talep edilen ibarede yer alan ÅŸartların belirsizliÄŸi, idare tarafından aynı sicil notu ortalamasına sahip iki astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸun birinin yaÅŸ haddinin uzatılıp diÄŸerininkinin uzatılmamasındaki haklı nedeni somutlaÅŸtırmaya elveriÅŸli deÄŸildir.
Anayasa’nın 123. maddesinde yer alan idarenin kanuniliÄŸi ilkesinin iki boyutu bulunmaktadır. İlk boyutu, idarenin secundum legem özelliÄŸidir (kanuna dayanma ilkesidir). Bu ilkeye göre idarenin düzenleme yetkisi kanundan kaynaklanır. İkinci boyutu, idarenin intra legem özelliÄŸidir (kanuna aykırı olmama ilkesidir). Bu ilkeye göre idarenin iÅŸlem ve eylemleri kanunun çizdiÄŸi sınırlar içinde kalmalıdır.
Bu nedenle astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸlar hakkında idare (Jandarma Genel Komutanlığı’nın teklifi üzerine veya resen İçiÅŸleri Bakanı) tarafından yapılan yaÅŸ haddi uzatımının idarenin kanuniliÄŸi ilkesinin gereÄŸini saÄŸlaması için, “emsalleri arasında temayüz etme ve hizmetine ihtiyaç duyulduÄŸunu tespit etme” ÅŸartlarının içeriÄŸinin genel çerçevesi kanun hükümleriyle net, açık, anlaşılabilir ÅŸekilde çizilmelidir. Ancak söz konusu düzenlemede bu türden bir genel çerçeve çizilmediÄŸinden, iptali talep edilen ibare Anayasa’nın 123. maddesine aykırıdır.
Anayasa’nın 128. maddesinin ikinci fıkrasında memurlar ve diÄŸer kamu görevlilerinin niteliklerinin, atanmalarının, görev ve yetkilerinin, hakları ve yükümlülüklerinin, aylık ve ödeneklerinin, diÄŸer özlük iÅŸlerinin kanunla düzenleneceÄŸi belirtilmiÅŸtir. Kanuni düzenleme ilkesi, düzenlenen alanda temel ilkelerin kanunla konulmasını ve çerçevenin kanunla çizilmesini ifade etmektedir. Bu ilke uyarınca kamu görevlilerinin nitelikleri ve atanmalarına iliÅŸkin kuralların kanunda gösterilmesi, kuralın açık, anlaşılır ve sınırlarının belli olması gerekmektedir (Anayasa Mahkemesi’nin 24.07.2019 tarihli ve 2018/73 E.; 2019/65 K. sayılı Kararı, § 164-165).
İptali talep edilen ibarenin yer aldığı düzenleme, astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların yaÅŸ hadlerinin uzatımına iliÅŸkindir. Kanuni düzenleme ilkesi gereÄŸince kamu görevlisi olan astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların yaÅŸ hadlerinin uzatımına iliÅŸkin ÅŸartların açık, anlaşılır ÅŸekilde kanun düzeyinde belirlenmesi gerekirken; iptali talep edilen ibarenin iÅŸaret ettiÄŸi gibi muÄŸlak bir ÅŸart getirmek Anayasa’nın 128. maddesine aykırıdır.
Anayasa’nın 70. maddesinde yer alan ve her Türk vatandaşına eÅŸit ÅŸekilde tanınan kamu hizmetine girme hakkı kamu hizmeti icra edecek personellerin istihdamının liyakata dayalı bir sistem içerisinde gerçekleÅŸmesini saÄŸlar. Anayasa; ödevle nitelik arasında sıkı bir iliÅŸki bulunduÄŸunu, bunun dışında hizmete alınmada hiçbir nedenin gözetilemeyeceÄŸini, daha açık bir anlatımla ayrımın yalnızca ödev-nitelik iliÅŸkisi yönünden yapılması gerektirdiÄŸini buyurmaktadır. O halde ödevle, onun gerektirdiÄŸi niteliÄŸi birbirinden ayrı düÅŸünmeye olanak yoktur. Buna göre, o nitelikler görevlilerde bulunmadıkça o ödev yerine getirilemeyecek ya da ödev iyi biçimde yerine getirilmemiÅŸ olacak demektir. Kamu hizmetlerinin özellikleri olduÄŸu ve bu hizmetleri gören idare ajanlarının da özel statülere baÄŸlı bulunduÄŸu bilinen bir gerçektir. Memurlarda yasalarca aranan nitelikler ve onlar hakkında yasalarda öngörülen kısıtlamalar kamu hizmetinin etkin ve esenlikli bir biçimde yürütülmesi amacına yöneliktir (Anayasa Mahkemesi’nin 09.10.1979 tarihli ve 1979/19 E.; 1979/39 K. sayılı Kararı).
Anayasa’nın 70. maddesinde öngörülen kamu hizmetine girme hakkının temel bir hak olarak etkililiÄŸi, maddenin “Hizmete alınmada, görevin gerektirdiÄŸi niteliklerden baÅŸka hiçbir ayırım gözetilemez” ÅŸeklindeki ikinci fıkrasının, halihazırda kamu hizmeti ifa eden kamu görevlileri açısından da bir güvence olarak esas alınmasını gerektirir. Zira, kamu hizmeti icra eden görevlinin kamu görevine devam edip etmemesinin görevin gerektirdiÄŸi nitelikler dışındaki sebeplere dayandırılması, Anayasa’nın 70. maddesindeki hakkı etkisiz ve göstermelik hale getirecektir. Bu hakkın amacı kamu hizmeti icra edecek personellerin istihdamının liyakata dayalı bir sistem içerisinde gerçekleÅŸmesini saÄŸlamak ise ve 7250 sayılı Kanun’un 12. maddesiyle 2803 sayılı Kanun’a eklenen Ek Madde 18’in gerekçesi “astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸ rütbesindeki personelin mesleki tecrübelerin daha uzun süreli istifade edebilmek” ise; söz konusu istihdam devamlılığını saÄŸlamaya yönelik yaÅŸ haddinin uzatımında aranacak iptali talep edilen ibarede yer alan ÅŸartların, liyakat esasının icaplarını karşılayacak açıklıkta olması gerekmektedir. Astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların yaÅŸ hadlerinin uzatımında aranacak iptali talep edilen ibarede yer alan ÅŸartların içeriÄŸi açık, anlaşılır, net bir biçimde belirlenmemesi, söz konusu hakkın istekli astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸlar bakımından eÅŸit düzeyde güvence altına alınmasına engel oluÅŸturacaktır. Bu nedenle anılan ibare, Anayasa’nın 70. maddesine de aykırıdır.
Son olarak; “Emsalleri arasında temayüz etmiÅŸ, hizmetine ihtiyaç duyulduÄŸu tespit edilen” ibaresini kendinden sonra gelen”sicil notu ortalaması” ibaresine baÄŸlayan “ve” baÄŸlacı, “Emsalleri arasında temayüz etmiÅŸ, hizmetine ihtiyaç duyulduÄŸu tespit edilen” ibaresinin iptal edilmesiyle iÅŸlevini yitirecektir.
Tüm bu nedenlerle 7250 sayılı Kanun’un 12. maddesiyle 10.03.1983 tarihli ve 2803 sayılı Jandarma TeÅŸkilat, Görev ve Yetkileri Kanunu’na eklenen Ek Madde 18’de yer alan “Emsalleri arasında temayüz etmiÅŸ, hizmetine ihtiyaç duyulduÄŸu tespit edilen ve” ibaresi Anayasa’nın 2., 10., 70., 123. ve 128. maddelerine aykırıdır; anılan ibarenin iptali gerekir.
b) 16.07.2020 tarihli ve 7250 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Disiplin Kanunu ile Bazı Kanunlarda ve 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede DeÄŸiÅŸiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 12. maddesiyle 10.03.1983 tarihli ve 2803 sayılı Jandarma TeÅŸkilat, Görev ve Yetkileri Kanunu’na eklenen Ek Madde 18’de yer alan “veya resen” ibaresinin Anayasa’ya aykırılığı
7250 sayılı Kanun’un 12. maddesiyle 10.03.1983 tarihli ve 2803 sayılı Jandarma TeÅŸkilat, Görev ve Yetkileri Kanunu’na eklenen Ek Madde 18’e göre emsalleri arasında temayüz etmiÅŸ, hizmetine ihtiyaç duyduÄŸu tespit edilen ve sicil notu ortalaması, sicil tam notunun %90’ının (dahil) üzerinde olan istekli astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların yaÅŸ haddi; Jandarma Genel Komutanlığı’nın teklifi üzerine veya resen İçiÅŸleri Bakanı tarafından, 60 yaşına kadar uzatılabilir. Ancak iptali talep edilen “veya resen” ibaresinin iÅŸaret ettiÄŸi, yaÅŸ haddinin (Jandarma Genel Komutanlığı’nın teklifi olmaksızın) resen İçiÅŸleri Bakanı tarafından uzatılabilmesi, Anayasa’ya aykırıdır.
Öncelikle astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların kamu hukuku açısından statüsünü ortaya koymak gerekmektedir. Astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸlar, genel idare esaslarına göre kamu hizmetlerinin gerektirdiÄŸi asli ve sürekli görevleri (baÅŸta savunma olmak üzere) yerine getirdiÄŸinden kamu görevlisidir.
Nitekim Anayasa Mahkemesi bir kararında “Muvazzaf astsubayların kendi özel kanunlarına tabi olarak görev yapan ve Anayasa’da ifade edilen –diÄŸer kamu görevlileri- kategorisi kapsamında oldukları tartışmasızdır.” ÅŸeklinde hüküm kurmuÅŸtur (Anayasa Mahkemesi’nin 26.06.2019 tarihli ve 2019/28 E.; 2019/57 K. sayılı Kararı, §10).
Yine Jandarma Astsubay Kıdemli BaÅŸçavuÅŸ olarak görev yapan davacının, kınama cezası ile cezalandırılmasına iliÅŸkin iÅŸlemin iptali talebiyle açtığı davada itiraz konusu kuralın Anayasa’ya aykırı olduÄŸu kanısına varan Yerel Mahkemenin Anayasa Mahkemesi’ne baÅŸvurması üzerine; Anayasa Mahkemesi “Anayasa’nın 128. maddesinin ikinci fıkrasında “Memurların ve diÄŸer kamu görevlilerinin nitelikleri, atanmaları, görev ve yetkileri, hakları ve yükümlülükleri, aylık ve ödenekleri ve diÄŸer özlük iÅŸleri kanunla düzenlenir. Ancak, malî ve sosyal haklara iliÅŸkin toplu sözleÅŸme hükümleri saklıdır” hükmüne yer verilerek memurlar ve diÄŸer kamu görevlileri, özlük hakları bakımından yasal güvenceye kavuÅŸturulmuÅŸtur. Kolluk görevlisi olarak da adlandırılan emniyet, jandarma ve sahil güvenlik personelinin statü haklarını doÄŸrudan etkileyen disiplin iÅŸlemleri anılan maddede ifade edilen “diÄŸer özlük iÅŸleri” kapsamındadır. Dolayısıyla kolluk görevlilerinin disiplin iÅŸlemlerine iliÅŸkin usul ve esasları belirleme konusunda takdir yetkisi kanun koyucuya aittir. Ancak kanun koyucunun bu yetkisini anayasal sınırlar içinde özellikle memurlar ve diÄŸer kamu görevlileri için Anayasa’da öngörülen güvenceleri göz önünde tutarak kullanması gerekir.” ÅŸeklinde hüküm kurarak kolluk görevlisi olarak da adlandırılan emniyet, jandarma ve sahil güvenlik personelinin statünün 128. madde baÄŸlamında kamu görevlisi olduÄŸuna iÅŸaret etmiÅŸtir (Anayasa Mahkemesi’nin 11.04.2019 tarihli ve 2019/8 E.; 2019/26 K. sayılı Kararı, §7).
Ayrıca Anayasa Mahkemesi’nin bir kararında yer alan karşı oy yazısında “Yukarıki kararda belirtildiÄŸi gibi, astsubaylar, kamu görevlileri arasında, kendi özellikleriyle tamamen ayrı bir grup teÅŸkil ederler.” denilmek suretiyle astsubayların kamu görevlisi olduÄŸu ortaya konulmuÅŸtur (Anayasa Mahkemesi’nin 16.03.1976 tarihli ve 1975/183 E.; 1976/15 K. sayılı Kararı, Üye Muhittin Gürün’ün Karşı Oy Yazısı).
2803 sayılı Kanun’un ve ilgili mevzuatın hükümlerine göre İçiÅŸleri Bakanlığı Jandarma Genel Komutanlığı’ndaki astsubay rütbeleri arasında kıdemli baÅŸçavuÅŸ da yer aldığından; Anayasa Mahkemesi’nin içtihadları doÄŸrultusunda astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸ, kamu görevlisidir.
Astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların yaÅŸ haddi, emeklilik iÅŸlemleriyle ilgilidir. Emeklilik, belli bir yaÅŸa gelmiÅŸ veya belli görev süresini doldurmuÅŸ bulunan bir memurun, memuriyet statüsünden çıkıp emeklilik statüsüne girmesini ifade etmektedir. Kamu görevlilerinin emekliye ayrılmaları da Anayasa’nın 128. maddesi baÄŸlamında özlük iÅŸleri kapsamında yer almaktadır (Anayasa Mahkemesi’nin 18.10.2012 tarihli ve 2012/39 E.; 2012/156 K. sayılı Kararı).
Kural olarak 2803 sayılı Kanun kapsamında görev alan astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların yaÅŸ haddi, 2803 ve 5434 sayılı Kanunların ve diÄŸer mevzuatın ilgili maddeleri gereÄŸince 55’tir. Ancak iptali talep edilen ibarenin yer aldığı düzenleme, yaÅŸ hadleri hususunda yeni bir sınır koymaktadır.
Anayasa’nın 128. maddesi gereÄŸince astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların yaÅŸ hadleri dahil olmak üzere özlük iÅŸleri kanun ile düzenleneceÄŸinden; kanun koyucunun bu yetkisini anayasal sınırlar içinde kullanması gerekir. Ancak iptali talep edilen ibare kamu görevlileri için getirilen anayasal güvencelerin gereklerini karşılamamaktadır.
Zira iptali talep edilen ibare; astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların yaÅŸ hadlerinin uzatılmasının usulüne, idari iÅŸlemi tesis etmeye yetkili makama iliÅŸkindir. İptali talep edilen ibare sayesinde İçiÅŸleri Bakanı, Jandarma Genel Komutanlığı teklif etmese dahi ÅŸartları saÄŸlayan astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸunun yaÅŸ haddini uzatabilecektir. (Kaldı ki “emsalleri arasında temayüz etmiÅŸ, hizmetine ihtiyaç duyduÄŸu tespit edilen” ÅŸeklindeki ÅŸart da Anayasa’ya aykırıdır.)
İdare, kanunla kendisine takdir yetkisi tanındığı hallerde idari iÅŸlem tesis ederken; söz konusu takdir yetkisini hukuka uygun kullanmalıdır. EK Madde 18’de de “uzatılabilir” denilmek suretiyle İçiÅŸleri Bakanı’na takdir yetkisi tanınmıştır. Kanun koyucu anılan takdir yetkisini “Jandarma Genel Komutanlığı’nın teklifi üzerine” ÅŸeklindeki ibareyle kayıtlamıştır. Burada amaç, Anayasa gereÄŸince takdir yetkisinin kullanımını hukuka uygun kılmaktır. Zira aksi bir durum, İçiÅŸleri Bakanı’nın Jandarma Genel Komutanlığı’nda hasıl olan personel ihtiyacı doÄŸrultusunda karar alamamasına, ordudaki hiyerarÅŸik ve disipline yapının bozulmasına, yaÅŸ haddinin uzatımında kayırmacılığa, ordunun siyasallaÅŸmasına neden olabilecektir. BaÅŸka bir deyiÅŸle söz konusu kaydı ortadan kaldırmak, kanun amacıyla (idarenin, İçiÅŸleri Bakanı’nın hukuka uygun davranmasını saÄŸlamak) baÄŸdaÅŸmayacaktır.
Ancak İçiÅŸleri Bakanı’nın takdir yetkisini kayıtlama olmaksızın kullanması, Jandarma Genel Komutanlığı’nın teklifi olmaksızın da resen yaÅŸ haddini uzatabilmesi Anayasa’ya aykırıdır.
Zira hukuk devleti, bütün iÅŸlem ve eylemlerinin hukuk kurallarına uygunluÄŸunu baÅŸlıca geçerlik koÅŸulu sayan, her alanda adaletli bir hukuk düzeni kurmayı amaçlayan ve bunu geliÅŸtirerek sürdüren, hukuku tüm devlet organlarına egemen kılan, Anayasa’ya aykırı durum ve tutumlardan kaçınan, insan haklarına saygı duyarak bu hak ve özgürlükleri koruyup güçlendiren, Anayasa’ya ve hukuk kurallarına baÄŸlılığa özen gösteren, yargı denetimine açık olan, yasaların üstünde yasa koyucunun da uymak zorunda olduÄŸu temel hukuk ilkeleri ile Anayasa’nın bulunduÄŸu bilinci olan devlettir (Anayasa Mahkemesi’nin 02.06.2009 tarihli ve 2004/10 E.; 2009/68 K. sayılı Kararı). BaÅŸka bir deyiÅŸle hukuk devleti ilkesi gereÄŸince, idareye davranışta bulunurken veya görevlerini yerine getirirken belirli oranda hareket serbestliÄŸi saÄŸlayan takdir yetkisinin kullanımı mutlak, sınırsız, keyfi biçimde gerçekleÅŸemez; idarenin takdir yetkisinin sınırları, keyfi iÅŸlem ve eylemleri önlemek amacıyla kanunla çizilmelidir.
Ancak İçiÅŸleri Bakanı’na söz konusu yaÅŸ haddinin uzatımı konusunda “Jandarma Genel Komutanlığı’nın teklifi üzerine” ÅŸeklindeki kaydı dışlayıp resen yetki vermek, takdir yetkisinin kullanımın mutlak, sınırsız, keyfi biçimde gerçekleÅŸmesine neden olabilecektir.
Bunun yanında, iptali talep edilen ibare, “emsalleri arasında temayüz etmiÅŸ, hizmetine ihtiyaç duyduÄŸu tespit edilen” ÅŸartı ile birlikte düÅŸünüldüÄŸünde, idareye gerçekte (keyfi davranışlara sebep olacak) aşırı bir takdir yetkisi verildiÄŸi belirginleÅŸecektir.
Anayasa’nın 123. maddesinde yer alan idarenin kanuniliÄŸi ilkesinin iki boyutu bulunmaktadır. İlk boyutu, idarenin secundum legem özelliÄŸidir (kanuna dayanma ilkesidir). Bu ilkeye göre idarenin düzenleme yetkisi kanundan kaynaklanır. İkinci boyutu, idarenin intra legem özelliÄŸidir (kanuna aykırı olmama ilkesidir). Bu ilkeye göre idarenin iÅŸlem ve eylemleri kanunun çizdiÄŸi sınırlar içinde kalmalıdır. Anayasa’nın 128. maddesinin ikinci fıkrasında memurlar ve diÄŸer kamu görevlilerinin niteliklerinin, atanmalarının, görev ve yetkilerinin, hakları ve yükümlülüklerinin, aylık ve ödeneklerinin, diÄŸer özlük iÅŸlerinin kanunla düzenleneceÄŸi belirtilmiÅŸtir. Kanuni düzenleme ilkesi, düzenlenen alanda temel ilkelerin kanunla konulmasını ve çerçevenin kanunla çizilmesini ifade etmektedir. Bu ilke uyarınca kamu görevlilerinin nitelikleri ve atanmalarına iliÅŸkin kuralların kanunda gösterilmesi, kuralın açık, anlaşılır ve sınırlarının belli olması gerekmektedir (Anayasa Mahkemesi’nin 24.07.2019 tarihli ve 2018/73 E.; 2019/65 K. sayılı Kararı, § 164-165).
İdarenin kanuniliÄŸi ve kanuni düzenleme ilkeleri gereÄŸince idare tarafından (İçiÅŸleri Bakanı tarafından) kamu görevlilerinin (astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların) özlük iÅŸleri (yaÅŸ haddinin uzatılması) hakkında idari iÅŸlem tesis edilirken esas alınacak ana ilkeler kanunla belirlenmektir. Burada amaç, idarenin keyfi davranmasını önlemektir. Ancak kanun koyucu bir taraftan idarenin keyfi davranmasını engellemek için (hukuka uygun olarak) “Jandarma Genel Komutanlığı’nın teklifi üzerine” ÅŸeklindeki kaydı getirirken, bir taraftan da “veya resen” ÅŸeklindeki ibareyle İçiÅŸleri Bakanı’nın uhdesine geniÅŸ ve sınırsız bir yetki alanı (hukuka aykırı olarak) bırakmaktadır. Bu durum, Anayasa’nın 123. ve 128. maddelerine aykırıdır.
Ayrıca iptali talep edilen ibarenin İçiÅŸleri Bakanı’na verdiÄŸi sınırsız takdir yetkisi, sicil notu ortalaması, sicil tam notunun %90’ının üzerinde olan istekli astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸlar arasında idare tarafından kayırma/ayrımcılık yapılmasına neden olabileceÄŸinden; anılan ibare, Anayasa’nın 10. maddesinde yer alan eÅŸitlik ilkesine de aykırıdır. Zira eÅŸitlik ilkesinin ihlal edilip edilmediÄŸi hususunun tespiti, münferit olayda kiÅŸi kategorileri arasında gerçekleÅŸtirilen ayrıma iliÅŸkin bir “haklı neden”in var olup olmadığına göre yapılır. Ancak iptali talep edilen ibarenin idareye verdiÄŸi keyfi uygulamalara sebep olabilecek sınırsız takdir yetkisi, İçiÅŸleri Bakanı tarafından aynı sicil notu ortalamasına sahip iki astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸun birinin yaÅŸ haddinin uzatılıp diÄŸerininkinin uzatılmamasındaki haklı nedeni somutlaÅŸtırmaya elveriÅŸli deÄŸildir.
Anayasa’nın 70. maddesinde öngörülen kamu hizmetine girme hakkının temel bir hak olarak etkililiÄŸi, maddenin “Hizmete alınmada, görevin gerektirdiÄŸi niteliklerden baÅŸka hiçbir ayırım gözetilemez” ÅŸeklindeki ikinci fıkrasının, halihazırda kamu hizmeti ifa eden kamu görevlileri açısından da bir güvence olarak esas alınmasını gerektirir. Zira, kamu hizmeti icra eden görevlinin kamu görevine devam edip etmemesinin görevin gerektirdiÄŸi nitelikler dışındaki sebeplere dayandırılması, Anayasa’nın 70. maddesindeki hakkı etkisiz ve göstermelik hale getirecektir. Her Türk vatandaşına eÅŸit ÅŸekilde tanınan kamu hizmetine girme hakkının amacı kamu hizmeti icra edecek personellerin istihdamının liyakata dayalı bir sistem içerisinde gerçekleÅŸmesini saÄŸlamak ise ve 7250 sayılı Kanun’un 12. maddesiyle 2803 sayılı Kanun’a eklenen Ek Madde 18’in gerekçesi “astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸ rütbesindeki personelin mesleki tecrübelerin daha uzun süreli istifade edebilmek” ise; söz konusu istihdam devamlılığını saÄŸlamaya yönelik yaÅŸ haddinin uzatımının usulünün (yaÅŸ haddini uzatmaya yetkili makam tarafından tesis edilecek idari iÅŸlemin) liyakat esasının icaplarını karşılayacak nitelikte olması gerekmektedir. Astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸların yaÅŸ hadlerinin uzatımında idareye sınırsız bir takdir yetkisi verilmesi, söz konusu hakkın istekli astsubay kıdemli baÅŸçavuÅŸlar bakımından eÅŸit düzeyde güvence altına alınmasına engel oluÅŸturacaktır. Bu nedenle anılan ibare, Anayasa’nın 70. maddesine de aykırıdır.
Son olarak; “resen” ibaresini kendinden önce gelen “Jandarma Genel Komutanlığı’nın teklifi üzerine” ibaresine baÄŸlayan “veya” baÄŸlacı, “resen” ibaresinin iptal edilmesiyle iÅŸlevini yitirecektir.
Tüm bu nedenlerle 7250 sayılı Kanun’un 12. maddesiyle 10.03.1983 tarihli ve 2803 sayılı Jandarma TeÅŸkilat, Görev ve Yetkileri Kanunu’na eklenen Ek Madde 18’de yer alan “veya resen” ibaresi Anayasa’nın 2., 10., 70., 123. ve 128. maddelerine aykırıdır; anılan ibarenin iptali gerekir.
4) 16.07.2020 tarihli ve 7250 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Disiplin Kanunu ile Bazı Kanunlarda ve 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede DeÄŸiÅŸiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 13. maddesiyle 07.11.1985 tarihli ve 3238 sayılı Savunma Sanayii ile İlgili Bazı Düzenlemeler Hakkında Kanun’a eklenen Ek Madde 2’nin birinci fıkrasının üçüncü cümlesi ile ikinci fıkrasının üçüncü ve beÅŸinci cümlesinin Anayasa’ya aykırılığı
7250 sayılı Kanun’un 13. maddesiyle 3238 sayılı Kanun’a eklenen Ek Madde 2, genel olarak Savunma Sanayi BaÅŸkanlığı’nda çalıştırılacak sözleÅŸmeli personele iliÅŸkin düzenlemeler getirmektedir. Ancak Ek Madde 2’nin birinci fıkrasının üçüncü cümlesi ile ikinci fıkrasının üçüncü cümlesi ve beÅŸinci cümlesi Anayasa’ya aykırıdır.
a) 16.07.2020 tarihli ve 7250 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Disiplin Kanunu ile Bazı Kanunlarda ve 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede DeÄŸiÅŸiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 13. maddesiyle 07.11.1985 tarihli ve 3238 sayılı Savunma Sanayii ile İlgili Bazı Düzenlemeler Hakkında Kanun’a eklenen Ek Madde 2’nin birinci fıkrasının üçüncü cümlesinin Anayasa’ya aykırılığı
7250 sayılı Kanun’un 13. maddesiyle 3238 sayılı Kanun’a eklenen Ek Madde 2’nin birinci fıkrası; Savunma Sanayii BaÅŸkanlığı’nda, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu ile diÄŸer kanunların sözleÅŸmeli personel çalıştırılmasına dair hükümlerine baÄŸlı olmaksızın sözleÅŸmeli personel çalıştırılabileceÄŸine, bu fıkra kapsamındaki personelin ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel SaÄŸlık Sigortası Kanunu’nun 4. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında sigortalı sayılacağına, bu personelin, net ücretlerinin 1’ inci dereceli savunma sanayii uzmanı kadrosunda bulunanlara ödenen net maaÅŸ tutarını aÅŸmamak üzere belirlenecek brüt sözleÅŸme ücretlerinin, kurumsal hizmetlerin gerektirmesi halinde aranacak öÄŸrenim ve yabancı dil bilgisi ÅŸartı ile diÄŸer ÅŸartların, bunların iÅŸe alınmaları, sınav ve istisnaları, sözleÅŸme süre, usul ve esasları, görev, yetki ve yükümlülükleri, sözleÅŸmelerinin feshi ile istihdamlarına dair diÄŸer usul ve esasların CumhurbaÅŸkanı tarafından belirleneceÄŸine iliÅŸkindir. Ancak CumhurbaÅŸkanına bu personelin “net ücretleri 1’ inci dereceli savunma sanayii uzmanı kadrosunda bulunanlara ödenen net maaÅŸ tutarını aÅŸmamak üzere belirlenecek brüt sözleÅŸme ücretlerini, kurumsal hizmetlerin gerektirmesi halinde aranacak öÄŸrenim ve yabancı dil bilgisi ÅŸartı ile diÄŸer ÅŸartlarını, bunların iÅŸe alınmaları, sınav ve istisnaları, sözleÅŸme süre, usul ve esasları, görev, yetki ve yükümlülükleri, sözleÅŸmelerinin feshi ile istihdamlarına dair diÄŸer usul ve esaslarını” belirleme hususunda yetki veren iptali talep edilen cümle Anayasa’ya aykırıdır.
Ek Madde 2’nin gerekçesinde de belirtildiÄŸi üzere anılan maddenin birinci fıkrası, kadro karşılıksız sözleÅŸmeli personelin; ikinci fıkrası, proje bazlı sözleÅŸmeli personelin istihdamına iliÅŸkin usul ve esaslar düzenlemektedir. Her iki kategori kapsamındaki sözleÅŸmeli personel, kamu görevlisidir.
Zira Savunma Sanayii BaÅŸkanlığı, 7 sayılı Savunma Sanayii BaÅŸkanlığı Hakkında CumhurbaÅŸkanlığı Kararnamesi’nin 3. maddesi gereÄŸince CumhurbaÅŸkanlığı’na baÄŸlıdır ve tüzel kiÅŸiliÄŸi haizdir. Savunma Sanayii BaÅŸkanlığı’nın görevleri. anılan Kararname’nin 8. maddesinde sayılmıştır. Bu görevlerin özü, “milli savunma sanayinin alt yapısının tesisine iliÅŸkin politikaların tespiti ve bu politikaları tatbik etme yetki ve sorumluluÄŸuna sahip mekanizmaların oluÅŸturulmasına” iliÅŸkindir.
O halde Savunma Sanayii BaÅŸkanlığı’nın tüzel kiÅŸiliÄŸinin nevi, genel idare esaslarına göre asli ve sürekli kamu hizmetini ifa ettiÄŸinden, kamu tüzel kiÅŸiliÄŸidir. Anılan Kararname’nin 11. maddesi gereÄŸince Savunma Sanayi BaÅŸkanlığı’nın görev, yetki ve sorumluluk alanına giren konularda (idareye özgü) idari düzenlemeler yapabilmesi, BaÅŸkanlığı’n kuruluÅŸ amacı, stratejik öneme sahip bir kuruluÅŸ olması, Ar-Ge faaliyetleri, fon desteÄŸi (Savunma Sanayii Destekleme Fonu) gibi hususlar da, BaÅŸkanlığın kamu tüzel kiÅŸiliÄŸe sahip olduÄŸunu ve Anayasa’nın 123. maddesinde yer alan “idare” kapsamında kaldığını ortaya koymaktadır. (Anayasa Mahkemesi’nin18.10.2012 tarihli ve 2012/29 E.; 2012/155 K. sayılı Kararı’nda ve karşı oy yazılarında- İller Bankası Anonim Åžirketi özelinde- bir yapının Anayasa’nın 123. maddesi kapsamında idare olup olmadığının, kamu tüzel kiÅŸiliÄŸine sahip olup olmadığının tespiti hususunda birtakım kıstaslar getirilmiÅŸtir.)
Kaldı ki 30.10.1989 tarihli ve 390 sayılı KHK’nin 1. maddesiyle (Aynen Kabul: 20.03.1991 tarihli 3704 sayılı Kanun’un 1. maddesi) deÄŸiÅŸtirilen 3238 sayılı Kanun’un 7. maddesi gereÄŸince Milli Savunma Bakanlığı’na baÄŸlı ve tüzel kiÅŸiliÄŸini haiz kurulan Savunma Sanayii MüsteÅŸarlığı, Savunma Sanayii BaÅŸkanlığı’nın öncelidir. Savunma Sanayii MüsteÅŸarlığı da kamu kurumudur, kamu tüzel kiÅŸiliÄŸini haizdir. (Anılan 7. madde 02.07.2018 tarihli ve 703 sayılı KHK’nin 121. maddesiyle mülga edilmiÅŸtir.)
O halde Savunma Sanayii BaÅŸkanlığı’nda istihdam edilecek söz konusu kadro, karşılıksız ve proje bazlı sözleÅŸmeli personel de Anayasa’nın 128. maddesi baÄŸlamında “diÄŸer kamu görevlisi”dir. Nitekim Anayasa Mahkemesi bir kararında, “Türkiye İstatistik Kurumunda BaÅŸkan, BaÅŸkan Yardımcısı, I. Hukuk MüÅŸaviri, .., Mühendis ile Programcı kadrolarına atanan sözleÅŸmeli personelin, sözleÅŸme usul ve esasları ile ücret miktarları ve her çeÅŸit ödemeleri konusunda yasal düzenleme yapılmayarak tüm yetkinin Bakanlar Kuruluna bırakılması Anayasa'nın 128. maddesine aykırıdır. Kuralın iptali gerekir.” denilmek suretiyle bu türden sözleÅŸmeli personeli Anayasa’nın 128. maddesi kapsamında deÄŸerlendirmiÅŸtir (Anayasa Mahkemesi’nin 19.12.2005 tarihli ve 2005/143 E.; 2005/99 K. sayılı Kararı).
Ancak iptali talep edilen cümle, söz konusu (kadro karşılıksız) sözleÅŸmeli personelin istihdamına yönelik anayasal güvenceleri karşılamamaktadır.
Zira hukuk devleti, bütün iÅŸlem ve eylemlerinin hukuk kurallarına uygunluÄŸunu baÅŸlıca geçerlik koÅŸulu sayan, her alanda adaletli bir hukuk düzeni kurmayı amaçlayan ve bunu geliÅŸtirerek sürdüren, hukuku tüm devlet organlarına egemen kılan, Anayasa’ya aykırı durum ve tutumlardan kaçınan, insan haklarına saygı duyarak bu hak ve özgürlükleri koruyup güçlendiren, Anayasa’ya ve hukuk kurallarına baÄŸlılığa özen gösteren, yargı denetimine açık olan, yasaların üstünde yasa koyucunun da uymak zorunda olduÄŸu temel hukuk ilkeleri ile Anayasa’nın bulunduÄŸu bilinci olan devlettir (Anayasa Mahkemesi’nin 02.06.2009 tarihli ve 2004/10 E.; 2009/68 K. sayılı Kararı). BaÅŸka bir deyiÅŸle hukuk devleti ilkesi gereÄŸince, idareye davranışta bulunurken veya görevlerini yerine getirirken belirli oranda hareket serbestliÄŸi saÄŸlayan takdir yetkisinin kullanımı mutlak, sınırsız, keyfi biçimde gerçekleÅŸemez; idarenin takdir yetkisinin sınırları, keyfi iÅŸlem ve eylemleri önlemek amacıyla kanunla çizilmelidir.
Anayasa’nın 123. maddesinde yer alan idarenin kanuniliÄŸi ilkesinin iki boyutu bulunmaktadır. İlk boyutu, idarenin secundum legem özelliÄŸidir (kanuna dayanma ilkesidir). Bu ilkeye göre idarenin düzenleme yetkisi kanundan kaynaklanır. İkinci boyutu, idarenin intra legem özelliÄŸidir (kanuna aykırı olmama ilkesidir). Bu ilkeye göre idarenin iÅŸlem ve eylemleri kanunun çizdiÄŸi sınırlar içinde kalmalıdır.
Anayasa’nın 128. maddesinin ikinci fıkrasında memurlar ve diÄŸer kamu görevlilerinin niteliklerinin, atanmalarının, görev ve yetkilerinin, hakları ve yükümlülüklerinin, aylık ve ödeneklerinin, diÄŸer özlük iÅŸlerinin kanunla düzenleneceÄŸi belirtilmiÅŸtir. Kanuni düzenleme ilkesi, düzenlenen alanda temel ilkelerin kanunla konulmasını ve çerçevenin kanunla çizilmesini ifade etmektedir. Bu ilke uyarınca kamu görevlilerinin nitelikleri ve atanmalarına iliÅŸkin kuralların kanunda gösterilmesi, kuralın açık, anlaşılır ve sınırlarının belli olması gerekmektedir (Anayasa Mahkemesi’nin 24.07.2019 tarihli ve 2018/73 E.; 2019/65 K. sayılı Kararı, § 164-165).
İptali talep edilen cümlede sözleÅŸmeli personelin ücreti hususunda üst had (net ücretleri 1’ inci dereceli savunma sanayii uzmanı kadrosunda bulunanlara ödenen net maaÅŸ tutarını aÅŸmamak üzere belirlenecek brüt sözleÅŸme ücretleri) belirlenmesine karşılık hangi sözleÅŸmeli personele ne kadar ücret verileceÄŸinin neye göre tespit edileceÄŸi hususunda (örneÄŸin sözleÅŸmeli personelin görevlendirildiÄŸi hizmete ayrılan fonun miktarına göre) bir ölçüt getirilmemiÅŸtir. Kurumsal hizmetlerin gerektirmesi halinde aranacak öÄŸrenim ve yabancı dil bilgisi ÅŸartı ile diÄŸer ÅŸartların ne olduÄŸu (örneÄŸin ALES, KPSS puanı, uluslararası kurumların sertifika programları, görev yapacağı alanda yüksek lisans ya da doktora belgesine sahip olunması, belirli hizmet yılını doldurmuÅŸ olma) ve neye göre belirleneceÄŸinin genel çerçevesi çizilmemiÅŸtir. Bunların iÅŸe alınmaları, sınav ve istisnaları, sözleÅŸme süre, usul ve esasları, görev, yetki ve yükümlülükleri, sözleÅŸmelerinin feshinin nasıl olacağının temel ilkeleri kanun düzeyinde belirlenememiÅŸtir. Yine iptali talep edilen cümlenin lafzından bunların istihdamlarına dair diÄŸer usul ve esasların ne olduÄŸu (örneÄŸin ilerleme, yükselme, disiplin esas ve yükümlülükleri, unvan ve sayıları) anlaşılamamaktadır. Tüm bu belirlemeler, CumhurbaÅŸkanı’nın uhdesine bırakılmıştır.
Bu durum; CumhurbaÅŸkanına tanınan geniÅŸ takdir yetkisinin öznel, hatta keyfi biçimde kullanılmasına, kamu görevlisi olan (kadro karşılıksız) sözleÅŸmeli personelin istihdamının usul ve esaslarına yönelik bir konunun idarenin sınırsız bir düzenleme alanına bırakılmasına, diÄŸer bir deyiÅŸle cumhurbaÅŸkanının tesis edeceÄŸi idari iÅŸlemlerin kanuna dayanması ve aykırı olmamasını saÄŸlamaya yönelik kanuni çerçeve ve sınırlamanın getirilmemesine, özlük iÅŸlerinin kanun düzeyinde güvence altına alınamamasına sebep olacağından iptali talep edilen ibare, Anayasa’nın 2., 123. ve 128. maddelerine aykırıdır.
Anayasa’nın 7. maddesinde temelini bulan yasama yetkisinin devredilmezliÄŸi ilkesine göre yasama yetkisi yalnız Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne aittir. Bu nedenle idareye düzenleme yetkisi veren bir yasa kuralının temel ilkeleri ortaya koyması ve çerçeveyi çizmesi gerekir. DiÄŸer bir deyiÅŸle idareye sınırsız ve belirsiz bir düzenleme yetkisi bırakılamaz. Nitekim idarenin düzenleme yetkisi; sınırlı, tamamlayıcı ve bağımlı bir yetkidir. Yasa ile yetkilendirme, Anayasa’nın öngördüÄŸü biçimde yasa ile düzenleme anlamını taşımamaktadır (Anayasa Mahkemesi’nin 02.05.2008 tarihli ve 2005/68 E.; 2008/102 K. sayılı Kararı). İptali talep edilen cümlenin yer aldığı madde hükmünde olduÄŸu gibi temel ilkeleri belirlenmeksizin ve çerçevesi çizilmeksizin; idareye (CumhurbaÅŸkanı’na) (kadro karşılıksız) sözleÅŸmeli personelin istihdamı hususunda düzenleme yetkisi veren yasa hükmü Anayasa’nın 7. maddesine aykırılık oluÅŸturur.
Ayrıca iptali talep edilen cümlenin CumhurbaÅŸkanı’na verdiÄŸi sınırsız takdir yetkisi (örneÄŸin CumhurbaÅŸkanı’na tanınan istisnaları belirleme yetkisi), aynı ÅŸartları saÄŸlayan istekliler arasında idare tarafından kayırma/ayrımcılık yapılmasına neden olabileceÄŸinden; anılan cümle, Anayasa’nın 10. maddesinde yer alan eÅŸitlik ilkesine de aykırıdır. Zira eÅŸitlik ilkesinin ihlal edilip edilmediÄŸi hususunun tespiti, münferit olayda kiÅŸi kategorileri arasında gerçekleÅŸtirilen ayrıma iliÅŸkin bir “haklı neden”in var olup olmadığına göre yapılır. Ancak iptali talep edilen cümlenin idareye verdiÄŸi keyfi uygulamalara sebep olabilecek sınırsız takdir yetkisi, CumhurbaÅŸkanı tarafından aynı ÅŸartlara sahip iki istekliden birinin Savunma Sanayii BaÅŸkanlığı bünyesinde istihdam edilip diÄŸerinin edilmemesine iliÅŸkin haklı nedeni somutlaÅŸtırmaya elveriÅŸli deÄŸildir.
Anayasa’nın 70. maddesinde yer alan ve her Türk vatandaşına eÅŸit ÅŸekilde tanınan kamu hizmetine girme hakkının amacı kamu hizmeti icra edecek personellerin istihdamının liyakata dayalı bir sistem içerisinde gerçekleÅŸmesini saÄŸlamak ise ve 7250 sayılı Kanun’un 13. maddesiyle 3238 sayılı Kanun’a eklenen Ek Madde 2’nin gerekçesi “milli güvenliÄŸe iliÅŸkin ihtiyaç duyulan modern silah, araç ve gereçlerin tedarikinde önemli rol üstlenen kuruluÅŸlarımızdan biri olan Savunma Sanayii BaÅŸkanlığı’nın hem özel bilgi ve ihtisas gerektiren projelerde hem de diÄŸer ihtiyaçları doÄŸrultusunda sözleÅŸmeli personel istihdamına yönelik düzenleme yapmak” ise; söz konusu istihdamın liyakat esasının icaplarını karşılayacak nitelikte olması gerekmektedir. (Kadro karşılıksız) SözleÅŸmeli personel istihdamında idareye sınırsız, keyfîliÄŸe yol açacak aşırılıkta bir takdir yetkisi verilmesi, söz konusu hakkın istekliler bakımından eÅŸit düzeyde güvence altına alınmasına engel oluÅŸturacaktır. Bu nedenle anılan cümle, Anayasa’nın 70. maddesine de aykırıdır.
Tüm bu nedenlerle 7250 sayılı Kanun’un 13. maddesiyle 07.11.1985 tarihli ve 3238 sayılı Savunma Sanayii ile İlgili Bazı Düzenlemeler Hakkında Kanun’a eklenen Ek Madde 2’nin birinci fıkrasının üçüncü cümlesi Anayasa’nın 2., 7., 10., 70., 123. ve 128. maddelerine aykırıdır; anılan cümlenin iptali gerekir.
b) 16.07.2020 tarihli ve 7250 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Disiplin Kanunu ile Bazı Kanunlarda ve 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede DeÄŸiÅŸiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 13. maddesiyle 07.11.1985 tarihli ve 3238 sayılı Savunma Sanayii ile İlgili Bazı Düzenlemeler Hakkında Kanun’a eklenen Ek Madde 2’nin ikinci fıkrasının üçüncü cümlesinin Anayasa’ya aykırılığı
7250 sayılı Kanun’un 13. maddesiyle 3238 sayılı Kanun’a eklenen Ek Madde 2’nin ikinci fıkrası; Savunma Sanayii BaÅŸkanlığı’nda Savunma Sanayii İcra Komitesi tarafından veya yetki devri yapılan komite üyesi tarafından onaylanan projelerde çalıştırılacak sözleÅŸmeli personelin istihdamına yönelik usul ve esasları düzenlemektedir. Ancak bu personelin “istihdamına dair hususlar ile 657 sayılı Kanun’un 4. maddesinin (B) bendine göre çalıştırılanlar için uygulanmakta olan sözleÅŸme ücreti tavanının yedi katını aÅŸmamak üzere bunlara verilecek her türlü ödemeler dahil net ücretler”in tespit edilmesi hususunda ilgililerin yürüteceÄŸi görevlerin göz önüne alınması kaydıyla Savunma Sanayii İcra Komitesi’ne veya yetkilendireceÄŸi komite üyesine yetki veren iptali talep edilen cümle Anayasa’ya aykırıdır.
Ek Madde 2’nin gerekçesinde de belirtildiÄŸi üzere anılan maddenin birinci fıkrası, kadro karşılıksız sözleÅŸmeli personelin; ikinci fıkrası, proje bazlı sözleÅŸmeli personelin istihdamına iliÅŸkin usul ve esaslar düzenlemektedir. Her iki kategori kapsamındaki sözleÅŸmeli personel, kamu görevlisidir.
Zira Savunma Sanayii BaÅŸkanlığı, 7 sayılı Savunma Sanayii BaÅŸkanlığı Hakkında CumhurbaÅŸkanlığı Kararnamesi’nin 3. maddesi gereÄŸince CumhurbaÅŸkanlığı’na baÄŸlıdır ve tüzel kiÅŸiliÄŸi haizdir. Savunma Sanayii BaÅŸkanlığı’nın görevleri anılan Kararname’nin 8. maddesinde sayılmıştır. Bu görevlerin özü, “milli savunma sanayinin alt yapısının tesisine iliÅŸkin politikaların tespiti ve bu politikaları tatbik etme yetki ve sorumluluÄŸuna sahip mekanizmaların oluÅŸturulmasına” iliÅŸkindir.
O halde Savunma Sanayii BaÅŸkanlığı’nın tüzel kiÅŸiliÄŸinin nevi, genel idare esaslarına göre asli ve sürekli kamu hizmetini ifa ettiÄŸinden, kamu tüzel kiÅŸiliÄŸidir. Anılan Kararname’nin 11. maddesi gereÄŸince Savunma Sanayi BaÅŸkanlığı’nın görev, yetki ve sorumluluk alanına giren konularda (idareye özgü) idari düzenlemeler yapabilmesi, BaÅŸkanlığı’n kuruluÅŸ amacı, stratejik öneme sahip bir kuruluÅŸ olması, Ar-Ge faaliyetleri, fon desteÄŸi (Savunma Sanayii Destekleme Fonu) gibi hususlar da BaÅŸkanlığın kamu tüzel kiÅŸiliÄŸe sahip olduÄŸunu ve Anayasa’nın 123. maddesinde yer alan “idare” kapsamında kaldığını ortaya koymaktadır. (Anayasa Mahkemesi’nin18.10.2012 tarihli ve 2012/29 E.; 2012/155 K. sayılı Kararı’nda ve karşı oy yazılarında - İller Bankası Anonim Åžirketi özelinde - bir yapının Anayasa’nın 123. maddesi kapsamında idare olup olmadığının, kamu tüzel kiÅŸiliÄŸine sahip olup olmadığının tespiti hususunda birtakım kıstaslar getirilmiÅŸtir.)
Kaldı ki 30.10.1989 tarihli ve 390 sayılı KHK’nin 1. maddesiyle (Aynen Kabul: 20.03.1991 tarihli 3704 sayılı Kanun’un 1. maddesi) deÄŸiÅŸtirilen 3238 sayılı Kanun’un 7. maddesi gereÄŸince Milli Savunma Bakanlığı’na baÄŸlı ve tüzel kiÅŸiliÄŸini haiz kurulan Savunma Sanayii MüsteÅŸarlığı, Savunma Sanayii BaÅŸkanlığı’nın öncelidir. Savunma Sanayii MüsteÅŸarlığı da kamu kurumudur, kamu tüzel kiÅŸiliÄŸini haizdir. (Anılan 7. madde 02.07.2018 tarihli ve 703 sayılı KHK’nin 121. maddesiyle mülga edilmiÅŸtir.)
Savunma Sanayii İcra Komitesi ise; 7 sayılı CumhurbaÅŸkanlığı Kararname’nin 5. maddesi uyarınca CumhurbaÅŸkanının baÅŸkanlığında, CumhurbaÅŸkanının görevlendireceÄŸi CumhurbaÅŸkanı yardımcısı, Hazine ve Maliye Bakanı, İçiÅŸleri Bakanı, Milli Savunma Bakanı, Genelkurmay BaÅŸkanı ve Savunma Sanayii BaÅŸkanından oluÅŸur. DiÄŸer bir deyiÅŸle idari teÅŸkilat içinde yer alan Savunma Sanayii BaÅŸkanlığı’nın bir nevi organıdır.
O halde Savunma Sanayii BaÅŸkanlığı’nda istihdam edilecek söz konusu kadro karşılıksız ve proje bazlı sözleÅŸmeli personel de Anayasa’nın 128. maddesi baÄŸlamında “diÄŸer kamu görevlisi”dir. Nitekim Anayasa Mahkemesi bir kararında “Türkiye İstatistik Kurumunda BaÅŸkan, BaÅŸkan Yardımcısı, I. Hukuk MüÅŸaviri, ….., Mühendis ile Programcı kadrolarına atanan sözleÅŸmeli personelin, sözleÅŸme usul ve esasları ile ücret miktarları ve her çeÅŸit ödemeleri konusunda yasal düzenleme yapılmayarak tüm yetkinin Bakanlar Kuruluna bırakılması Anayasa'nın 128. maddesine aykırıdır. Kuralın iptali gerekir.” denilmek suretiyle bu türden sözleÅŸmeli personel Anayasa’nın 128. maddesi kapsamında deÄŸerlendirmiÅŸtir. (Anayasa Mahkemesi’nin 19.12.2005 tarihli ve 2005/143 E.; 2005/99 K. sayılı Kararı)
Ancak iptali talep edilen cümle, söz konusu (proje bazlı) sözleÅŸmeli personelin istihdamına yönelik anayasal güvenceleri karşılamamaktadır.
Zira hukuk devleti, bütün iÅŸlem ve eylemlerinin hukuk kurallarına uygunluÄŸunu baÅŸlıca geçerlik koÅŸulu sayan, her alanda adaletli bir hukuk düzeni kurmayı amaçlayan ve bunu geliÅŸtirerek sürdüren, hukuku tüm devlet organlarına egemen kılan, Anayasa’ya aykırı durum ve tutumlardan kaçınan, insan haklarına saygı duyarak bu hak ve özgürlükleri koruyup güçlendiren, Anayasa’ya ve hukuk kurallarına baÄŸlılığa özen gösteren, yargı denetimine açık olan, yasaların üstünde yasa koyucunun da uymak zorunda olduÄŸu temel hukuk ilkeleri ile Anayasa’nın bulunduÄŸu bilinci olan devlettir (Anayasa Mahkemesi’nin 02.06.2009 tarihli ve 2004/10 E.; 2009/68 K. sayılı Kararı). BaÅŸka bir deyiÅŸle hukuk devleti ilkesi gereÄŸince, idareye davranışta bulunurken veya görevlerini yerine getirirken belirli oranda hareket serbestliÄŸi saÄŸlayan takdir yetkisinin kullanımı mutlak, sınırsız, keyfi biçimde gerçekleÅŸemez; idarenin takdir yetkisinin sınırları, keyfi iÅŸlem ve eylemleri önlemek amacıyla kanunla çizilmelidir.
Anayasa’nın 123. maddesinde yer alan idarenin kanuniliÄŸi ilkesinin iki boyutu bulunmaktadır. İlk boyutu, idarenin secundum legem özelliÄŸidir (kanuna dayanma ilkesidir). Bu ilkeye göre idarenin düzenleme yetkisi kanundan kaynaklanır. İkinci boyutu, idarenin intra legem özelliÄŸidir (kanuna aykırı olmama ilkesidir). Bu ilkeye göre idarenin iÅŸlem ve eylemleri kanunun çizdiÄŸi sınırlar içinde kalmalıdır.
Anayasa’nın 128. maddesinin ikinci fıkrasında memurlar ve diÄŸer kamu görevlilerinin niteliklerinin, atanmalarının, görev ve yetkilerinin, hakları ve yükümlülüklerinin, aylık ve ödeneklerinin, diÄŸer özlük iÅŸlerinin kanunla düzenleneceÄŸi belirtilmiÅŸtir. Kanuni düzenleme ilkesi, düzenlenen alanda temel ilkelerin kanunla konulmasını ve çerçevenin kanunla çizilmesini ifade etmektedir. Bu ilke uyarınca kamu görevlilerinin nitelikleri ve atanmalarına iliÅŸkin kuralların kanunda gösterilmesi, kuralın açık, anlaşılır ve sınırlarının belli olması gerekmektedir (Anayasa Mahkemesi’nin 24.07.2019 tarihli ve 2018/73 E.; 2019/65 K. sayılı Kararı, § 164-165).
İptali talep edilen cümlede sözleÅŸmeli personelin alacağı her türlü ödemeler dahil net ücreti hususunda üst had (657 sayılı Kanun’un 4. Maddesinin (B) bendine göre çalıştırılanlar için uygulanmakta olan sözleÅŸme ücret tavanının yedi katını aÅŸmamak üzere) belirlenmesine karşılık hangi sözleÅŸmeli personele ne kadar ücret verileceÄŸinin neye göre tespit edileceÄŸi hususunda bir ölçüt getirilmemiÅŸtir. Her ne kadar “ilgililerin yürüteceÄŸi görevler göz önüne alınarak” ÅŸeklinde bir sınırlama getirilmiÅŸ olsa da; bu sınır muÄŸlak kavramlarla ifade edilmiÅŸtir. Zira bir göreve önemli olma niteliÄŸini veren unsurun ne olduÄŸu net bir ÅŸekilde ortaya konulmamıştır. Yine “istihdama dair hususların” ne olduÄŸu açıkça saptanmamıştır. ÖrneÄŸin söz konusu (proje bazlı) sözleÅŸmeli personel istihdamına talep olmanın ön koÅŸullarının (öÄŸrenim ve yabancı dil bilgisi, ALES, KPSS puanı, uluslararası kurumların sertifika programları, görev yapacağı alanda yüksek lisans ya da doktora belgesine sahip olunması, belirli hizmet yılını doldurmuÅŸ olma) ve istihdamın nasıl olacağının (sınav ve istisnaları, sözleÅŸme süre, usul ve esasları, görev, yetki ve yükümlülükleri, sözleÅŸmelerinin feshi, ilerleme, yükselme, disiplin esas ve yükümlülükleri, unvan ve sayıları) genel çerçevesi çizilmemiÅŸtir. Tüm bu belirlemeler, Savunma Sanayii İcra Komitesi’nin ve dahası Komite tarafından yetkilendirilecek Komite üyesinin uhdesine bırakılmıştır. DiÄŸer bir deyiÅŸle bu belirlemeler, kolektif bir karar yerine bir kiÅŸinin öznel deÄŸerlendirmelerine bırakılmıştır.
Bu durum; Savunma Sanayii İcra Komitesi’ne ve dahası tek bir Komite üyesine tanınan geniÅŸ takdir yetkisinin keyfi biçimde kullanılmasına, kamu görevlisi olan (proje bazlı) sözleÅŸmeli personelin istihdamının usul ve esaslarına yönelik bir konunun idarenin sınırsız bir düzenleme alanına bırakılmasına diÄŸer bir deyiÅŸle Savunma Sanayii İcra Komitesi’nin ve dahası tek bir Komite üyesinin tesis edeceÄŸi idari iÅŸlemlerin kanuna dayanması ve aykırı olmamasını saÄŸlamaya yönelik kanuni çerçeve ve sınırlamanın getirilmemesine, özlük iÅŸlerinin kanun düzeyinde güvence altına alınamamasına sebep olacağından iptali talep edilen ibare Anayasa’nın 2., 123. ve 128. maddelerine aykırıdır.
Anayasa’nın 7. maddesinde temelini bulan yasama yetkisinin devredilmezliÄŸi ilkesine göre yasama yetkisi yalnız Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne aittir. Bu nedenle idareye düzenleme yetkisi veren bir yasa kuralının temel ilkeleri ortaya koyması ve çerçeveyi çizmesi gerekir. DiÄŸer bir deyiÅŸle idareye sınırsız ve belirsiz bir düzenleme yetkisi bırakılamaz. Nitekim idarenin düzenleme yetkisi; sınırlı, tamamlayıcı ve bağımlı bir yetkidir. Yasa ile yetkilendirme, Anayasa’nın öngördüÄŸü biçimde yasa ile düzenleme anlamını taşımamaktadır (Anayasa Mahkemesi’nin 02.05.2008 tarihli ve 2005/68 E.; 2008/102 K. sayılı Kararı). İptali talep edilen cümlenin yer aldığı madde hükmünde olduÄŸu gibi temel ilkeleri belirlenmeksizin ve çerçevesi çizilmeksizin; idareye (Savunma Sanayii İcra Komitesi’ne ve dahası tek bir Komite üyesine) (proje bazlı) sözleÅŸmeli personelin istihdamı) hususunda düzenleme yetkisi veren yasa hükmü Anayasa’nın 7. maddesine aykırılık oluÅŸturur.
Ayrıca iptali talep edilen cümlenin Savunma Sanayii İcra Komitesi’ne ve dahası tek bir Komite üyesine verdiÄŸi sınırsız takdir yetkisi (örneÄŸin bu personelin istihdamına dair hususları belirleme yetkisi), aynı ÅŸartları saÄŸlayan istekliler arasında idare tarafından kayırma/ayrımcılık yapılmasına neden olabileceÄŸinden; anılan cümle, Anayasa’nın 10. maddesinde yer alan eÅŸitlik ilkesine de aykırıdır. Zira eÅŸitlik ilkesinin ihlal edilip edilmediÄŸi hususunun tespiti, münferit olayda kiÅŸi kategorileri arasında gerçekleÅŸtirilen ayrıma iliÅŸkin bir “haklı neden”in var olup olmadığına göre yapılır. Ancak iptali talep edilen cümlenin idareye verdiÄŸi keyfi uygulamalara sebep olabilecek sınırsız takdir yetkisi, Savunma Sanayii İcra Komitesi ve dahası tek bir Komite üyesi tarafından aynı ÅŸartlara sahip iki istekliden birinin Savunma Sanayii BaÅŸkanlığı bünyesinde istihdam edilip diÄŸerinin edilmemesine iliÅŸkin haklı nedeni somutlaÅŸtırmaya elveriÅŸli deÄŸildir.
Ayrıca (proje bazlı) sözleÅŸmeli personelin alacağı her türlü ödemeler dahil net ücret hususunda getirilen sınır bakımından da eÅŸitlik ilkesi ihlal edilmektedir. Söz konusu sınır; “657 sayılı Kanun’un 4. maddesinin (B) bendine göre çalıştırılanlar için uygulanmakta olan sözleÅŸme ücreti tavanının yedi katını aÅŸmamak”tır. 27.06.1989 tarihli ve 375 sayılı Kanun’un “Yerli veya Yabancı SözleÅŸmeli Personel İstihdamı” baÅŸlıklı ek 26. maddesine göre CumhurbaÅŸkanlığı, bakanlıklar ile diÄŸer kamu kurum ve kuruluÅŸlarının teÅŸkilatlanmasına iliÅŸkin CumhurbaÅŸkanlığı kararnamelerinde öngörülmesi kaydıyla; 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu ve diÄŸer kanunların sözleÅŸmeli personel çalıştırılması hakkındaki hükümlere baÄŸlı olmaksızın, özel bilgi ve uzmanlık gerektiren geçici mahiyetteki iÅŸlerde, yerli veya yabancı personel tam zamanlı, kısmi zamanlı veya projelerle sınırlı olarak sözleÅŸmeyle istihdam edilebilir. Bunlara verilecek her türlü ödemeler dahil ücretlerde sınır, “657 sayılı Kanun’un 4 üncü maddesinin (B) bendine göre çalıştırılanlar için uygulanmakta olan sözleÅŸme ücreti tavanının beÅŸ katı”dır. O halde aynı konumda bulunan sözleÅŸmeli personele verilecek her türlü ödemeler dahil ücretlerde esas alınacak sınırı; bir kısmı için “657 sayılı Kanun’un 4 üncü maddesinin (B) bendine göre çalıştırılanlar için uygulanmakta olan sözleÅŸme ücreti tavanının” beÅŸ katı, diÄŸer kısmı için yedi katı olarak uygulamakta hiçbir “haklı neden” bulunmamaktadır.
Anayasa’nın 70. maddesinde yer alan ve her Türk vatandaşına eÅŸit ÅŸekilde tanınan kamu hizmetine girme hakkının amacı kamu hizmeti icra edecek personellerin istihdamının liyakata dayalı bir sistem içerisinde gerçekleÅŸmesini saÄŸlamak ise ve 7250 sayılı Kanun’un 13. maddesiyle 3238 sayılı Kanun’a eklenen Ek Madde 2’nin gerekçesi “milli güvenliÄŸe iliÅŸkin ihtiyaç duyulan modern silah, araç ve gereçlerin tedarikinde önemli rol üstlenen kuruluÅŸlarımızdan biri olan Savunma Sanayii BaÅŸkanlığı’nın hem özel bilgi ve ihtisas gerektiren projeler de hem de diÄŸer ihtiyaçları doÄŸrultusunda sözleÅŸmeli personel istihdamına yönelik düzenleme yapmak” ise; söz konusu istihdamın liyakat esasının icaplarını karşılayacak nitelikte olması gerekmektedir. (Proje bazlı) SözleÅŸmeli personel istihdamında idareye sınırsız veya keyfîliÄŸe yol açacak aşırılıkta bir takdir yetkisi verilmesi, söz konusu hakkın istekliler bakımından eÅŸit düzeyde güvence altına alınmasına engel oluÅŸturacaktır. Bu nedenle anılan cümle, Anayasa’nın 70. maddesine de aykırıdır.
Tüm bu nedenlerle 7250 sayılı Kanun’un 13. maddesiyle 07.11.1985 tarihli ve 3238 sayılı Savunma Sanayii ile İlgili Bazı Düzenlemeler Hakkında Kanun’a eklenen Ek Madde 2’nin ikinci fıkrasının üçüncü cümlesi Anayasa’nın 2., 7., 10., 70., 123. ve 128. maddelerine aykırıdır; anılan cümlenin iptali gerekir.
c) 16.07.2020 tarihli ve 7250 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Disiplin Kanunu ile Bazı Kanunlarda ve 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede DeÄŸiÅŸiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 13. maddesiyle 07.11.1985 tarihli ve 3238 sayılı Savunma Sanayii ile İlgili Bazı Düzenlemeler Hakkında Kanun’a eklenen Ek Madde 2’nin ikinci fıkrasının beÅŸinci cümlesinin Anayasa’ya aykırılığı
7250 sayılı Kanun’un 13. maddesiyle 3238 sayılı Kanun’a eklenen Ek Madde 2’nin ikinci fıkrası; Savunma Sanayii BaÅŸkanlığı’nda Savunma Sanayii İcra Komitesi tarafından veya yetki devri yapılan komite üyesi tarafından onaylanan projelerde çalıştırılacak sözleÅŸmeli personelin istihdamına yönelik usul ve esasları düzenlemektedir. Ancak bu fıkra kapsamındaki istihdam için diÄŸer mevzuatta yer alan pozisyon ihdası ve atama iznine iliÅŸkin hükümlerin uygulanmayacağına iliÅŸkin iptali talep edilen cümle, Anayasa’ya aykırıdır.
Ek Madde 2’nin gerekçesinde de belirtildiÄŸi üzere anılan maddenin birinci fıkrası, kadro karşılıksız sözleÅŸmeli personelin; ikinci fıkrası, proje bazlı sözleÅŸmeli personelin istihdamına iliÅŸkin usul ve esaslar düzenlemektedir. Her iki kategori kapsamındaki sözleÅŸmeli personel, kamu görevlisidir.
Zira Savunma Sanayii BaÅŸkanlığı, 7 sayılı Savunma Sanayii BaÅŸkanlığı Hakkında CumhurbaÅŸkanlığı Kararnamesi’nin 3. maddesi gereÄŸince CumhurbaÅŸkanlığı’na baÄŸlıdır ve tüzel kiÅŸiliÄŸi haizdir. Savunma Sanayii BaÅŸkanlığı’nın görevleri anılan Kararname’nin 8. maddesinde sayılmıştır. Bu görevlerin özü, “milli savunma sanayinin alt yapısının tesisine iliÅŸkin politikaların tespiti ve bu politikaları tatbik etme yetki ve sorumluluÄŸuna sahip mekanizmaların oluÅŸturulmasına” iliÅŸkindir.
O halde Savunma Sanayii BaÅŸkanlığı’nın tüzel kiÅŸiliÄŸinin nevi, genel idare esaslarına göre asli ve sürekli kamu hizmetini ifa ettiÄŸinden, kamu tüzel kiÅŸiliÄŸidir. Anılan Kararname’nin 11. maddesi gereÄŸince Savunma Sanayi BaÅŸkanlığı’nın görev, yetki ve sorumluluk alanına giren konularda (idareye özgü) idari düzenlemeler yapabilmesi, BaÅŸkanlığı’n kuruluÅŸ amacı, stratejik öneme sahip bir kuruluÅŸ olması, Ar-Ge faaliyetleri, fon desteÄŸi (Savunma Sanayii Destekleme Fonu) gibi hususlar da BaÅŸkanlığın kamu tüzel kiÅŸiliÄŸe sahip olduÄŸunu ve Anayasa’nın 123. maddesinde yer alan “idare” kapsamında kaldığını ortaya koymaktadır. (Anayasa Mahkemesi’nin18.10.2012 tarihli ve 2012/29 E.; 2012/155 K. sayılı Kararı’nda ve karşı oy yazılarında- İller Bankası Anonim Åžirketi özelinde- bir yapının Anayasa’nın 123. maddesi kapsamında idare olup olmadığının, kamu tüzel kiÅŸiliÄŸine sahip olup olmadığının tespiti hususunda birtakım kıstaslar getirilmiÅŸtir.)
Kaldı ki 30.10.1989 tarihli ve 390 sayılı KHK’nin 1. maddesiyle (Aynen Kabul: 20.03.1991 tarihli 3704 sayılı Kanun’un 1. maddesi) deÄŸiÅŸtirilen 3238 sayılı Kanun’un 7. maddesi gereÄŸince Milli Savunma Bakanlığı’na baÄŸlı ve tüzel kiÅŸiliÄŸini haiz kurulan Savunma Sanayii MüsteÅŸarlığı, Savunma Sanayii BaÅŸkanlığı’nın öncelidir. Savunma Sanayii MüsteÅŸarlığı da kamu kurumudur, kamu tüzel kiÅŸiliÄŸini haizdir. (Anılan 7. madde 02.07.2018 tarihli ve 703 sayılı KHK’nin 121. maddesiyle mülga edilmiÅŸtir.)
Savunma Sanayii İcra Komitesi ise; 7 sayılı CumhurbaÅŸkanlığı Kararname’nin 5. maddesi uyarınca CumhurbaÅŸkanının baÅŸkanlığında, CumhurbaÅŸkanının görevlendireceÄŸi CumhurbaÅŸkanı yardımcısı, Hazine ve Maliye Bakanı, İçiÅŸleri Bakanı, Milli Savunma Bakanı, Genelkurmay BaÅŸkanı ve Savunma Sanayii BaÅŸkanından oluÅŸur. DiÄŸer bir deyiÅŸle idari teÅŸkilat içinde yer alan Savunma Sanayii BaÅŸkanlığı’nın bir nevi organıdır.
O halde Savunma Sanayii BaÅŸkanlığı’nda istihdam edilecek söz konusu kadro karşılıksız ve proje bazlı sözleÅŸmeli personel de Anayasa’nın 128. maddesi baÄŸlamında “diÄŸer kamu görevlisi”dir. Nitekim Anayasa Mahkemesi bir kararında “Türkiye İstatistik Kurumunda BaÅŸkan, BaÅŸkan Yardımcısı, I. Hukuk MüÅŸaviri, ….., Mühendis ile Programcı kadrolarına atanan sözleÅŸmeli personelin, sözleÅŸme usul ve esasları ile ücret miktarları ve her çeÅŸit ödemeleri konusunda yasal düzenleme yapılmayarak tüm yetkinin Bakanlar Kuruluna bırakılması Anayasa'nın 128. maddesine aykırıdır. Kuralın iptali gerekir.” denilmek suretiyle bu türden sözleÅŸmeli personel Anayasa’nın 128. maddesi kapsamında deÄŸerlendirmiÅŸtir. (Anayasa Mahkemesi’nin 19.12.2005 tarihli ve 2005/143 E.; 2005/99 K. sayılı Kararı)
İptali talep edilen cümle gereÄŸince (proje bazlı) sözleÅŸmeli personelin istihdamı için diÄŸer mevzuatta yer alan pozisyon ihdası ve atama iznine iliÅŸkin hükümler uygulanmayacaktır.
SözleÅŸmeli personelin istihdam için pozisyon ihdası ve atama iznine iliÅŸkin çeÅŸitli hukuk normları (657 sayılı Devlet Memurları Kanunu, 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararname, 2 sayılı Genel Kadro Usulü Hakkında CumhurbaÅŸkanlığı Kararnamesi, SözleÅŸmeli Personel Çalıştırılmasına İliÅŸkin Esaslar ve diÄŸerleri) bulunmaktadır.
İkinci fıkra kapsamında istihdam edilecek sözleÅŸmeli personeli bu hükümlerden istisna tutmak Anayasa’ya aykırıdır.
Zira hukuk devletinin temel ilkelerinden biri “belirlilik”tir. Bu ilkeye göre, yasal düzenlemelerin hem kiÅŸiler hem de idare yönünden herhangi bir duraksamaya ve kuÅŸkuya yer vermeyecek ÅŸekilde açık, net, anlaşılır, uygulanabilir ve nesnel olması, ayrıca kamu otoritelerinin keyfi uygulamalarına karşı koruyucu önlem içermesi gerekir. Belirlilik ilkesi, hukuksal güvenlikle baÄŸlantılı olup birey, yasadan, belirli bir kesinlik içinde, hangi somut eylem ve olguya hangi hukuksal yaptırımın veya sonucun baÄŸlandığını bilmelidir. Birey ancak bu durumda kendisine düÅŸen yükümlülükleri öngörebilir ve davranışlarını ayarlar. Hukuk güvenliÄŸi, normların öngörülebilir olmasını, bireylerin tüm eylem ve iÅŸlemlerinde devlete güven duyabilmesini, devletin de yasal düzenlemelerde bu güven duygusunu zedeleyici yöntemlerden kaçınmasını gerekli kılar (Anayasa Mahkemesi’nin 26.12.2013 tarihli ve 2013/67 E.; 2013/164 K. sayılı Kararı).
Ancak anılan ikinci fıkranın üçüncü cümlesine göre bu personelin istihdamına dair hususları ve bunlara verilecek her türlü ödemeler dahil net ücretleri Savunma Sanayii İcra Komitesi veya yetkilendireceÄŸi komite üyesi belirleyecektir. DiÄŸer bir deyiÅŸle kamu görevlisi olan bu personelin özlük iÅŸleri Anayasa’nın 2., 123. ve 128. maddesi gereÄŸince kanun düzeyinde belirlenmemiÅŸ ve idarenin keyfîliÄŸe açık geniÅŸ takdir yetkisine bırakılmıştır. Üstelik idarenin bu keyfîliÄŸe açık geniÅŸ takdir yetkisinin kanuni çerçeve ve sınırları da çizilmemiÅŸtir.
O halde bir yandan iptali istenen hüküm ile bu personelin istihdamı için diÄŸer mevzuatta yer alan pozisyon ihdası ve atama iznine iliÅŸkin hükümlerden vareste tutup diÄŸer yandan özlük iÅŸlerinin belirlenmesini idarenin uhdesine (geniÅŸ takdir yetkisine) bırakmak söz konusu personeli bir belirlilik halinden belirsizlik haline taşımaktadır. BaÅŸka bir deyiÅŸle diÄŸer mevzuatta yer alan kanuni güvencelerin istisna tutulması, söz konusu personel için öngörülemez bir statü yaratmaktadır. Bu nedenle iptali talep edilen cümle, Anayasa’nın 2. maddesine aykırıdır.
Ayrıca Anayasa’nın “Genel Esaslar” baÅŸlıklı birinci kısmında yer alan 10. maddesinde düzenlenen eÅŸitlik ilkesi, anayasal bir ilke olup mutlak ve nispi olmak üzere iki anlam taşır. Anayasa’nın 10. maddesinin ilk fıkrası mutlak eÅŸitliÄŸi baÅŸka bir deyiÅŸle kanunların herkese eÅŸit ÅŸekilde uygulanmasını düzenler. Nispi eÅŸitlik ise, aynı durumda bulunanların aynı iÅŸleme baÅŸka bir deyiÅŸle farklı durumlarda bulunanların, farklı iÅŸlemlere tâbi tutulabilmesini ifade eder. Anayasa Mahkemesi mutlak eÅŸitlik anlayışının yanında nispi eÅŸitlik anlayışını da benimseyerek “EÅŸitlik ilkesi, herkesin her yönden aynı hükümlere baÄŸlı olması gerektiÄŸi anlamına gelmez. Bu ilke ile güdülen amaç, benzer koÅŸullar içinde olan, özdeÅŸ nitelikte bulunan durumların yasalarca aynı iÅŸleme uyruk tutulmasını saÄŸlamaktır.” ÅŸeklinde hüküm kurmuÅŸtur (Anayasa Mahkemesi’nin 13.04.1976 tarih ve 1976/3 E.; 1976/3 K. sayılı Kararı). EÅŸitlik ilkesinin ihlal edilip edilmediÄŸi hususunun tespiti ise, somut olayda “haklı neden”in var olup olmadığına göre yapılır.
Ancak kamu tüzel kiÅŸiliÄŸini haiz kurumlarda istihdam edilecek bu türden sözleÅŸmeli personel için diÄŸer mevzuatta yer alan pozisyon ihdası ve atama iznine iliÅŸkin hükümlerden; iptali talep edilen cümlenin yer aldığı fıkra kapsamında çalıştırılacak sözleÅŸmeli personelin istisna tutulmasını haklılaÅŸtıracak bir neden yoktur. Zira iptali talep edilen cümlenin yer aldığı fıkrada, bu personelin özlük iÅŸleri açık ve net ÅŸekilde (diÄŸer mevzuattaki gibi detaylıca) kanun düzeyinde belirlenmemiÅŸtir. Nitekim kanun koyucunun genel kurala getirdiÄŸi bu istisna hükmünü, hak kayıplarına yol açmamak ve eÅŸitsizlik yaratmamak için genel kural kadar detaylı ÅŸekilde düzenlemesi gerekirdi. İptali talep edilen cümleyle söz konusu personelle benzer konumdaki diÄŸer sözleÅŸmeli personeller arasında özlük iÅŸlerinin kanuni güvencesinin tanınması bakımından oluÅŸturulan ayrım, Anayasa’nın 10. maddesini ihlal etmektedir.
Tüm bu nedenlerle 7250 sayılı Kanun’un 13. maddesiyle 07.11.1985 tarihli ve 3238 sayılı Savunma Sanayii ile İlgili Bazı Düzenlemeler Hakkında Kanun’a eklenen Ek Madde 2’nin ikinci fıkrasının beÅŸinci cümlesi Anayasa’nın 2. ve 10. maddelerine aykırıdır; anılan cümlenin iptali gerekir.
5) 16.07.2020 tarihli ve 7250 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Disiplin Kanunu ile Bazı Kanunlarda ve 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede DeÄŸiÅŸiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 16. maddesinin Anayasa’ya aykırılığı
7250 sayılı Kanun’un 16. maddesiyle 31.01.2013 tarihli ve 6413 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Disiplin Kanunu’nun “Disiplin Amirlerinin Görev ve Yetkileri” baÅŸlıklı 3. bölümünde yer alan “Disiplin SoruÅŸturması ve Yetkiler” baÅŸlıklı 7. maddesinin üçüncü fıkrası yürürlükten kaldırılmıştır. Anılan 16. madde, Anayasa’ya aykırıdır.
6413 sayılı Kanun’un 7. maddesi:
“Disiplin SoruÅŸturması ve Yetkiler
MADDE 7- (1) Maiyetinden birinin disiplinsizlik teÅŸkil edebilecek bir fiilini veya mesleÄŸe aykırı tutum ve davranışını herhangi bir ÅŸekilde öÄŸrenen disiplin amirleri, olayın araÅŸtırılması gerektiÄŸine kanaat getirirse, yazılı olarak görevlendireceÄŸi soruÅŸturmacılar vasıtasıyla ya da ÅŸahsen disiplin soruÅŸturması yapar.
(2) Disiplin soruÅŸturmacısı olarak tek bir kiÅŸi görevlendirilebileceÄŸi gibi en az üç kiÅŸiden oluÅŸan bir heyet de görevlendirilebilir.
(3) Disiplin soruÅŸturması, Genelkurmay BaÅŸkanınca gerek görülmesi hâlinde, Genelkurmay BaÅŸkanlığı bünyesinde bu amaçla kurulmuÅŸ birimde görevli personel eliyle de yürütülebilir.
(4) (Ek: 2/1/2017-KHK-681/88 md.; Aynen kabul: 1/2/2018-7073/87 md.) Milli Savunma Bakanınca gerek görülmesi halinde Bakanlık TeftiÅŸ Kurulu BaÅŸkanlığınca da disiplin soruÅŸturması yürütülebilir.
(5) Heyet baÅŸkanı hariç olmak üzere gerek görülmesi hâlinde, hakkında disiplin soruÅŸturması yapılacak kiÅŸiden rütbe veya kıdemce daha aÅŸağıda heyet üyeleri görevlendirilebilir.
(6) Disiplin soruÅŸturmacıları ve heyeti, kendilerini görevlendiren disiplin amiri adına; disiplin soruÅŸturmasıyla ilgili bilgi ve belgeleri toplama, savunma alma, tanık dinleme, bilirkiÅŸi görevlendirme, keÅŸif yapma, hâkim veya savcı kararı gerektirmeyen durumlarda kriminal inceleme yaptırma da dâhil olmak üzere her türlü inceleme yapma ve ilgili makamlarla yazışma yetkisini haizdir.” ÅŸeklindedir.
6413 sayılı Kanun’un 7. maddesinin lafzından anlaşılacağı üzere söz konusu 16. maddeyle yapılan deÄŸiÅŸiklik öncesinde Genelkurmay BaÅŸkanı gerekli görürse, disiplin soruÅŸturması, Genelkurmay BaÅŸkanlığı bünyesinde bu amaçla kurulmuÅŸ birimde görevli personel eliyle de yürütülebilir. Ancak iptali talep edilen madde Genelkurmay BaÅŸkanı’nın (dolayısıyla Genelkurmay BaÅŸkanlığı bünyesinde bu amaçla kurulmuÅŸ birimde görevli personelin) disiplin soruÅŸturmasıyla ilgili bu yetkisini (disiplin soruÅŸturması yaptırtma ve soruÅŸturmacı görevlendirme yetkisini) ortadan kaldırmaktadır. DiÄŸer bir deyiÅŸle “Disiplin Amirlerinin Görev ve Yetkileri” baÅŸlığı altında düzenlenen disiplin soruÅŸturması yetkisi disiplin amirlerine tanınan bir yetkidir. Disiplin amiri, maiyetinden birinin disiplinsizlik teÅŸkil edebilecek bir fiilini veya mesleÄŸe aykırı tutum ve davranışını herhangi bir ÅŸekilde öÄŸrendiÄŸinde olayın araÅŸtırılması gerektiÄŸine kanaat getirirse disiplin soruÅŸturması yapacaktır. Ancak iptali talep edilen madde nedeniyle disiplin soruÅŸturması, disiplin amiri olan Genelkurmay BaÅŸkanı’nın gerekli görmesi halinde, Genelkurmay BaÅŸkanlığı bünyesinde bu amaçla kurulmuÅŸ birimde görevli personel eliyle yürütülemeyecektir.
Bir disiplin amiri olan Genelkurmay BaÅŸkanı’nın disiplin soruÅŸturmasıyla ilgili söz konusu yetkisinin ortadan kaldırılması, maiyetindekiler üzerinde sahip olduÄŸu mevzuattan kaynaklanan yetkisini kullanamamasına diÄŸer bir deyiÅŸle Genelkurmay BaÅŸkanlığı içindeki hiyerarÅŸinin bozulmasına neden olacaktır. Zira disiplin iÅŸlemleri, hiyerarÅŸinin göstergesi ve tezahürüdür. BaÅŸka bir deyiÅŸe hiyerarÅŸik yapı içinde ast, üstüne tabidir. Bu tabiiyet üste birtakım yetkiler (emir ve talimat verme, disiplin iÅŸlemi yapma yetkisi, izin-sicil-ödül-ceza ve diÄŸerleri) verir. Bu hiyerarÅŸik yetkilerden birinin ortadan kaldırılması amiri, amirlik makamının gereklerini yerine getirmekten alıkoyar.
Anayasa Mahkemesi’nin bir kararının karşı oy yazısında yer alan “Anayasa’nın 38. maddesinin onuncu fıkrasında “İdare, kiÅŸi hürriyetinin kısıtlanması sonucunu doÄŸuran bir müeyyide uygulayamaz. Silahlı Kuvvetlerin iç düzeni bakımından bu hükme kanunla istisnalar getirilebilir.” denilmektedir. Anılan düzenlemenin gerekçesinde “...fıkra kiÅŸi hürriyetinin ağır tehdidini teÅŸkil eden hapis cezalarının yalnız mahkemelerce hükmedilebileceÄŸi, yani bunun bir idari müeyyide olarak (mesela disiplin cezası) idare tarafından uygulanmayacağı esasını getirmektedir. Farklı bir disiplin rejimini gerekli kılan Silahlı Kuvvetler bu yasağın dışında bırakılmıştır...” ÅŸeklinde bir açıklamada bulunulmaktadır. Anayasa koyucu, kiÅŸi hürriyetinin kısıtlanması gibi hassas ve önemli bir konuda dahi Silahlı Kuvvetler yönünden istisna öngördüÄŸüne göre, sıkı bir hiyerarÅŸi, disiplin ve otorite esasına dayanan bu camianın iç iÅŸleyiÅŸi (iç hizmet) yönünden de Anayasa koyucunun farklı bir bakış açısına sahip olması doÄŸal ve zorunlu bulunmaktadır.” ÅŸeklindeki açıklamalarla askeri hiyerarÅŸi, disiplin ve otoriteye vurgu yapılmıştır. (Anayasa Mahkemesi’nin 25.11.2005 tarihli ve 2000/34 E.; 2005/91 K. sayılı Kararı’nda yer alan Üye Mehmet Erten, Üye A. Necmi Özler, Üye Serdar Özgüldür’ün Karşı Oy Yazısı)
Anayasa’nın 117. maddesi gereÄŸince CumhurbaÅŸkanınca atanan Genelkurmay BaÅŸkanı; Silahlı Kuvvetlerin komutanı olup, savaÅŸta BaÅŸkomutanlık görevlerini CumhurbaÅŸkanlığı namına yerine getirir. 1 sayılı CumhurbaÅŸkanlığı Kararnamesi’nin 338. maddesi gereÄŸince Genelkurmay BaÅŸkanlığı ile Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanlıkları Milli Savunma Bakanına baÄŸlıdır. Her ne kadar Genelkurmay BaÅŸkanlığı Milli Savunma Bakanına baÄŸlanmış olsa da Genelkurmay BaÅŸkanı Anayasa’nın 118. maddesi gereÄŸince (Milli Savunma Bakanı’ndan azade) Milli Güvenlik Kurulu’nun üyesidir ve Anayasa’nın 148. maddesi gereÄŸince göreviyle ilgili suçlar nedeniyle Yüce Divan’da yargılanacaktır. DiÄŸer bir deyiÅŸle üst düzey kamu görevlisi olan (Anayasa Mahkemesi’nin 11.10.2018 tarihli ve 2015/9734 Bireysel BaÅŸvuru No’lu Hüsnü ÅžimÅŸek Kararı, § 51) ve anayasal bir statüye sahip Genelkurmay BaÅŸkanı, bakanlıkların baÄŸlı ve ilgili kurum ve kuruluÅŸlarındaki üst kademe kamu yöneticilerinden farklıdır.
O halde anayasal statüye sahip Genelkurmay BaÅŸkanı’ndan (dolayısıyla Genelkurmay BaÅŸkanlığı bünyesinde bu amaçla kurulmuÅŸ birimde görevli personelden) söz konusu disiplin soruÅŸturmasıyla ilgili yetkiyi almak bir tezat yaratmaktadır. DiÄŸer bir deyiÅŸle söz konusu disiplin soruÅŸturmasıyla ilgili yetkinin ortadan kaldırılmasıyla görev-yetki-sorumluluk arasındaki denge ve hiyerarÅŸik yapı içindeki emir-komuta zincirinin iÅŸleyiÅŸi bozulmaktadır.
Hukuk devleti ilkesi gereÄŸince modern devletin kurumlarında bir görevin ifası için tanınan yetki ve bu yetkinin kullanılması (ya da kullanılmaması) ile birlikte doÄŸan sorumluluk arasında bir denge vardır. O halde anayasal statüye sahip Genelkurmay BaÅŸkanı’nın (Anayasa’nın 117. ve 118. maddelerinde tanınan) görevleri göz önünde bulundurulduÄŸunda; Genelkurmay BaÅŸkanlığı’nın iç iÅŸleyiÅŸinin hiyerarÅŸi içinde gerçekleÅŸmesini temin eden disiplin soruÅŸturmasına iliÅŸkin bu yetkisinin ortadan kaldırılması hukuk devleti ilkesine aykırıdır.
Öte yandan; Anayasa’nın 123. maddesinde yer alan “idarenin bütünlüÄŸü” ilkesi, tekil devlet modelinde yönetim alanında öngörülen temel ilkedir. Bu ilke, yönetsel iÅŸlev gören ayrı hukuksal statülere baÄŸlı deÄŸiÅŸik kuruluÅŸların “bir bütün” oluÅŸturduÄŸunu anlatmaktadır. Tekil devlet modelinde, tek bir egemenlik vardır ve devlet tek yetkilidir. Devletin örgütsel yapısı parçalı bir görünüm sergilese ve devlet yetkisini kullanan birçok kamu tüzelkiÅŸisi olsa da, bunların arasındaki birlikteliÄŸi “idarenin bütünlüÄŸü” ilkesi saÄŸlamaktadır (Anayasa Mahkemesi’nin 18.01.2007 tarihli ve 2005/32 E.; 2007/3 K. sayılı Kararı). İdarenin bütünlüÄŸü, merkezin denetimi ve gözetimi ile hayata geçirilmekte ve yönetimde bütünlüÄŸü saÄŸlamak için baÅŸlıca üç hukuksal araç; hiyerarÅŸi, yetki geniÅŸliÄŸi ve idarî vesayet kullanılmaktadır (Anayasa Mahkemesi’nin 03.11.2011tarihli ve 2011/11 E.; 2011/151 K. sayılı Kararı). O halde ( 1 No’lu CumhurbaÅŸkanlığı’nın 338. maddesi ile Milli Savunma Bakanı’na baÄŸlanan ve dolayısıyla idari teÅŸkilat içinde yer alan) Genelkurmay BaÅŸkanlığı’nın iç iÅŸleyiÅŸinin hiyerarÅŸi içinde gerçekleÅŸmesini temin eden disiplin soruÅŸturmasına iliÅŸkin bu yetkisinin ortadan kaldırılması söz konusu hiyerarÅŸiyi bozacağından idarenin bütünlüÄŸü ilkesi de ihlal edilmektedir. HiyerarÅŸi, askeri bir kavram olup, silahlı kuvvetlerin örgütlenmesi ve iÅŸleyiÅŸi hiyerarÅŸik yapı ve ilkelere dayanır. Askeriye, emir-komuta zinciri bu çerçevede iÅŸler ve etkili olur. Askeriye ile özdeÅŸleÅŸen hiyerarÅŸik yapıda, yasalar kadar gelenekler de önem taşır. Silahlı kuvvetlerin hiyerarÅŸik yapısı o denli eski ve güçlüdür ki, kamu yönetimindeki hiyerarÅŸiye iliÅŸkin kurallar da askeriyeden ödünç alınmıştır. Hal böyle iken, yüzyıllara dayanan gelenekler ve düzenlemeler sonucu ortaya çıkan Türk Silahlı Kuvvetlerinin hirerarÅŸik yapısını zedeleyici her düzenleme, Anayasa’ya aykırılığı ötesinde kısa ve uzun vadede TSK’yı zaafa uÄŸratma riski taşıyan adımlar olarak tarihe geçecektir.
Tüm bu nedenlerle 7250 sayılı Kanun’un 16. maddesi Anayasa’nın 2., 117., 118. ve 123. maddelerine aykırıdır; anılan maddenin iptali gerekir.
6) 16.07.2020 tarihli ve 7250 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Disiplin Kanunu ile Bazı Kanunlarda ve 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede DeÄŸiÅŸiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 17. maddesinde yer alan “ikinci fıkrasının üçüncü cümlesinde yer alan “Genelkurmay BaÅŸkanlığında teÅŸkil edilecek” ibaresi “Milli Savunma Bakanlığı” ÅŸeklinde deÄŸiÅŸtirilmiÅŸ, cümlede yer alan “verilir ve” ibaresinden sonra gelmek üzere “bu kararlar CumhurbaÅŸkanının onayı ile” ibaresi eklenmiÅŸ, üçüncü fıkrasında yer alan “Genelkurmay BaÅŸkanı veya” ibaresi madde metninden çıkarılmış” ibaresi ve 6413 sayılı Kanun’un 13. maddesine eklenen 9. fıkranın Anayasa’ya aykırılığı
7250 sayılı Kanun’un 17. maddesiyle 6413 sayılı Kanun’un “Silahlı Kuvvetlerden Ayırma Cezası” baÅŸlıklı 13. maddesi üzerinde birtakım deÄŸiÅŸiklikler, eklemeler ve çıkarmalar yapılmıştır. Ancak söz konusu 17. maddede yer alan “ikinci fıkrasının üçüncü cümlesinde yer alan “Genelkurmay BaÅŸkanlığında teÅŸkil edilecek” ibaresi “Milli Savunma Bakanlığı” ÅŸeklinde deÄŸiÅŸtirilmiÅŸ, cümlede yer alan “verilir ve” ibaresinden sonra gelmek üzere “bu kararlar CumhurbaÅŸkanının onayı ile” ibaresi eklenmiÅŸ, üçüncü fıkrasında yer alan “Genelkurmay BaÅŸkanı veya” ibaresi madde metninden çıkarılmış” ibaresi ve 6413 sayılı Kanun’un 13. maddesine eklenen 9. fıkra Anayasa’ya aykırıdır.
a) 16.07.2020 tarihli ve 7250 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Disiplin Kanunu ile Bazı Kanunlarda ve 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede DeÄŸiÅŸiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 17. maddesinde yer alan “ikinci fıkrasının üçüncü cümlesinde yer alan “Genelkurmay BaÅŸkanlığında teÅŸkil edilecek” ibaresi “Milli Savunma Bakanlığı” ÅŸeklinde deÄŸiÅŸtirilmiÅŸ, cümlede yer alan “verilir ve” ibaresinden sonra gelmek üzere “bu kararlar CumhurbaÅŸkanının onayı ile” ibaresi eklenmiÅŸ, üçüncü fıkrasında yer alan “Genelkurmay BaÅŸkanı veya” ibaresi madde metninden çıkarılmış” ibaresinin Anayasa’ya aykırılığı
6413 sayılı Kanun’un “Silahlı Kuvvetlerden Ayırma Cezası” baÅŸlıklı 13. maddesinin ikinci ve üçüncü fıkrasının 7250 sayılı Kanun’un 17. maddesiyle ile yapılan deÄŸiÅŸiklikten önceki hali;
“(2) Silahlı Kuvvetlerden ayırma cezası; Milli Savunma Bakanlığı ve kuvvet komutanlıklarında oluÅŸturulacak yüksek disiplin kurulları tarafından verilir. Kararlar, ilgisine göre Milli Savunma Bakanı veya ilgili kuvvet komutanı onayı ile yerine getirilir. General ve amiraller hakkında ise Genelkurmay BaÅŸkanlığında teÅŸkil edilecek yüksek disiplin kurulu tarafından verilir ve yerine getirilir.
(3) Silahlı Kuvvetlerden ayırma cezası; disiplin amirlerinden en az ikisinin teklifi üzerine yüksek disiplin kurulları tarafından verilebileceÄŸi gibi, eldeki bilgi ve belgelere göre yüksek disiplin kurulları tarafından resen de verilebilir. Genelkurmay BaÅŸkanı veya Milli Savunma Bakanının eldeki bilgi ve belgelere ya da gerekli görmesi üzerine yaptırdığı disiplin soruÅŸturması sonucuna göre hakkında bu cezanın verilmesine kanaat getirdiÄŸi personelin dosyaları bir karar verilmek üzere doÄŸrudan yetkili yüksek disiplin kuruluna sevk edilir.” ÅŸeklindedir.
6413 sayılı Kanun’un “Silahlı Kuvvetlerden Ayırma Cezası” baÅŸlıklı 13. maddesinin ikinci ve üçüncü fıkrasının 7250 sayılı Kanun’un 17. maddesiyle yapılan deÄŸiÅŸiklikten sonraki hali;
“(2) Silahlı Kuvvetlerden ayırma cezası; Milli Savunma Bakanlığı ve kuvvet komutanlıklarında oluÅŸturulacak yüksek disiplin kurulları tarafından verilir. Kararlar, ilgisine göre Milli Savunma Bakanı veya ilgili kuvvet komutanı onayı ile yerine getirilir. General ve amiraller hakkında ise Milli Savunma Bakanlığı yüksek disiplin kurulu tarafından verilir ve bu kararlar CumhurbaÅŸkanının onayı ile yerine getirilir.
(3) Silahlı Kuvvetlerden ayırma cezası; disiplin amirlerinden en az ikisinin teklifi üzerine yüksek disiplin kurulları tarafından verilebileceÄŸi gibi, eldeki bilgi ve belgelere göre yüksek disiplin kurulları tarafından resen de verilebilir. Milli Savunma Bakanının eldeki bilgi ve belgelere ya da gerekli görmesi üzerine yaptırdığı disiplin soruÅŸturması sonucuna göre hakkında bu cezanın verilmesine kanaat getirdiÄŸi personelin dosyaları bir karar verilmek üzere doÄŸrudan yetkili yüksek disiplin kuruluna sevk edilir.” ÅŸeklindedir.
GörüleceÄŸi üzere generaller ve amiraller hakkında Silahlı Kuvvetlerden ayırma cezasını vermeye ve yerine getirmeye yetkili mercii Genelkurmay BaÅŸkanlığı’nda teÅŸkil edilecek yüksek disiplin kurulu iken; iptali talep edilen ibarede yer alan söz konusu deÄŸiÅŸiklik ve ekleme ile Milli Savunma Bakanlığı yüksek disiplin kurulu, generaller ve amiraller hakkında bu cezayı vermeye yetkili kılınmıştır ve bu kararlar CumhurbaÅŸkanının onayı ile yerine getirilecektir.
Ayrıca iptali talep edilen ibarede yer alan söz konusu çıkarma ile Genelkurmay BaÅŸkanı’nın eldeki bilgi ve belgelere ya da gerekli görmesi üzerine yaptırdığı disiplin soruÅŸturması sonucuna göre hakkında bu cezanın verilmesine kanaat getirdiÄŸi personelin dosyaları bir karar verilmek üzere doÄŸrudan yetkili yüksek disiplin kuruluna sevk edilemeyecektir. Buna ek olarak; iptali talep edilen ibarede yer alan söz konusu çıkarma, 7250 sayılı Kanun’un (iptali talep edilen) 16. maddesiyle Genelkurmay BaÅŸkanı’nın disiplin soruÅŸturması yaptırtma ve soruÅŸturmacı görevlendirme yetkisinin ortadan kaldırılması hususu ile birlikte düÅŸünülmelidir.
Öncelikle generaller ve amiraller hakkında Silahlı Kuvvetlerden ayırma cezasının Genelkurmay BaÅŸkanlığında teÅŸkil edilecek yüksek disiplin kurulu yerine Milli Savunma Bakanlığı yüksek disiplin kurulu tarafından verilmesi ve Genelkurmay BaÅŸkanı’nın eldeki bilgi ve belgelere ya da gerekli görmesi üzerine yaptırdığı disiplin soruÅŸturması sonucuna göre hakkında bu cezanın verilmesine kanaat getirdiÄŸi personelin dosyalarının bir karar verilmek üzere doÄŸrudan yetkili yüksek disiplin kuruluna sevk edilememesi; Genelkurmay BaÅŸkanı’nın görev- yetki- sorumluluk zincirini ve ordudaki hiyerarÅŸiyi bozacak niteliktedir ve icrai yerine sembolik niteliÄŸe bürünmesine sebep olacaktır. Oysa hiyerarÅŸik yapı, silahlı kuvvetler yapılanmasının omurgasıdır.
Genelkurmay BaÅŸkanı, amiraller ve generallerin üstü, hiyerarÅŸik amiri konumundadır. 6413 sayılı Kanun’un 11. maddesi gereÄŸince Silahlı Kuvvetlerden ayırma cezası bir disiplin cezasıdır. Genelkurmay BaÅŸkanlığı’nda teÅŸkil edecek yüksek disiplin kurulunun (ayırma cezası verme yetkisinin) ve bir disiplin amiri olan Genelkurmay BaÅŸkanı’nın (yaptırdığı disiplin soruÅŸturması sonucuna göre ilgilinin sevk edilmesine yönelik yetkisinin) ayırma cezasıyla ilgili söz konusu yetkilerinin ortadan kaldırılması, amiraller ve generaller üzerinde sahip olduÄŸu mevzuattan kaynaklanan yetkisini kullanamamasına, diÄŸer bir deyiÅŸle Genelkurmay BaÅŸkanlığı içindeki hiyerarÅŸinin bozulmasına neden olacaktır. Zira ayırma cezası, hiyerarÅŸinin göstergesi ve tezahürüdür. BaÅŸka bir deyiÅŸe hiyerarÅŸik yapı içinde ast, üstüne tabidir. Bu tabiiyet üste birtakım yetkiler (emir ve talimat verme, disiplin iÅŸlemi yapma yetkisi, izin-sicil-ödül-ceza ve diÄŸerleri) verir. Bu hiyerarÅŸik yetkilerden birinin ortadan kaldırılması amiri, amirlik makamının gereklerini yerine getirmekten alıkoyar.
Anayasa Mahkemesi’nin bir kararının karşı oy yazısında yer alan “Anayasa’nın 38. maddesinin onuncu fıkrasında “İdare, kiÅŸi hürriyetinin kısıtlanması sonucunu doÄŸuran bir müeyyide uygulayamaz. Silahlı Kuvvetlerin iç düzeni bakımından bu hükme kanunla istisnalar getirilebilir.” denilmektedir. Anılan düzenlemenin gerekçesinde “...fıkra kiÅŸi hürriyetinin ağır tehdidini teÅŸkil eden hapis cezalarının yalnız mahkemelerce hükmedilebileceÄŸi, yani bunun bir idari müeyyide olarak (mesela disiplin cezası) idare tarafından uygulanmayacağı esasını getirmektedir. Farklı bir disiplin rejimini gerekli kılan Silahlı Kuvvetler bu yasağın dışında bırakılmıştır...” ÅŸeklinde bir açıklamada bulunulmaktadır. Anayasa koyucu, kiÅŸi hürriyetinin kısıtlanması gibi hassas ve önemli bir konuda dahi Silahlı Kuvvetler yönünden istisna öngördüÄŸüne göre, sıkı bir hiyerarÅŸi, disiplin ve otorite esasına dayanan bu camianın iç iÅŸleyiÅŸi (iç hizmet) yönünden de Anayasa koyucunun farklı bir bakış açısına sahip olması doÄŸal ve zorunlu bulunmaktadır.” ÅŸeklindeki açıklamalarla askeri hiyerarÅŸi, disiplin ve otoriteye vurgu yapılmıştır (Anayasa Mahkemesi’nin 25.11.2005 tarihli ve 2000/34 E.; 2005/91 K. sayılı Kararı’nda yer alan Üye Mehmet Erten, Üye A. Necmi Özler, Üye Serdar Özgüldür’ün Karşı Oy Yazısı).
Anayasa’nın 117. maddesi gereÄŸince CumhurbaÅŸkanınca atanan Genelkurmay BaÅŸkanı; Silahlı Kuvvetlerin komutanı olup, savaÅŸta BaÅŸkomutanlık görevlerini CumhurbaÅŸkanlığı namına yerine getirir. 1 sayılı CumhurbaÅŸkanlığı Kararnamesi’nin 338. maddesi gereÄŸince Genelkurmay BaÅŸkanlığı ile Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanlıkları Milli Savunma Bakanına baÄŸlıdır. Her ne kadar Genelkurmay BaÅŸkanlığı Milli Savunma Bakanı’na baÄŸlanmış olsa da Genelkurmay BaÅŸkanı, Anayasa’nın 118. maddesi gereÄŸince (Milli Savunma Bakanı’ndan azade) Milli Güvenlik Kurulu’nun üyesidir ve Anayasa’nın 148. maddesi gereÄŸince göreviyle ilgili suçlar nedeniyle Yüce Divan’da yargılanacaktır. DiÄŸer bir deyiÅŸle üst düzey kamu görevlisi olan (Anayasa Mahkemesi’nin 11.10.2018 tarihli ve 2015/9734 Bireysel BaÅŸvuru No’lu Hüsnü ÅžimÅŸek Kararı, § 51) ve anayasal bir statüye sahip Genelkurmay BaÅŸkanı, bakanlıkların baÄŸlı ve ilgili kurum ve kuruluÅŸlarındaki üst kademe kamu yöneticilerinden farklıdır.
O halde anayasal statüye sahip Genelkurmay BaÅŸkanı’ndan ve Genelkurmay BaÅŸkanlığı’nda teÅŸkil edecek yüksek disiplin kurulundan ayırma cezası ile ilgili söz konusu yetkileri almak, bir tezat yaratmaktadır. DiÄŸer bir deyiÅŸle bu yetkilerin ortadan kaldırılmasıyla görev-yetki-sorumluluk arasındaki denge ve hiyerarÅŸik yapı içindeki emir-komuta zincirinin iÅŸleyiÅŸi bozulmaktadır. Kaldı ki Genelkurmay BaÅŸkanlığı’nın Milli Savunma Bakanı’na baÄŸlanması gerekçesiyle Genelkurmay BaÅŸkanlığı bünyesindeki kurulların Milli Savunma Bakanlığı’na devri, Genelkurmay BaÅŸkanlığı’nı sembolikleÅŸtirecek; mevcut personel, kaynak ve birikimini iÅŸlevsizleÅŸtirecektir.
Hukuk devleti ilkesi gereÄŸince modern devletin kurumlarında bir görevin ifası için tanınan yetki ve bu yetkinin kullanılması (ya da kullanılmaması) ile birlikte doÄŸan sorumluluk arasında bir denge vardır. O halde anayasal statüye sahip Genelkurmay BaÅŸkanı’nın (Anayasa’nın 117. ve 118. maddelerinde tanınan) görevleri göz önünde bulundurulduÄŸunda; Genelkurmay BaÅŸkanlığı’nın iç iÅŸleyiÅŸinin hiyerarÅŸi içinde gerçekleÅŸmesini temin eden Genelkurmay BaÅŸkanlığı’nda teÅŸkil edecek yüksek disiplin kurulunun ve bir disiplin amiri olan Genelkurmay BaÅŸkanı’nın ayırma cezasına iliÅŸkin bu yetkilerinin ortadan kaldırılması, hukuk devleti ilkesine aykırı olduÄŸu gibi hiyerarÅŸik yapı ile özdeÅŸleÅŸen silahlı kuvvetlerin varlık nedeni ile de çeliÅŸmektedir.
Anayasa’nın 123. maddesinde yer alan “idarenin bütünlüÄŸü” ilkesi, tekil devlet modelinde yönetim alanında öngörülen temel ilkedir. Bu ilke, yönetsel iÅŸlev gören ayrı hukuksal statülere baÄŸlı deÄŸiÅŸik kuruluÅŸların “bir bütün” oluÅŸturduÄŸunu anlatmaktadır. Tekil devlet modelinde, tek bir egemenlik vardır ve devlet tek yetkilidir. Devletin örgütsel yapısı parçalı bir görünüm sergilese ve devlet yetkisini kullanan birçok kamu tüzelkiÅŸisi olsa da, bunların arasındaki birlikteliÄŸi “idarenin bütünlüÄŸü” ilkesi saÄŸlamaktadır (Anayasa Mahkemesi’nin 18.01.2007 tarihli ve 2005/32 E.; 2007/3 K. sayılı Kararı). İdarenin bütünlüÄŸü, merkezin denetimi ve gözetimi ile hayata geçirilmekte ve yönetimde bütünlüÄŸü saÄŸlamak için baÅŸlıca üç hukuksal araç; hiyerarÅŸi, yetki geniÅŸliÄŸi ve idarî vesayet kullanılmaktadır (Anayasa Mahkemesi’nin 03.11.2011tarihli ve 2011/11 E.; 2011/151 K. sayılı Kararı). O halde ( 1 No’lu CumhurbaÅŸkanlığı’nın 338. maddesi ile Milli Savunma Bakanı’na baÄŸlanan ve dolayısıyla idari teÅŸkilat içinde yer alan) Genelkurmay BaÅŸkanlığı’nın iç iÅŸleyiÅŸinin hiyerarÅŸi içinde gerçekleÅŸmesini temin eden Genelkurmay BaÅŸkanlığı’nda teÅŸkil edecek yüksek disiplin kurulunun ve bir disiplin amiri olan Genelkurmay BaÅŸkanı’nın ayırma cezasına iliÅŸkin bu yetkilerinin ortadan kaldırılması söz konusu hiyerarÅŸiyi bozacağından idarenin bütünlüÄŸü ilkesi de ihlal edilmektedir.
Ayrıca amiraller ve generaller hakkındaki Silahlı Kuvvetlerden ayırma cezasına iliÅŸkin kararın Genelkurmay BaÅŸkanlığında teÅŸkil edilecek yüksek disiplin kurulu tarafından deÄŸil de CumhurbaÅŸkanının onayı ile yerine getirilmesi de; anayasal statüye sahip Genelkurmay BaÅŸkanı’nın (Anayasa’nın 117. ve 118. maddelerinde tanınan) görevleri göz önünde bulundurulduÄŸunda; Genelkurmay BaÅŸkanlığı’nın iç iÅŸleyiÅŸinin hiyerarÅŸi içinde ve mesleki uzmanlık çerçevesinde gerçekleÅŸememesine neden olduÄŸundan hukuk devleti ve idarenin bütünlüÄŸü ilkelerine aykırıdır.
Zira söz konusu kararın yerine getirilmesi için bir onay mekanizması öngörülecekse; 1 No’lu CumhurbaÅŸkanlığı’nın 338. maddesi ile Milli Savunma Bakanlığı’na baÄŸlanan ve dolayısıyla idari teÅŸkilat içinde yer alan Genelkurmay BaÅŸkanlığı’nda teÅŸkil edecek (iptali talep edilen deÄŸiÅŸiklik ile Milli Savunma Bakanlığı) yüksek disiplin kurulunun ayırma cezasına iliÅŸkin kararının (birinci derece) hiyerarÅŸik üstü konumunda olan Milli Savunma Bakanının onayıyla yerine getirilmesine yönelik düzenleme yapılması gerekirken, kararın yerine getirilmesi için doÄŸrudan CumhurbaÅŸkanının onayının aranması hiyerarÅŸiyi bozacaktır.
Ayrıca, Genelkurmay BaÅŸkanlığı’nda teÅŸkil edecek (iptali talep edilen deÄŸiÅŸiklik ile Milli Savunma Bakanlığı) yüksek disiplin kurulunda ayırma cezasına iliÅŸkin karar verilmesine raÄŸmen; CumhurbaÅŸkanının kararın yerine getirilmesine yönelik onay ÅŸartı saÄŸlanamazsa karar yerine getirilemeyecektir. Bu durum, söz konusu yüksek disiplin kurulunun bağımsız ve tarafsız ÅŸekilde karar verememesine dolayısıyla ordunun siyasallaÅŸmasına neden olabilecektir.
Tüm bu nedenlerle 7250 sayılı Kanun’un 17. maddesinde yer alan “ikinci fıkrasının üçüncü cümlesinde yer alan “Genelkurmay BaÅŸkanlığında teÅŸkil edilecek” ibaresi “Milli Savunma Bakanlığı” ÅŸeklinde deÄŸiÅŸtirilmiÅŸ, cümlede yer alan “verilir ve” ibaresinden sonra gelmek üzere “bu kararlar CumhurbaÅŸkanının onayı ile” ibaresi eklenmiÅŸ, üçüncü fıkrasında yer alan “Genelkurmay BaÅŸkanı veya” ibaresi madde metninden çıkarılmış” ibaresi Anayasa’nın 2., 117., 118. ve 123. maddelerine aykırıdır; anılan ibarenin iptali gerekir.
b) 16.07.2020 tarihli ve 7250 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Disiplin Kanunu ile Bazı Kanunlarda ve 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede DeÄŸiÅŸiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 17. maddesiyle 6413 sayılı Kanun’un 13. maddesine eklenen 9. fıkranın Anayasa’ya aykırılığı
7250 sayılı Kanun’un 17. maddesiyle 6413 sayılı Kanun’un 13. maddesine eklenen 9. fıkraya göre Türk Silahlı Kuvvetlerinden çeÅŸitli nedenlerle iliÅŸiÄŸi kesilmiÅŸ olanlar hakkında, iliÅŸikleri kesilmeden önce Silahlı Kuvvetlerden ayırma cezası verilmesini gerektiren bir disiplinsizliÄŸi iÅŸlemeleri nedeniyle 39. maddedeki zamanaşımı süresi dolmadan önce, Silahlı Kuvvetlerden ayırma cezası verilir. Anılan fıkra hükmü, Anayasa’ya aykırıdır.
Zira 6413 sayılı Kanun’un 11. maddesine göre Silahlı Kuvvetlerden ayırma, en ağır disiplin cezasıdır. Anılan Kanun’un 13. maddesine göre Silahlı Kuvvetlerden ayırma cezası, personelin tabi olduÄŸu mevzuat hükümlerine göre Türk Silahlı Kuvvetlerinden iliÅŸiÄŸinin kesilmesi veya durumuna göre sözleÅŸmesinin feshedilmesi sonucunu doÄŸurur. Bu cezayı alanlar, seferberlik ve savaÅŸ hâlleri haricinde Türk Silahlı Kuvvetlerinde herhangi bir ÅŸekilde görev alamazlar. Yükümlülük veya sözleÅŸme süresi sona ermeden Silahlı Kuvvetlerden ayırma cezası alan personel, kalan yükümlülük veya sözleÅŸme süresince Milli Savunma Bakanlığı ve/veya Türk Silahlı Kuvvetleri nam ve hesabına verilen eÄŸitimler, kurslar ve seminerler sonucunda elde ettikleri diploma, sertifika, uzmanlık belgesi, kurs bitirme belgesini kullanamazlar ve bunlara baÄŸlı olarak herhangi bir meslek icra edemezler. Anılan Kanun’un 20. maddesine göre Silahlı Kuvvetlerden ayırma cezasını gerektiren disiplinsizlikler; “aşırı borçlanmak ve borçlarını ödeyememek, ahlaki zayıflık, hizmete engel davranışlarda bulunmak, gizli bilgileri açıklamak, ideolojik veya siyasi amaçlı faaliyetlere karışmak, uzun süreli firar etmek, disiplinsizliÄŸi alışkanlık haline getirmek, iffetsiz bir kimse ile evlenmek veya böyle bir kimse ile yaÅŸamak, gayri tabii mukarenette bulunmak, terör örgütleriyle iliÅŸkisi olmak”tır.
Anılan Kanun’un ‘ ‘Zamanaşımı” baÅŸlıklı 39. maddesi ise;
“(1) Disiplin amirleri tarafından, disiplinsizliÄŸin kendileri tarafından öÄŸrenilmesinden itibaren bir ay ve herhâlde disiplin cezasını gerektiren fiil ve hâllerin iÅŸlendiÄŸi tarihten itibaren iki yıl geçtikten sonra disiplin cezası verilemez. Fiil, inceleme ve araÅŸtırma yapmayı gerektirmiÅŸ ise, bir ay içerisinde inceleme ve araÅŸtırmaya baÅŸlanmış olmak ve altı ayı geçmemek kaydıyla, inceleme ve araÅŸtırma için geçen süre bir aylık süreye dâhil edilmez.
(2) Disiplin kurullarında yapılan tahkikatlarda, fiilin disiplin amiri tarafından öÄŸrenilmesinden itibaren altı ay ve herhâlde disiplin cezasını gerektiren fiil ve hâllerin iÅŸlendiÄŸi tarihten itibaren iki yıl geçtikten sonra disiplin cezası verilemez.
(3) Silahlı Kuvvetlerden ayırma cezasını gerektirecek durumun oluÅŸtuÄŸunun disiplin amirleri tarafından tespit edilmesinden itibaren bir yıl ve herhâlde disiplin cezasını gerektiren fiil ve hâllerin iÅŸlendiÄŸi tarihten itibaren beÅŸ yıl geçtikten sonra aynı sebeple yüksek disiplin kurulu tarafından ceza verilemez.
(4) Fiilin disiplin cezasını gerektirdiÄŸi savcılık, mahkeme, disiplin kurulu tarafından anlaşılırsa, yukarıdaki fıkralarda belirtilen zamanaşımı süreleri, bu konu ile ilgili karar veya hükmün kesinleÅŸerek evrakın yetkili makama iade edildiÄŸi tarihten itibaren baÅŸlar.
(5) Fiilin hatalı olarak vasıflandırıldığı veya düzeltilebilir bir ÅŸekil noksanlığı bulunduÄŸu gerekçeleriyle disiplin cezasının mahkeme tarafından iptal edilmesi durumunda, kararın kesinleÅŸtiÄŸi tarihteki yetkili disiplin kurulu veya disiplin amiri, kararın tebliÄŸinden itibaren ceza verme yetki ve sorumluluÄŸu kapsamında yeniden deÄŸerlendirme yapar.” ÅŸeklindedir.
İptali talep edilen fıkraya göre, Türk Silahlı Kuvvetlerinden çeÅŸitli nedenlerle iliÅŸiÄŸi kesilmiÅŸ olanlar (örneÄŸin emekliye sevk edilen, kendi isteÄŸi ile emekli olan, istifa eden veya baÅŸka bir sebep ile ayrılanlar) hakkında, iliÅŸikleri kesilmeden önce Silahlı Kuvvetlerden ayırma cezası verilmesini gerektiren bir disiplinsizliÄŸi iÅŸlemeleri (örneÄŸin aşırı borçlanma ve borçlarını ödeyememe) nedeniyle 39. maddede öngörülen 1 yıllık kısa ve 5 yıllık uzun zamanaşımı süresi dolmadan önce, Silahlı Kuvvetlerden ayırma cezası verilecektir. Bu durum, Anayasa’ya aykırıdır.
Kanun koyucu hukuk devletinde kamu hizmetlerinin uyum ve düzen içinde yürütülmesini saÄŸlamak amacıyla hizmeti sunan kamu görevlileri için disiplin düzenlemeleri içeren kurallar öngörebilir ve bu kurallara uyulmasını temin etmek amacıyla çeÅŸitli disiplin yaptırımları benimseyebilir. Ancak disipline konu eylemler ile yaptırımlar arasında adil bir dengenin gözetilmesi de hukuk devleti ilkesinin bir gereÄŸidir. Eylem ile yaptırım arasında bulunması gereken adil denge, “ölçülülük ilkesi” olarak da adlandırılmakta ve bu ilkenin alt ilkelerini de elveriÅŸlilik, zorunluluk ve orantılılık ilkeleri oluÅŸturmaktadır. “ElveriÅŸlilik ilkesi”, öngörülen yaptırımın ulaşılmak istenen amaç için elveriÅŸli olmasını, “zorunluluk ilkesi” öngörülen yaptırımın ulaşılmak istenen amaç bakımından zorunlu olmasını ve “orantılılık ilkesi” ise öngörülen yaptırım ile ulaşılmak istenen amaç arasında olması gereken orantıyı ifade etmektedir (Anayasa Mahkemesi’nin 14.11.2013 tarihli 2013/15 E.; 2013/131 K. sayılı Kararı).
Türk Silahlı Kuvvetlerinden çeÅŸitli nedenlerle iliÅŸiÄŸi kesilmiÅŸ olanlar hakkında (6413 sayılı Kanun’un 13. maddesi gereÄŸince iliÅŸiÄŸi kesilme sonucunu doÄŸuracak) bir ayırma cezası vermek, hukuk devleti ilkesine aykırıdır. Her ne kadar iptali istenen fıkranın gerekçesinde “disiplinsizliÄŸin cezasız kalmaması ve bu suretle Türk Silahlı Kuvvetlerinin disiplinin muhafaza edilmesinin amaçlandığı” ifade edilse de burada araç (ayırma cezası verme), amacı (disiplinin tesisi) gerçekleÅŸtirmeye elveriÅŸli deÄŸildir. Zira “araç” olan ayırma cezasının verilmesinin sonucu, iliÅŸiÄŸin kesilmesidir. Ancak bu kimselerin zaten ayırma cezasının verilmesinden önce çeÅŸitli nedenlerle iliÅŸiÄŸi kesilmiÅŸtir ve Türk Silahlı Kuvvetlerinde disiplini bozmaya yönelik iÅŸ, iÅŸlem, davranış yapmalarına olanak yoktur. Kısaca bu durum, hukuk mantığına aykırıdır.
Nitekim Danıştay , (15.11.2012 tarihli dilekçeyle) kendi isteÄŸiyle emekliye sevk edilen memurun emeklilik isteÄŸinin yetkili merciice (31.12.2012 tarihinde) onaylandıktan sonra; memur hakkında adli hapis cezasının Yargıtay tarafından (12.03.2012 tarihli ilamla) onanması üzerine 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu'nun 98. maddesi gereÄŸince (25.02.2013 tarihli iÅŸlemle) görevine son verilmesi ve bunun akabinde de emeklilik onayının (26.02.2013 tarihli iÅŸlemle) iptal edilmesiyle ilgili İdare Mahkemesi’nde açılan bir davaya iliÅŸkin olarak verdiÄŸi kararda;
“Bakılan davada; davacının emeklilik istemini yetkili makamlara dilekçe ile ilettiÄŸi ve bu istemin 5510 sayılı Sosyal Sigortalar Genel SaÄŸlık Sigortaları Kanunu'nun 48 inci maddesinin 1 inci fıkrasının b bendine uygun olarak, 31/12/2012 tarihli makam onayı ile kamu idaresinin en yüksek amirinin onayı ile tekemmül etmiÅŸ olduÄŸu, ancak emeklilik onayından daha sonraki tarih olan 25/02/2013 tarihli iÅŸlemle görevine son verildiÄŸi, bunun akabinde de 26/02/2013 tarihli iÅŸlemle emeklilik onayının iptal edildiÄŸi görülmektedir.
Emeklilik Devlet memurlarına tanınmış bir hak olup, memurun isteÄŸi üzerine emekliye ayrılması, ilgilinin bu yöndeki iradesini yetkili makamlara dilekçe ile iletmesi ve yasal ÅŸartları gerçekleÅŸtirdiÄŸinin tespit üzerine bu baÅŸvurunun onaylanması suretiyle gerçekleÅŸmekte, bu durumda ilgilinin emeklilik baÅŸvurusunun onayı ile kesin ve yürütülmesi zorunlu idari iÅŸlem ortaya çıkarak hukuki sonuç doÄŸurmaktadır. DiÄŸer bir ifade ile çalışanın isteÄŸine baÄŸlı emeklilik iÅŸlemlerinde, bu iÅŸlemin tekemmülü, emeklilik isteÄŸini içeren dilekçenin mevcudiyeti ve idarece alınan emeklilik onayı ile tekemmül etmektedir. Emeklilik onayı alınması iÅŸlemi sonuçlandıran ve ihdası nitelikte bir iÅŸlemdir. 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu'nun "MemurluÄŸun Sona Ermesi" baÅŸlıklı 98. maddesinin (ç) bendi uyarınca, emekliliÄŸinin devlet memurluÄŸunu sona erdiren hallerden birisi olduÄŸu, bu durumda 31 Aralık 2012 tarihli makam onayı ile tekemmül etmiÅŸ olan emeklilik iÅŸlemi ile davacının devlet memurluÄŸu anılan yasanın 98/ç hükmü uyarınca sona ermiÅŸ olduÄŸundan, iÅŸlemin tesis olduÄŸu 25/02/2013 tarihinde memuriyet statüsüne sahip olmayan davacının görevine son verilmesine hukuken olanak bulunmamaktadır.
Bu durumda, emeklilik isteminin onaylanma tarihi olan 31/12/2012 itibarıyla artık memur statüsünde olmayan davacının, bu tarihten sonra 25/02/2013 tarihinde göreve son iÅŸlemi tesis edilmiÅŸ olduÄŸu anlaşıldığından, iÅŸlemde hukuka uyarlık, davanın reddi yolundaki İdare Mahkemesi kararında hukuki isabet bulunmamaktadır.” ÅŸeklinde hüküm kurmuÅŸtur (Danıştay 12. Dairesi’nin 16.05.2018 tarihli ve 2019/8182 E.; 2018/2178 K. sayılı Kararı).
O halde iptali talep edilen fıkra gereÄŸince Türk Silahlı Kuvvetlerinden çeÅŸitli nedenlerle iliÅŸiÄŸi kesilmiÅŸ olanlar hakkında ayırma cezasının verileceÄŸi anda; bu kimseler zaten askeri personel statüsüne sahip deÄŸildir. Bu nedenle söz konusu kimseler hakkında (iliÅŸiÄŸin kesilmesi sonucunu doÄŸuran) ayırma cezası verilmesine hukuken olanak bulunmamaktadır.
Kaldı ki iptali talep edilen fıkra hükmünde Türk Silahlı Kuvvetlerinden çeÅŸitli nedenlerle iliÅŸiÄŸi kesilmiÅŸ olanlarla ilgili, iliÅŸiÄŸi kesildikten sonra ayırma cezası verilebilmesi için, iliÅŸiklikleri kesilmeden önce baÅŸlatılmış bir disiplin soruÅŸturmasının mevcut olmasına dair bir ÅŸart da getirilmemiÅŸtir. Aynı zamanda iptali istenen fıkra hükmü, Türk Silahlı Kuvvetlerinden çeÅŸitli nedenlerle iliÅŸiÄŸi kesilmiÅŸ olanlar üzerinde bir baskı aracı olarak da kullanılabilecektir. DiÄŸer bir deyiÅŸle bir kimse Silahlı Kuvvetlerden herhangi bir ÅŸekilde ayrıldığında, bu kimsenin üzerinde söz konusu fıkranın iÅŸletilebilmesine iliÅŸkin bir endiÅŸe olacaktır. Her ne kadar 6413 sayılı Kanun’un 39. maddesindeki zamanaşımı sürelerinin dolması bir kayıtlama gibi yansıtılsa da söz konusu süreler (özellikle dördüncü fıkra uyarınca sürelerin baÅŸlama tarihinin ileriye çekilmesi) hukuki öngörülebilirliÄŸi zedelemeye yetecek uzunluktadır. Söz konusu ayırma cezasına iliÅŸkin öngörülebilirliÄŸi hukuki belirlilik ve suç ve cezaların kanuniliÄŸi ilkeleri saÄŸlar. DiÄŸer bir deyiÅŸe iptali talep edilen fıkra hükmü de hukuki belirlilik ve Avrupa İnsan Hakları SözleÅŸmesi’nin 7. maddesinde güvence altına alınan suç ve cezaların kanuniliÄŸi ilkelerinin kapsama alanı içindedir.
Nitekim Anayasa'nın 2. maddesinde yer alan hukuk devletinin temel ilkelerinden biri "belirlilik"tir. Belirlilik ilkesi, yalnızca yasal belirliliÄŸi deÄŸil, daha geniÅŸ anlamda hukuki belirliliÄŸi de ifade etmektedir. Yasal düzenlemeye dayanarak eriÅŸilebilir, bilinebilir ve öngörülebilir gibi niteliksel gereklilikleri karşılaması koÅŸuluyla, mahkeme içtihatları ve yürütmenin düzenleyici iÅŸlemleri ile de hukuki belirlilik saÄŸlanabilir. Asıl olan muhtemel muhataplarının mevcut ÅŸartlar altında belirli bir iÅŸlemin ne tür sonuçlar doÄŸurabileceÄŸini öngörmelerini mümkün kılacak bir normun varlığıdır. AİHM de, hukuk devletinin ön koÅŸullarından olan hukuki güvenlik ve hukuki belirlilik ilkeleri uyarınca; hukuk normlarının eriÅŸilebilir, öngörülebilir ve hukukun üstünlüÄŸü ilkesine uygun olmaları gerektiÄŸini ifade etmektedir (AİHM, Ürper ve DiÄŸerleri/Türkiye, 20 Ocak 2010, baÅŸvuru no: 14526/07, §28). Anayasa'nın 38. maddesinin ilk fıkrasında, "Kimse, kanunun suç saymadığı bir fiilden dolayı cezalandırılamaz"; üçüncü fıkrasında da "Ceza ve ceza yerine geçen güvenlik tedbirleri ancak kanunla konulur." denilerek "suç ve cezanın kanuniliÄŸi" ilkesi getirilmiÅŸtir. KiÅŸilerin yasak eylemleri önceden bilmeleri düÅŸüncesine dayanan bu ilkeyle temel hak ve özgürlüklerin güvence altına alınması amaçlanmaktadır. Anayasa'nın 38. maddesinde idari ve adli cezalar arasında bir ayrım yapılmadığından disiplin cezaları da bu maddede öngörülen ilkelere tâbidir (Anayasa Mahkemesi’nin 14.01.2015 tarihli ve 2014/100 E.; 2015/6 K. sayılı Kararı).
Ezcümle, ihtilaflı kural; kiÅŸiler hakkında, artık statüleri itibariyle tabi olmadıkları ve kendilerine ratione temporis (zaman bakımından) uygulanamaz olan bir disiplin hukuku tedbirinin uygulanmasını içermektedir. O halde iptali talep edilen fıkra, muhatapların (Türk Silahlı Kuvvetlerinden çeÅŸitli nedenlerle iliÅŸiÄŸi kesilmiÅŸ olanların) öngörülemez bir anda (özellikle söz konusu zamanaşımı sürelerinin baÅŸlama tarihlerinin ileriye çekilmesi ve iliÅŸiÄŸi kesilmeden önce bir disiplin soruÅŸturmasının varlığının aranmaması durumları göz önünde bulundurulduÄŸunda) ayırma cezası verilmesi hususu ile karşı karşıya kalabilmelerine imkan saÄŸladığından Anayasa’nın 2. ve 38. maddelerine de aykırıdır.
Buna ek olarak; Anayasa’nın 90. maddesine göre temel hak ve özgürlüklere iliÅŸkin usulüne göre yürürlüÄŸe konmuÅŸ uluslararası anlaÅŸmalar, (kanunlara nazaran hakkı koruyucu, kullanımını geniÅŸletici hükümler barındırması kaydıyla) normlar hiyerarÅŸisinde kanunun üstündedir. İptali talep edilen cümle, suç ve cezaların kanuniliÄŸi ilkesine iliÅŸkin Avrupa İnsan Hakları SözleÅŸmesi’nin 7. maddesini ihlal ettiÄŸinden Anayasa’nın 90. maddesine de aykırıdır.
Tüm bu nedenlerle 7250 sayılı Kanun’un 17. maddesiyle 6413 sayılı Kanun’un 13. maddesine eklenen 9. fıkra Anayasa’nın 2., 38. ve 90. maddelerine aykırıdır; anılan fıkranın iptali gerekir.
7) 16.07.2020 tarihli ve 7250 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Disiplin Kanunu ile Bazı Kanunlarda ve 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede DeÄŸiÅŸiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 18. maddesinde yer alan “ve ikinci fıkrasında yer alan “disiplin kurulları” ibaresinden önce gelmek üzere “disiplin amirleri veya” ibaresi eklenmiÅŸtir” ibaresinin Anayasa’ya aykırılığı
7250 sayılı Kanun’un 18. maddesiyle 6413 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Disiplin Kanunu’nun “ErbaÅŸ ve Erlere Verilebilecek Cezalar” baÅŸlıklı 25. maddesinin birinci fıkrasından “disiplin amirleri tarafından” ibaresi çıkarılmış ve ikinci fıkrasında yer alan “disiplin kurulları” ibaresinden önce gelmek üzere “disiplin amirleri veya” ibaresi eklenmiÅŸtir. Ancak iptali talep edilen ibareyle anılan maddenin ikinci fıkrasında yer alan “disiplin kurulları” ibaresinden önce gelmek üzere “disiplin amirleri veya” ibaresinin eklenmesi Anayasa’ya aykırıdır.
6413 sayılı Kanun’un 25. maddesinin 7250 sayılı Kanun’un 18. maddesiyle yapılan deÄŸiÅŸiklikten önceki hali;
“(1) ErbaÅŸ ve erlere disiplin amirleri tarafından verilebilecek cezalar ağırlık derecesine göre aÅŸağıda belirtilmiÅŸtir:
a) İzinsizlik
b) İlave hizmet yükleme
c) Oda hapsi
ç) Hizmetten men
(2) İzinsizlik, ilave hizmet yükleme ve oda hapsi cezaları disiplin amirleri tarafından; hizmetten men cezası ise disiplin kurulları tarafından verilir.” ÅŸeklindedir.
6413 sayılı Kanun’un 25. maddesinin 7250 sayılı Kanun’un 18. maddesiyle yapılan deÄŸiÅŸiklikten sonraki hali;
“(1) ErbaÅŸ ve erlere verilebilecek cezalar ağırlık derecesine göre aÅŸağıda belirtilmiÅŸtir:
a) İzinsizlik
b) İlave hizmet yükleme
c) Oda hapsi
ç) Hizmetten men
(2) İzinsizlik, ilave hizmet yükleme ve oda hapsi cezaları disiplin amirleri tarafından; hizmetten men cezası ise disiplin amirleri veya disiplin kurulları tarafından verilir.” ÅŸeklindedir.
GörüleceÄŸi üzere iptali talep edilen ibare ile er ve erbaÅŸlara verilebilecek en ağır disiplin cezası olan hizmetten men cezasını disiplin kurullarının yanı sıra disiplin amirleri de verebilecektir. Halbuki iptali talep edilen ibareden önce disiplin amiri daha hafif nitelikte olan izinsizlik, ilave hizmet yükleme ve oda hapsi cezalarını verebilmekte idi. DiÄŸer bir deyiÅŸle hizmetten men cezası vermeye yetkili merciiler, er ve erbaÅŸlar aleyhine geniÅŸletilmiÅŸtir.
6413 sayılı Kanun’un “Tanımlar” baÅŸlıklı 3. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendine göre “Disiplin amiri: Bu Kanunla disiplin cezası vermeye yetkili kılınmış ilk amiri”ni ifade eder.
6413 sayılı Kanun’un “Disiplin Kurullarının OluÅŸumu” baÅŸlıklı 33. maddesinin birinci fıkrasının birinci cümlesine göre disiplin kurulları; asgari binbaşı rütbesinde bir baÅŸkan ile meslekte beÅŸ yılını tamamlamış, baÅŸkandan kıdemsiz bir subay ve bir astsubay üye olmak üzere, disiplinsizlik yapan personelin astı olmayan toplam üç kiÅŸiden oluÅŸur.
6413 sayılı Kanun’un (7250 sayılı Kanun’un 19. maddesiyle deÄŸiÅŸtirilen) 26. maddesinin dördüncü fıkrasına göre hizmetten men cezası; disiplinsizlik yapan erbaÅŸ ve erin, bozulan disiplinin yeniden tesis edilmesi amacıyla günlük hizmetten uzaklaÅŸtırılmasıdır. Bu ceza, disiplin kurulları tarafından on beÅŸ günden az olmamak üzere otuz güne kadar bu süre dâhil veya disiplin amirleri tarafından (7250 sayılı Kanun’un 24. maddesiyle eklenen) ekli (1) sayılı çizelgeye göre (amirin rütbe ve makamına göre 6 ila 14 gün), bu Kanunun dördüncü bölümünde yer alan aylıktan kesme (6413 sayılı Kanun’un 18. maddesi gereÄŸince amire saygısızlık, yalan söylemek ve sayılı diÄŸerleri) ile hizmet yerini terk etmeme (6413 sayılı Kanun’un 19. maddesi gereÄŸince amire emre itaatsizlik, kısa süreli kaçmak ve sayılı diÄŸerleri) cezalarını gerektiren disiplinsizlik hâllerinde verilebilir. Ceza alan erbaÅŸ ve erler, ceza süresince mesai çizelgesindeki eÄŸitim faaliyetlerine iÅŸtirak ettirilmezler; ancak müÅŸterek idari vazifelerin ifasında veya ihtiyaç duyulan askeri hizmetlerde görevlendirilebilirler.
6413 sayılı Kanun’un (7250 sayılı Kanun’un 20. maddesiyle deÄŸiÅŸtirilen) 31. maddesinin birinci fıkrasının birinci cümlesine göre disiplin amirleri veya disiplin kurulları tarafından verilen hizmetten men cezası (ile oda hapsi cezaları), yedek subaylar, yedek astsubaylar ile erbaÅŸ ve erlerin askerlik hizmet sürelerine eklenir ve bu kiÅŸiler o süre kadar geç terhis edilir.
Anılan madde hükümleri gereÄŸince bir er ya da erbaÅŸ (en ağır disiplin cezası olan) hizmetten men cezasını gerektiren bir fiil iÅŸlediÄŸinde (örneÄŸin amire saygısızlık yaptığında); kıdemli üç kiÅŸiden teÅŸekkül eden disiplin kurulu yerine disiplin amiri tarafından hizmetten men cezası ile cezalandırılacak ve bu ceza süresi (ekli (1) sayılı çizelgeye göre 6 ila 14 gün) askerlik hizmet süresine eklenecek, o süre kadar geç terhis edilecektir. Ancak iptali talep edilen düzenlemenin gerekçesinde “disiplinin ivedilikle tesis edilmesinin amaçlandığını” ifade edilmiÅŸtir. Bu amaca ulaÅŸmak için, er ve erbaÅŸların haklarını güvence altına alan mevcut mekanizmayı deÄŸiÅŸtirmek yerine disiplin kurullarının daha hızlı iÅŸler faaliyet gösterdiÄŸi bir düzenleme yapmak gerekirdi. İptali talep edilen düzenlemeyle disiplin amirlerinin hizmetten men cezası verebilmesi, Anayasa’ya aykırıdır.
Zira AİHS’nin 6., Anayasa’nın 36. maddelerinde güvence altına alınan adil yargılanma hakkı, savunma hakkını da kapsar. AİHM “hakkaniyete uygun yargılama” kavramından hareket ederek adil yargılamanın zımni gereklerini saptamıştır. Bu gereklerden en önemlisi Anayasa’nın 36. maddesinde de açıkça ifade edilmiÅŸ olan “savunma hakkı”dır. Ceza yargılamasındaki savunma haklarının güvence altına alınması demokratik devletin ve demokratik toplumun temel bir ilkesidir. Bu sebeple AİHM’e göre hakkaniyete uygun bir yargılamanın gerçekleÅŸtirilmesi için, yargılamanın yürütülmesi sırasında alınan önlemlerin, savunma hakkının yeterince ve tam olarak kullanılması ile uyumlu olması (Bkz. Ludi/İsviçre, B. No: 12433/86, 15/6/1992 §§ 49-50) ve bu hakların teorik ve soyut deÄŸil, etkili ve pratik olacak ÅŸekilde yorumlanması gerekmektedir (Bkz. Artico/İtalya, B. No: 6694/74, 13/5/1980 § 33) (AİHM’nin 07.03.2014 tarihli ve 2013/4784 BaÅŸvuru No’lu Kararı, § 32). Bunun yanında, adil yargılanma hakkı gereÄŸince cezayı soruÅŸturacak ve ceza verecek makamın bağımsız ve tarafsız olması gerekir.
Ancak askerlik hizmet süresinin uzaması (6 ila 14 gün geç terhis edilmesi) yaptırımına baÄŸlanan, en ağır disiplin cezası olan hizmetten men cezasının asgari binbaşı rütbesinde bir baÅŸkan ile meslekte beÅŸ yılını tamamlamış, baÅŸkandan kıdemsiz bir subay ve bir astsubaydan oluÅŸan disiplin kurulu yerine disiplin amiri tarafından verilecek olması; cezaya muhatap er veya erbaşın savunma hakkını ihlal edecek ve kendine tarafsız ÅŸekilde muamele edilmesini engelleyecektir. Zira er veya erbaÅŸ savunmasını, aralarında müzakere yapıp kolektif bir karar alan disiplin kurulu yerine kendi öznel deÄŸerlendirmeleri (örneÄŸin disiplin amirinin muhatap er veya erbaÅŸa bir hasımlık gütme ihtimalin olması) çerçevesinde karar verecek olan disiplin amirine karşı yapacaktır. İptali talep edilen ibarenin yer aldığı maddede disiplin amirini söz konusu cezayı tayin ederken kayıtlayan bir hüküm bulunmamaktadır. Bu durum, adil yargılanma hakkının ihlaline sebep olacaktır. Aynı zamanda, askerliÄŸin özel koÅŸulları da dikkate alındığında, disiplin amiri tarafından keyfi sebeplerle hizmetten men cezası verilebilmesi riski ve mutlak ve sınırsız bir biçimde cezayı tayin edebilme yetkisi, Anayasa’nın 2. maddesinde temelini bulan hukuk devleti ilkesini de ihlal edecektir.
Keza, Kanun’un dördüncü bölümünde yer alan aylıktan kesme ile hizmet yerini terk etmeme cezalarını gerektiren disiplinsizlik hâllerinde, aynı fiiller hakkında, hizmetten men cezasını daha uzun süreli disiplin cezası verme yetkisi olan disiplin kurulunun mu, yoksa daha kısa süreli disiplin cezası verme yetkisi olan disiplin amirinin mi vereceÄŸine iliÅŸkin bir belirlilik ve öngörülebilirlik bulunmamaktadır. Kanun’un 36. maddesinin 1. fıkrasının b bendine göre; disiplin kurulları, disiplin amirlerince sevk edilmesi hâlinde, erbaÅŸ ve erlerin hizmetten men cezası gerektiren disiplinsizliklerine iliÅŸkin tahkikatı yapmak veya yaptırmak ve hizmetten men cezası ile cezalandırmakla görevli ve yetkilidir. Oysa disiplin amirlerinin hangi durumlarda söz konusu sevki yapıp hangi durumlarda hizmetten men cezasını bizzat kendilerinin vereceÄŸine iliÅŸkin ayrımı öngörülebilir kılacak ve maruz kılınacak müeyyideye iliÅŸkin süre makası bakımından keyfîliÄŸi engelleyecek objektif bir kanuni ölçüt bulunmamaktadır. 6413 sayılı Kanun’un 27. maddesinin 3. fıkrasıysa, bu konuyla ilgisizdir. Bu durum da, yine Anayasa’nın hukuk devleti ilkesini öngören 2. maddesine aykırıdır.
İhtilaflı düzenleme, Anayasa’nın “Kanun önünde eÅŸitlik” baÅŸlıklı 10. maddesine de aykırıdır. Anayasa Mahkemesi’nin ifade ettiÄŸi üzere; “[EÅŸitlik ilkesi] ile güdülen amaç, benzer koÅŸullar içinde olan, özdeÅŸ nitelikte bulunan durumların yasalarca aynı iÅŸleme uyruk tutulmasını saÄŸlamaktır” (AYM, E.S.:1976/3, K.S.:1976/3, K.T.:13.04.1976). Yine AYM’ye göre; “EÅŸitlik ilkesinin amacı, aynı durumda bulunan kiÅŸilerin yasalar karşısında aynı iÅŸleme baÄŸlı tutulmalarını saÄŸlamak, ayırım yapılmasını ve ayrıcalık tanınmasını önlemektir” (AYM, E.S.:2006/11, K.S.:2006/17, K.T.:7.2.2006). EÅŸitlik ilkesinin ihlal edilip edilmediÄŸi hususunun tespitinde, somut olayda yapılan ayrımın haklı bir nedene dayanıp dayanmadığı noktası dikkate alınır: “Anayasa'nın 10. maddesinde öngörülen eÅŸitlik, mutlak anlamda bir eÅŸitlik olmayıp, ortada haklı nedenlerin bulunması halinde, farklı uygulamalara imkan veren bir ilkedir” (E.S.:1985/11, K.S.:1986/29, KT:11.12.1986). Oysa; ilk olarak, aynı tür fiili iÅŸlemiÅŸ erbaÅŸ ve erlere verilecek ceza süresi, hizmetten men cezasını disiplin amirinin ya da disiplin kurulunun vermesine göre deÄŸiÅŸmektedir. İkinci olarak; aynı tür fiili iÅŸleyen erbaÅŸ ve erlerden kimileri, disiplin cezasını adil yargılanma hakkı gereklerine uygun ÅŸekilde vermesini mümkün kılacak güvencelere daha fazla sahip olan disiplin kurulu tarafından, kimileriyse, disiplin amiri tarafından cezalandırılacaktır. Üçüncü olarak; erbaÅŸ ve erin disiplin amiri tarafından mı yoksa disiplin kurulu tarafından mı cezalandırıldığına baÄŸlı olarak, hizmetten men cezasına itiraz ve cezanın kesinleÅŸmesi süresi deÄŸiÅŸmektedir (6413 sayılı Kanun, Madde 41 ve 42). GörüldüÄŸü üzere; hizmetten men cezasını gerektiren fiileri iÅŸleyen erbaÅŸ ve erler, disiplin cezasının disiplin kurulu tarafında mı yoksa disiplin amirince mi verildiÄŸine baÄŸlı olarak, çeÅŸitli açılardan farklı muamelelere maruz kalmaktadırlar. Oysa, bu yöndeki bir ayrımı ve muamele farklılığını meÅŸrulaÅŸtıran haklı bir neden bulunmamaktadır. Aynı fiili iÅŸleyen erbaÅŸ ve erlerin tabi olacakları hukuki rejim ve güvenceler; uygulamada, tamamen keyfî ÅŸekilde belirlenecektir. Ceza süresi, adil yargılanma ve baÅŸvuru süreleri açısından benzer fiili iÅŸleyen aynı statü ve koÅŸullardaki kiÅŸiler arasında keyfî ÅŸekilde bir uygulama farklılığı yaratacak ihtilaflı kural, Anayasa’nın 10. maddesine aykırıdır.
Ayrıca disiplin amirinin 6 ila 14 gün süreyle hizmetten men cezası verebilecek olması, kiÅŸi hürriyeti ve güvenliÄŸi ilkesini de ihlal edecektir. Nitekim AİHS’nin 5. ve Anayasa’nın 19. maddelerinde güvence altına alınan kiÅŸi hürriyeti ve güvenliÄŸi hakkı baÄŸlamında AİHM içtihatlarında, örneÄŸin oda hapsi disiplin cezası hürriyetten yoksun bırakan bir yaptırım olarak kabul edilmektedir. Dolayısıyla hürriyetten yoksun bırakma iÅŸleminin bir yargı kararının sonucu olması gerekir ve bunun gerekli yetkiye sahip, yürütmeden bağımsız ve uygun yargı teminatlarını sunan yetkili mahkeme tarafından verilmesi gerekir (Benzer yöndeki AİHM kararı için bkz. Pulatlı/Türkiye, B. No: 38665/07, 26/4/2011, §§ 28-30) (Anayasa Mahkemesi’nin 12.03.2015 tarihli ve2013/760 BaÅŸvuru No’lu Hasan Baki Gülcan Kararı, § 45). O halde 6 ila 14 gün kadar askerlik süresinin uzaması, geç terhis edilmesi dolayısıyla hürriyetinin kısıtlanması sonucunu doÄŸuracak hizmetten men cezasının disiplin kurulu yerine keyfi davranışlarda bulunma olasılığı daha yüksek olan disiplin amiri tarafından verilmesi Anayasa’nın 19. maddesine de aykırıdır.
6413 sayılı Kanun’un (7250 sayılı Kanun’un 19. maddesiyle deÄŸiÅŸtirilen) 26. maddesinin dördüncü fıkrasına göre hizmetten men cezası disiplin kurulları tarafından on beÅŸ günden az olmamak üzere otuz güne kadar bu süre dâhil veya disiplin amirleri tarafından (7250 sayılı Kanun’un 24. maddesiyle eklenen) ekli (1) sayılı çizelgeye göre (6 ila 14 gün) verilecektir. Bu süre, askerlik hizmet süresine eklenecek ve geç terhis edilecektir. Disiplin amirlerinin daha az süre ile hizmetten men cezası verecek olması, muhataplarda cezayı disiplin amirinden alma talebinin doÄŸmasına yol açacaktır. Bu durum, keyfi uygulamalara ve askeri hiyerarÅŸinin bozulmasına sebep olabilecektir. BaÅŸka bir deyiÅŸle iç iÅŸleyiÅŸinin hiyerarÅŸi içinde gerçekleÅŸmesini temin eden hizmetten men cezasının keyfi biçimde uygulanması, söz konusu cezayı verme yetkisinin disiplin amirine geniÅŸletilmesi ile birlikte disiplin kurulu ile disiplin amiri arasındaki farkın muÄŸlaklaÅŸması hiyerarÅŸiyi bozacağından; Anayasa’nın 123. maddesinde yer alan idarenin bütünlüÄŸü ilkesi de ihlal edilmektedir. Aynı zamanda muhataplarda cezayı disiplin amirinden alma talebinin doÄŸması, disiplin amirlerinin keyfi uygulamalarına sebep olabileceÄŸinden iptali talep edilen düzenleme Anayasa’nın 2. maddesine de aykırıdır.
Buna ek olarak; Anayasa’nın 90. maddesine göre temel hak ve özgürlüklere iliÅŸkin usulüne göre yürürlüÄŸe konmuÅŸ uluslararası anlaÅŸmalar, (kanunlara nazaran hakkı koruyucu, kullanımını geniÅŸletici hükümler barındırması kaydıyla) normlar hiyerarÅŸisinde kanunun üstündedir. İptali talep edilen düzenleme, kiÅŸi hürriyeti ve güvenliÄŸi ile adil yargılanma hakkına iliÅŸkin Avrupa İnsan Hakları SözleÅŸmesi’nin 5. ve 6. maddelerini ihlal ettiÄŸinden Anayasa’nın 90. maddesine de aykırıdır.
Ayrıca Anayasa’nın 38. maddesindeki “İdare kiÅŸi hürriyetinin kısıtlanması sonucunu doÄŸuran bir müeyyide uygulayamaz.” genel ilkesinden sonra, “Silahlı Kuvvetlerin iç düzeni bakımından bu hükme kanunla istisnalar getirilebilir.” denilmiÅŸtir. Böylelikle Anayasa'nın 38. maddesinin on birinci fıkrasındaki bu kural ile Silahlı Kuvvetlerin iç düzeni bakımından gerekli olan hâllerde kanunla kiÅŸi hürriyetinin kısıtlanması sonucunu doÄŸuracak düzenlemeler yapılmasına imkân tanınmıştır (Anayasa Mahkemesi’nin 11.10.2012 tarihli ve 2012/1E.; 2012/147 k. Sayılı Kararı).
Ancak getirilen bu kanuni istisnanın Anayasa’nın temel hak ve özgürlükleri güvence altına alan (2., 19. ve 36. maddelerin) hükümlerine aykırı olmaması gerekir. İptali talep edilen düzenleme, anılan Anayasa maddelerinin gereklerini karşılamadığından Anayasa’nın 38. maddesine de aykırıdır.
Nihayet; “ikinci fıkrasında yer alan “disiplin kurulları” ibaresinden önce gelmek üzere “disiplin amirleri veya” ibaresi eklenmiÅŸtir” ibaresini kendisinden önce gelen “birinci fıkrasında yer alan”disiplin amirleri tarafından” ibaresi madde metninden çıkarılmış” ibaresine baÄŸlayan “ve” baÄŸlacı, “ikinci fıkrasında yer “disiplin kurulları” ibaresinden önce gelmek üzere “disiplin amirleri veya” ibaresi eklenmiÅŸtir” ibaresinin iptal edilmesiyle iÅŸlevini yitirecektir.
Tüm bu nedenlerle 7250 sayılı Kanun’un 18. maddesinde yer alan “ve ikinci fıkrasında yer alan “disiplin kurulları” ibaresinden önce gelmek üzere “disiplin amirleri veya” ibaresi eklenmiÅŸtir” ibaresi Anayasa’nın 2., 10., 19., 36., 38., 90. ve 123. maddelerine aykırıdır; anılan ibarenin iptali gerekir.
8) 16.07.2020 tarihli ve 7250 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Disiplin Kanunu ile Bazı Kanunlarda ve 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede DeÄŸiÅŸiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 19. maddesinde yer alan “dördüncü fıkrasının ikinci cümlesinde yer alan “yedi” ibaresi “on beÅŸ” ÅŸeklinde, “on beÅŸ” ibaresi “otuz” ÅŸeklinde ve “süre dahil” ibaresi “süre dahil veya disiplin amirleri tarafından ekli (1) sayılı çizelgeye göre” ÅŸeklinde” ibaresinin Anayasa’ya aykırılığı
7250 sayılı Kanun’un 19. maddesiyle 6413 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Kanunu’nun 26. maddesinin dördüncü fıkrasında birtakım deÄŸiÅŸiklikler yapılmıştır. Hizmetten men cezası disiplin kurulları tarafından en az yedi en fazla on beÅŸ gün süreyle verilmekteyken iptali talep edilen düzenlemeyle en az on beÅŸ en fazla otuz gün verilebilecektir. Ayrıca iptali talep edilen düzenlemeyle disiplin amirleri (7250 sayılı Kanun’un 18. maddesiyle 6413 sayılı Kanun’un 25. maddesine eklenen ibareden kaynaklanan yetkilendirmeye dayanarak) hizmetten men cezalarını (7250 sayılı Kanun’un 24. maddesiyle ekli (1) sayılı çizelgeye eklenen sütun gereÄŸince) ekli (1) sayılı çizelgedeki sürelere (rütbe ve makamlara göre en az altı en fazla on dört gün) göre verecektir. Anılan deÄŸiÅŸiklikler Anayasa’ya aykırıdır.
a) 16. 07.2020 tarihli ve 7250 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Disiplin Kanunu ile Bazı Kanunlarda ve 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede DeÄŸiÅŸiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 19. maddesinde yer alan “dördüncü fıkrasının ikinci cümlesinde yer alan “yedi” ibaresi “on beÅŸ” ÅŸeklinde, “on beÅŸ” ibaresi “otuz” ÅŸeklinde” ibaresinin Anayasa’ya aykırılığı
Hizmetten men cezası, disiplin kurulları tarafından en az yedi en fazla on beÅŸ gün süreyle verilmekteyken; iptali talep edilen ibareyle en az on beÅŸ en fazla otuz gün verilebilecektir. Bu durum, Anayasa’ya aykırıdır.
Zira kanun koyucu, düzenlemeler yaparken hukuk devleti ilkesinin bir gereÄŸi olan ölçülülük ilkesiyle de baÄŸlıdır. Bu ilke ise, "gereklilik", “elveriÅŸlilik” ve "orantılılık" olmak üzere üç alt ilkeden oluÅŸmaktadır. "Gereklilik", getirilen kuralın ulaşılmak istenen amaç bakımından gerekli olmasını, "elveriÅŸlilik", getirilen kuralın ulaşılmak istenen amaç için elveriÅŸli olmasını, "orantılılık" ise getirilen kural ile ulaşılmak istenen amaç arasında olması gereken denge ve ölçüyü ifade etmektedir. Bir kuralda öngörülen düzenleme ile ulaşılmak istenen amaç arasında da "ölçülülük ilkesi" gereÄŸince makul bir dengenin bulunması zorunludur (Anayasa Mahkemesi’nin 05.05.2016 karar tarihli ve 2016/16 E.; 2016/37 K. sayılı Kararı).
Öncelikle bir disiplin cezası olan hizmetten men cezasının doÄŸurduÄŸu hukuki sonuç, idari etkisi saptanmalıdır. 6413 sayılı Kanun’un (7250 sayılı Kanun’un 20. maddesiyle deÄŸiÅŸtirilen) 31. maddesinin birinci fıkrasının birinci cümlesine göre disiplin amirleri veya disiplin kurulları tarafından verilen hizmetten men cezası (ile oda hapsi cezaları), yedek subaylar, yedek astsubaylar ile erbaÅŸ ve erlerin askerlik hizmet sürelerine eklenir ve bu kiÅŸiler o süre kadar geç terhis edilir.
7176 sayılı Askeralma Kanunu’nun 5. maddesinin 2. fıkrasının birinci cümlesine göre hizmet süresi; erbaÅŸ ve erler için altı ay, yedek subay ve yedek astsubaylar için on iki aydır.
İptali talep edilen ibareyle disiplin kurulu tarafından bir er ya da erbaÅŸa hizmetten men cezası verildiÄŸi takdirde, bu kimsenin hizmet süresi en az on beÅŸ en fazla otuz gün uzayacak dolayısıyla bu süre kadar geç terhis edilecektir.
Hizmet süresinin uzunluÄŸu (altı ay, on iki ay) ile hizmetten men cezasının süresi (on beÅŸ, otuz gün) orantılı deÄŸildir. ÖrneÄŸin bir kimse söz konusu ceza nedeniyle hizmet süresinin altıda bir oranı kadar geç terhis edilebilecektir. Ayrıca söz konusu deÄŸiÅŸikliÄŸin gerekçesinde “disiplin cezalarının caydırıcılığının arttırılmasının” amaçlandığı ifade edilmektedir. Ancak hizmetten men cezası alan kimse, oda hapsi cezasında olduÄŸu gibi bu amaçla tahsis edilecek hapis odasında muhafaza edilmeyeceÄŸinden diÄŸer bir deyiÅŸle sadece bozulan disiplinin yeniden tesis edilmesi amacıyla günlük hizmetten uzaklaÅŸtırılacağından cezanın uzunluÄŸu, caydırıcılığı saÄŸlamaya elveriÅŸli deÄŸildir. ÖrneÄŸin yirmi gün süreyle hizmetten men cezası alan er ya da erbaÅŸ, bu süre içinde ortak alanda varlığını sürdürmeye devam edeceÄŸinden yeniden hizmetten men cezasının verilmesini gerektiren bir fiil (örneÄŸin 6413 sayılı Kanun’un 26. maddesinin delaletiyle 19. maddesi gereÄŸince amire emre itaatsizlik) iÅŸleyebilecektir. O halde iptali talep edilen ibare, ölçülülük ilkesine aykırıdır.
Ayrıca söz konusu en az on beÅŸ en çok otuz günlük süre; (7250 sayılı Kanun’un 18. maddesiyle 6413 sayılı Kanun’un 25. maddesine eklenen ibareden kaynaklanan yetkilendirmeye dayanarak) disiplin amirleri tarafından verilen hizmetten men cezalarının süresinin (7250 sayılı Kanun’un 24. maddesiyle ekli (1) sayılı çizelgeye eklenen sütun gereÄŸince rütbe ve makamlara göre en az altı en fazla on dört gün) yaklaşık iki katıdır. Bu süre, askerlik hizmet süresine eklenecek ve geç terhis edilecektir. Disiplin amirlerinin daha az süre ile hizmetten men cezası verecek olması, muhataplarda cezayı disiplin kurulu yerine disiplin amirinden alma talebinin doÄŸmasına yol açacaktır. Muhataplarda cezayı disiplin kurulu yerine disiplin amirinden alma talebinin doÄŸması, keyfi uygulamalara sebep olabileceÄŸinden iptali talep edilen ibare hukuk devleti ilkesine aykırıdır. Aynı zamanda bu talep, hiyerarÅŸiyi bozacağından iptali talep edilen ibare Anayasa’nın 123. maddesinde yer alan idarenin bütünlüÄŸü ilkesine de aykırıdır.
Buna ek olarak; hizmetten men cezası, cezayı alanın askerlik hizmet süresinin uzamasına, daha geç terhis olmasına sebep olduÄŸundan AİHS’nin 5. ve Anayasa’nın 19. maddelerinde güvence altına alınan kiÅŸi hürriyeti ve güvenliÄŸi hakkının kapsamında yer almaktadır. Anayasa’nın 13. maddesi gereÄŸince söz konusu hak ancak ölçülülük ilkesine uygun olarak sınırlandırılabilir. AİHM de, AİHS’nin 5. maddesinde öngörülen özgürlük ve güvenlik hakkına getirilen sınırlamalar açısından, izlenen amaçla baÅŸvurulan araç arasında bir ölçülülük iliÅŸkisinin bulunması gerektiÄŸini belirtmektedir (AİHM, Ladent-Polonya, baÅŸvuru no: 11036/03, 13 Mart 2008, § 55-56). Kamu makamları, özgürlük ve güvenlik hakkına getirilen sınırlamaların gerekli olduÄŸunu ikna edici ÅŸekilde ortaya koymak yükümlülüÄŸündedir (AİHM, Vasiliciuc-Makedonya Cumhuriyeti, baÅŸvuru no: 15944/11, 2 Mayıs 2017, § 40). Disiplin kurulu tarafından en az on beÅŸ en çok otuz gün süreyle hizmetten men cezası verilmesine iliÅŸkin iptali talep edilen ibare, ölçülülük ilkesinin gereklerini karşılamadığından ve normlar hiyerarÅŸisinde kanunun üstünde olan kiÅŸi hürriyeti ve güvenliÄŸi hakkına iliÅŸkin AİHS’nin 5. maddesini de ihlal ettiÄŸinden Anayasa’nın 13., 19. ve 90. maddelerine de aykırıdır.
Ayrıca Anayasa’nın 38. maddesindeki “İdare kiÅŸi hürriyetinin kısıtlanması sonucunu doÄŸuran bir müeyyide uygulayamaz.” genel ilkesinden sonra, “Silahlı Kuvvetlerin iç düzeni bakımından bu hükme kanunla istisnalar getirilebilir.” denilmiÅŸtir. Böylelikle Anayasa'nın 38. maddesinin on birinci fıkrasındaki bu kural ile Silahlı Kuvvetlerin iç düzeni bakımından gerekli olan hâllerde kanunla kiÅŸi hürriyetinin kısıtlanması sonucunu doÄŸuracak düzenlemeler yapılmasına imkân tanınmıştır (Anayasa Mahkemesi’nin 11.10.2012 tarihli ve 2012/1E.; 2012/147 k. Sayılı Kararı).
Ancak getirilen bu kanuni istisnanın Anayasa’nın temel hak ve özgürlükleri güvence altına alan (2., 13. ve 19. maddelerin) hükümlerine aykırı olmaması gerekir. İptali talep edilen düzenleme, anılan Anayasa maddelerinin gereklerini karşılamadığından Anayasa’nın 38. maddesine de aykırıdır.
Tüm bu nedenlerle 7250 sayılı Kanun’un 19. maddesinde yer alan “dördüncü fıkrasının ikinci cümlesinde yer alan “yedi” ibaresi “on beÅŸ” ÅŸeklinde, “on beÅŸ” ibaresi “otuz” ÅŸeklinde” ibaresi Anayasa’nın 2., 13., 19., 38., 90. ve 123. maddelerine aykırıdır; anılan ibarenin iptali gerekir.
b) 16.07.2020 tarihli ve 7250 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Disiplin Kanunu ile Bazı Kanunlarda ve 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede DeÄŸiÅŸiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 19. maddesinde yer alan “ve “süre dahil” ibaresi “süre dahil veya disiplin amirleri tarafından ekli (1) sayılı çizelgeye göre” ÅŸeklinde” ibaresinin Anayasa’ya aykırılığı
7250 sayılı Kanun’un 19. maddesiyle 6413 sayılı Kanun’un 26. maddesinin dördüncü fıkrasının ikinci cümlesinde yer alan “süre dahil” ibaresinin “süre dahil veya disiplin amirleri tarafından ekli (1) sayılı çizelgeye göre” ÅŸeklinde deÄŸiÅŸtirilmesi ile birlikte disiplin amirleri (7250 sayılı Kanun’un 18. maddesiyle 6413 sayılı Kanun’un 25. maddesine eklenen ibareden kaynaklanan yetkilendirmeye dayanarak) hizmetten men cezalarını (7250 sayılı Kanun’un 24. maddesiyle ekli (1) sayılı çizelgeye eklenen sütun gereÄŸince) ekli (1) sayılı çizelgedeki sürelere (rütbe ve makamlara göre en az altı en fazla on dört gün) göre verecektir. Anılan deÄŸiÅŸiklik Anayasa’ya aykırıdır.
7250 sayılı Kanun’un 18. maddesiyle 6413 sayılı Kanun’un 25. maddesine eklenen ibare ile er ve erbaÅŸlara verilebilecek en ağır disiplin cezası olan hizmetten men cezasını disiplin kurullarının yanı sıra disiplin amirleri de verebilecektir. Halbuki söz konusu 18. maddenin yürürlüÄŸe girmesinden önce disiplin amiri daha hafif nitelikte olan izinsizlik, ilave hizmet yükleme ve oda hapsi cezalarını verebilmekte idi. Hizmetten men cezası vermeye yetkili merciler, er ve erbaÅŸlar aleyhine geniÅŸletilmiÅŸtir.
İptali talep edilen ibare ile hizmetten men cezası, disiplin amirleri tarafından (7250 sayılı Kanun’un 24. maddesiyle eklenen) ekli (1) sayılı çizelgeye göre (amirin rütbe ve makamına göre 6 ila 14 gün) verilecektir.
6413 sayılı Kanun’un (7250 sayılı Kanun’un 20. maddesiyle deÄŸiÅŸtirilen) 31. maddesinin birinci fıkrasının birinci cümlesine göre disiplin amirleri veya disiplin kurulları tarafından verilen hizmetten men cezası (ile oda hapsi cezaları), yedek subaylar, yedek astsubaylar ile erbaÅŸ ve erlerin askerlik hizmet sürelerine eklenir ve bu kiÅŸiler o süre kadar geç terhis edilir. DiÄŸer bir deyiÅŸle iptali talep edilen düzenlemenin iÅŸaret ettiÄŸi ekli (1) sayılı çizelgedeki süreler (amirin rütbe ve makamına göre 6 ila 14 gün) kadar askerlik hizmeti uzayacak ve geç terhis edilecektir.
O halde bir er ya da erbaÅŸ (en ağır disiplin cezası olan) hizmetten men cezasını gerektiren bir fiil iÅŸlediÄŸinde (örneÄŸin 6413 sayılı Kanun’un 26. maddesinin delaletiyle 18. maddesi gereÄŸince amire saygısızlık yaptığında); (6413 sayılı Kanun’un 33. maddesinin birinci fıkrasının birinci cümlesi gereÄŸince asgari binbaşı rütbesinde bir baÅŸkan ile meslekte beÅŸ yılını tamamlamış, baÅŸkandan kıdemsiz bir subay ve bir astsubaydan teÅŸekkül eden) disiplin kurulu yerine disiplin amiri tarafından hizmetten men cezası ile cezalandırılacak ve bu ceza süresi (ekli (1) sayılı çizelgedeki rütbe ve makamlara göre 6 ila 14 gün) askerlik hizmet süresine eklenecek, o süre kadar geç terhis edilecektir. İptali talep edilen ibare gereÄŸince disiplin amirleri tarafından ekli (1) sayılı çizelgeye göre hizmetten men cezasının verilmesi, Anayasa’ya aykırıdır.
Zira AİHS’nin 6., Anayasa’nın 36. maddelerinde güvence altına alınan adil yargılanma hakkı, savunma hakkını da kapsar. AİHM “hakkaniyete uygun yargılama” kavramından hareket ederek adil yargılamanın zımni gereklerini saptamıştır. Bu gereklerden en önemlisi Anayasa’nın 36. maddesinde de açıkça ifade edilmiÅŸ olan “savunma hakkı”dır. Ceza yargılamasındaki savunma haklarının güvence altına alınması demokratik toplumun temel bir ilkesidir. Bu sebeple AİHM’e göre, hakkaniyete uygun bir yargılamanın gerçekleÅŸtirilmesi için, yargılamanın yürütülmesi sırasında alınan önlemlerin, savunma hakkının yeterince ve tam olarak kullanılması ile uyumlu olması (Bkz. Ludi/İsviçre, B. No: 12433/86, 15/6/1992 §§ 49-50) ve bu hakların teorik ve soyut deÄŸil, etkili ve pratik olacak ÅŸekilde yorumlanması gerekmektedir (Bkz. Artico/İtalya, B. No: 6694/74, 13/5/1980 § 33) (AİHM’nin 07.03.2014 tarihli ve 2013/4784 BaÅŸvuru No’lu Kararı, § 32). . Bununla birlikte adil yargılanma hakkı gereÄŸince cezayı soruÅŸturacak ve ceza verecek makamın bağımsız ve tarafsız olması gerekir.
Ancak askerlik hizmet süresinin uzaması (ekli (1) sayılı çizelgedeki rütbe ve makamlara göre 6 ila 14 gün geç terhis edilmesi) yaptırımına baÄŸlanan, en ağır disiplin cezası olan hizmetten men cezasının kıdemli üç üyeden oluÅŸan disiplin kurulu yerine disiplin amiri tarafından verilecek olması; cezaya muhatap er veya erbaşın savunma hakkını ihlal edecek ve kendine tarafsız ÅŸekilde muamele edilmesini engelleyecektir. Zira er veya erbaÅŸ savunmasını, aralarında müzakere yapıp kolektif bir karar alan disiplin kurulu yerine kendi öznel deÄŸerlendirmeleri (örneÄŸin disiplin amirinin muhatap er veya erbaÅŸa bir hasımlık gütme ihtimalin olması) çerçevesinde karar verecek olan disiplin amirine karşı yapacaktır. Disiplin amirini söz konusu cezayı tayin ederken kayıtlayan bir hüküm bulunmamaktadır. Bu durum, adil yargılanma hakkının ihlaline sebep olacaktır. Aynı zamanda, askerliÄŸin özel koÅŸulları da dikkate alındığında, disiplin amiri tarafından keyfi sebeplerle 6 ila 14 gün süreyle hizmetten men cezası verilebilmesi riski, mutlak ve sınırsız bir biçimde cezayı tayin edebilme yetkisi, Anayasa’nın 2. maddesinde temelini bulan hukuk devleti ilkesini de ihlal edecektir.
Keza, Kanun’un dördüncü bölümünde yer alan aylıktan kesme ile hizmet yerini terk etmeme cezalarını gerektiren disiplinsizlik hâllerinde, aynı fiiller hakkında, hizmetten men cezasını daha uzun süreli disiplin cezası verme yetkisi olan disiplin kurulunun mu, yoksa daha kısa süreli disiplin cezası verme yetkisi olan disiplin amirinin mi vereceÄŸine iliÅŸkin bir belirlilik ve öngörülebilirlik bulunmamaktadır. Kanun’un 36. maddesinin 1. fıkrasının b bendine göre; disiplin kurulları, disiplin amirlerince sevk edilmesi hâlinde, erbaÅŸ ve erlerin hizmetten men cezası gerektiren disiplinsizliklerine iliÅŸkin tahkikatı yapmak veya yaptırmak ve hizmetten men cezası ile cezalandırmakla görevli ve yetkilidir. Oysa disiplin amirlerinin hangi durumlarda söz konusu sevki yapıp hangi durumlarda hizmetten men cezasını bizzat kendilerinin vereceÄŸine iliÅŸkin ayrımı öngörülebilir kılacak ve maruz kılınacak müeyyideye iliÅŸkin süre makası bakımından keyfîliÄŸi engelleyecek objektif bir kanuni ölçüt bulunmamaktadır. 6413 sayılı Kanun’un 27. maddesinin 3. fıkrasıysa, bu konuyla ilgisizdir. Bu durum da, yine Anayasa’nın hukuk devleti ilkesini öngören 2. maddesine aykırıdır.
İptali istenen düzenleme, Anayasa’nın “Kanun önünde eÅŸitlik” baÅŸlıklı 10. maddesine de aykırıdır. Anayasa Mahkemesi’nin ifade ettiÄŸi üzere; “[EÅŸitlik ilkesi] ile güdülen amaç, benzer koÅŸullar içinde olan, özdeÅŸ nitelikte bulunan durumların yasalarca aynı iÅŸleme uyruk tutulmasını saÄŸlamaktır” (AYM, E.S.:1976/3, K.S.:1976/3, K.T.:13.04.1976). Yine AYM’ye göre; “EÅŸitlik ilkesinin amacı, aynı durumda bulunan kiÅŸilerin yasalar karşısında aynı iÅŸleme baÄŸlı tutulmalarını saÄŸlamak, ayırım yapılmasını ve ayrıcalık tanınmasını önlemektir” (AYM, E.S.:2006/11, K.S.:2006/17, K.T.:7.2.2006). EÅŸitlik ilkesinin ihlal edilip edilmediÄŸi hususunun tespitinde, somut olayda yapılan ayrımın haklı bir nedene dayanıp dayanmadığı noktası dikkate alınır: “Anayasa'nın 10. maddesinde öngörülen eÅŸitlik, mutlak anlamda bir eÅŸitlik olmayıp, ortada haklı nedenlerin bulunması halinde, farklı uygulamalara imkan veren bir ilkedir” (E.S.:1985/11, K.S.:1986/29, KT:11.12.1986). Oysa; ilk olarak, aynı tür fiili iÅŸlemiÅŸ erbaÅŸ ve erlere verilecek ceza süresi, hizmetten men cezasını disiplin amirinin ya da disiplin kurulunun vermesine göre deÄŸiÅŸmektedir. İkinci olarak; aynı tür fiili iÅŸleyen erbaÅŸ ve erlerden kimileri, disiplin cezasını adil yargılanma hakkı gereklerine uygun ÅŸekilde vermesini mümkün kılacak güvencelere daha fazla sahip olan disiplin kurulu tarafından, kimileriyse, disiplin amiri tarafından cezalandırılacaktır. Üçüncü olarak; erbaÅŸ ve erin disiplin amiri tarafından mı yoksa disiplin kurulu tarafından mı cezalandırıldığına baÄŸlı olarak, hizmetten men cezasına itiraz ve cezanın kesinleÅŸmesi süresi deÄŸiÅŸmektedir (6413 sayılı Kanun, Madde 41 ve 42). GörüldüÄŸü üzere; hizmetten men cezasını gerektiren fiileri iÅŸleyen erbaÅŸ ve erler, disiplin cezasının disiplin kurulu tarafında mı yoksa disiplin amirince mi verildiÄŸine baÄŸlı olarak, çeÅŸitli açılardan farklı muamelelere maruz kalmaktadırlar. Oysa, bu yöndeki bir ayrımı ve muamele farklılığını meÅŸrulaÅŸtıran haklı bir neden bulunmamaktadır. Aynı fiili iÅŸleyen erbaÅŸ ve erlerin tabi olacakları hukuki rejim ve güvenceler; uygulamada, tamamen keyfî ÅŸekilde belirlenecektir. Ceza süresi, adil yargılanma ve baÅŸvuru süreleri açısından benzer fiili iÅŸleyen aynı statü ve koÅŸullardaki kiÅŸiler arasında keyfî ÅŸekilde bir uygulama farklılığı yaratacak ihtilaflı kural, Anayasa’nın 10. maddesine aykırıdır.
Ayrıca disiplin amirinin 6 ila 14 gün süreyle hizmetten men cezası verebilecek olması ve bu nedenle askerlik hizmet süresinin uzaması, geç terhis edilmesi kiÅŸi hürriyeti ve güvenliÄŸi ilkesini de ihlal edecektir. Nitekim AİHS’nin 5. ve Anayasa’nın 19. maddelerinde güvence altına alınan kiÅŸi hürriyeti ve güvenliÄŸi hakkı baÄŸlamında AİHM içtihatlarında, örneÄŸin oda hapsi disiplin cezası hürriyetten yoksun bırakan bir yaptırım olarak kabul edilmektedir. Dolayısıyla hürriyetten yoksun bırakma iÅŸleminin bir yargı kararının sonucu olması gerekir ve bunun gerekli yetkiye sahip, yürütmeden bağımsız ve uygun yargı teminatlarını sunan yetkili mahkeme tarafından verilmesi gerekir (Benzer yöndeki AİHM kararı için bkz. Pulatlı/Türkiye, B. No: 38665/07, 26/4/2011, §§ 28-30) (Anayasa Mahkemesi’nin 12.03.2015 tarihli ve2013/760 BaÅŸvuru No’lu Hasan Baki Gülcan Kararı, § 45). O halde 6 ila 14 gün kadar askerlik süresinin uzaması, geç terhis edilmesi dolayısıyla hürriyetinin kısıtlanması sonucunu doÄŸuracak hizmetten men cezasının disiplin kurulu yerine keyfi davranışlarda bulunma olasılığı daha yüksek olan disiplin amiri tarafından verilmesi Anayasa’nın 19. maddesine de aykırıdır.
İptali talep edilen ibarenin yer aldığı maddeye göre hizmetten men cezası disiplin kurulları tarafından on beÅŸ günden az olmamak üzere otuz güne kadar bu süre dâhil veya disiplin amirleri tarafından (7250 sayılı Kanun’un 24. maddesiyle eklenen) ekli (1) sayılı çizelgeye göre (6 ila 14 gün) verilecektir. Bu süre, askerlik hizmet süresine eklenecek ve geç terhis edilecektir. Disiplin amirlerinin daha az süre ile hizmetten men cezası verecek olması, muhataplarda cezayı disiplin amirinden alma talebinin doÄŸmasına yol açacaktır. Bu durum, keyfi uygulamalara ve askeri hiyerarÅŸinin bozulmasına sebep olabilecektir. BaÅŸka bir deyiÅŸle iç iÅŸleyiÅŸinin hiyerarÅŸi içinde gerçekleÅŸmesini temin eden hizmetten men cezasının keyfi biçimde uygulanması, söz konusu cezayı verme yetkisinin disiplin amirine geniÅŸletilmesi ile birlikte disiplin kurulu ile disiplin amiri arasındaki farkın muÄŸlaklaÅŸması hiyerarÅŸiyi bozacağından Anayasa’nın 123. maddesinde yer alan idarenin bütünlüÄŸü ilkesi de ihlal edilmektedir. Aynı zamanda muhataplarda cezayı disiplin amirinden alma talebinin doÄŸması, disiplin amirlerinin keyfi uygulamalarına sebep olabileceÄŸinden iptali talep edilen ibare Anayasa’nın 2. maddesine de aykırıdır.
Buna ek olarak; Anayasa’nın 90. maddesine göre temel hak ve özgürlüklere iliÅŸkin usulüne göre yürürlüÄŸe konmuÅŸ uluslararası anlaÅŸmalar, (kanunlara nazaran hakkı koruyucu, kullanımını geniÅŸletici hükümler barındırması kaydıyla) normlar hiyerarÅŸisinde kanunun üstündedir. İptali talep edilen düzenleme, kiÅŸi hürriyeti ve güvenliÄŸi ile adil yargılanma hakkına iliÅŸkin Avrupa İnsan Hakları SözleÅŸmesi’nin 5. ve 6. maddelerini ihlal ettiÄŸinden Anayasa’nın 90. maddesine de aykırıdır.
Ayrıca Anayasa’nın 38. maddesindeki “İdare kiÅŸi hürriyetinin kısıtlanması sonucunu doÄŸuran bir müeyyide uygulayamaz.” genel ilkesinden sonra “Silahlı Kuvvetlerin iç düzeni bakımından bu hükme kanunla istisnalar getirilebilir.” denilmiÅŸtir. Böylelikle Anayasa'nın 38. maddesinin on birinci fıkrasındaki bu kural ile Silahlı Kuvvetlerin iç düzeni bakımından gerekli olan hâllerde kanunla kiÅŸi hürriyetinin kısıtlanması sonucunu doÄŸuracak düzenlemeler yapılmasına imkân tanınmıştır (Anayasa Mahkemesi’nin 11.10.2012 tarihli ve 2012/1E.; 2012/147 k. Sayılı Kararı).
Ancak getirilen bu kanuni istisnanın Anayasa’nın temel hak ve özgürlükleri güvence altına alan (2., 19. ve 36. maddelerin) hükümlerine aykırı olmaması gerekir. İptali talep edilen düzenleme, anılan Anayasa maddelerinin gereklerini karşılamadığından Anayasa’nın 38. maddesine de aykırıdır.
Nihayet “dördüncü fıkrasının ikinci cümlesinde yer alan “yedi” ibaresi “on beÅŸ” ÅŸeklinde, “on beÅŸ” ibaresi “otuz” ÅŸeklinde” ibaresi ile “ “süre dahil” ibaresi “süre dahil veya disiplin amirleri tarafından ekli (1) sayılı çizelgeye göre” ÅŸeklinde” ibaresini birbirine baÄŸlayan “ve” baÄŸlacı, söz konusu ibarelerin iptal edilmesiyle birlikte iÅŸlevini yitirecektir.
Tüm bu nedenlerle 7250 sayılı Kanun’un 19. maddesinde yer alan “ve “süre dahil” ibaresi “süre dahil veya disiplin amirleri tarafından ekli (1) sayılı çizelgeye göre” ÅŸeklinde” ibaresi Anayasa’nın 2., 10., 19., 36., 38., 90. ve 123. maddelerine aykırıdır; anılan ibarenin iptali gerekir.
9) 16.07.2020 tarihli ve 7250 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Disiplin Kanunu ile Bazı Kanunlarda ve 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede DeÄŸiÅŸiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 20. maddesinde yer alan “birinci fıkrasının birinci cümlesinde yer alan “Disiplin kurulları” ibaresi “Disiplin amirleri veya disiplin kurulları” ÅŸeklinde deÄŸiÅŸtirilmiÅŸ” ibaresinin Anayasa’ya aykırılığı
6413 sayılı Kanun’un 31. maddesi, 7250 sayılı Kanun’un 20. maddesiyle deÄŸiÅŸtirilmeden önceki hali;
“Disiplin kurulları tarafından verilen hizmetten men cezası ile oda hapsi cezaları, yedek subaylar ile erbaÅŸ ve erlerin askerlik hizmet sürelerine eklenir ve bu kiÅŸiler o süre kadar geç terhis edilir.” ÅŸeklindedir.
6413 sayılı Kanun’un 31. maddesi, 7250 sayılı Kanun’un 20. maddesiyle deÄŸiÅŸtirildikten sonraki hali;
“Disiplin amirleri veya disiplin kurulları tarafından verilen hizmetten men cezası ile oda hapsi cezaları, yedek subaylar, yedek astsubaylar ile erbaÅŸ ve erlerin askerlik hizmet sürelerine eklenir ve bu kiÅŸiler o süre kadar geç terhis edilir.” ÅŸeklindedir.
7250 sayılı Kanun’un 18. maddesiyle 6413 sayılı Kanun’un 25. maddesine yapılan ekleme ile disiplin amirleri, hizmetten men cezası verme yetkisi ile donatılmıştır. İptali talep edilen ibare de disiplin amirleri tarafından verilen hizmetten men cezasının ve oda hapsi cezasının idari etkilerini hüküm altına almaktadır. Buna göre disiplin kurullarının yanı sıra hizmetten men cezaları ile oda hapsi cezaları da askerlik hizmet süresine eklenecektir ve bu kiÅŸiler o süre kadar geç terhis edilecektir. Ancak iptali talep edilen ibare Anayasa’ya aykırıdır.
7250 sayılı Kanun’un 18. maddesiyle 6413 sayılı Kanun’un 25. maddesine yapılan ekleme ile er ve erbaÅŸlara verilebilecek en ağır disiplin cezası olan hizmetten men cezasını disiplin kurullarının yanı sıra disiplin amirleri de verebilecektir. Halbuki söz konusu 18. madde yürürlüÄŸe girmeden önce disiplin amiri daha hafif nitelikte olan izinsizlik, ilave hizmet yükleme ve oda hapsi cezalarını verebilmekte idi. BaÅŸka bir deyiÅŸle hizmetten men cezası vermeye yetkili merciiler, er ve erbaÅŸlar aleyhine geniÅŸletilmiÅŸtir.
6413 sayılı Kanun’un (7250 sayılı Kanun’un 19. maddesiyle deÄŸiÅŸtirilen) 26. maddesinin dördüncü fıkrasına göre hizmetten men cezası; disiplin kurulları tarafından on beÅŸ günden az olmamak üzere otuz güne kadar bu süre dâhil veya disiplin amirleri tarafından (7250 sayılı Kanun’un 24. maddesiyle eklenen) ekli (1) sayılı çizelgeye göre (amirin rütbe ve makamına göre 6 ila 14 gün) verilecektir.
6413 sayılı Kanun’un 11. maddesi gereÄŸince subay, astsubay ve uzman erbaÅŸlar ile sözleÅŸmeli erbaÅŸ ve erler hakkında verilebilecek disiplin cezalarından olan oda hapsi cezası, disiplin kurulları ve disiplin amirleri tarafından; 25. maddesi gereÄŸince erbaÅŸ ve erlere verilebilecek disiplin cezalarından olan oda hapsi cezası, disiplin amirleri tarafından verilir. Disiplin amirleri tarafından oda hapsi cezası, ekli (1) sayılı çizelge gereÄŸince amirin rütbe ve makamına göre 1 ila 14 gün süre ile verilir.
İptali talep edilen ibare gereÄŸince disiplin kurullarının yanı sıra disiplin amirleri tarafından verilen hizmetten men cezası ile oda hapsi cezaları, yedek subaylar, yedek astsubaylar ile erbaÅŸ ve erlerin askerlik hizmet sürelerine eklenir ve bu kiÅŸiler o süre kadar geç terhis edilir.
O halde bir er ya da erbaÅŸ (en ağır disiplin cezası olan) hizmetten men cezasını gerektiren bir fiil iÅŸlediÄŸinde (örneÄŸin 6413 sayılı Kanun’un 26. maddesinin delaletiyle 18. maddesi gereÄŸince amire saygısızlık yaptığında); (6413 sayılı Kanun’un 33. maddesinin birinci fıkrasının birinci cümlesi gereÄŸince asgari binbaşı rütbesinde bir baÅŸkan ile meslekte beÅŸ yılını tamamlamış, baÅŸkandan kıdemsiz bir subay ve bir astsubaydan teÅŸekkül eden) disiplin kurulu yerine disiplin amiri tarafından hizmetten men cezası ile cezalandırılacak ve bu ceza süresi (ekli (1) sayılı çizelgeye göre 6 ila 14 gün) askerlik hizmet süresine eklenecek, o süre kadar geç terhis edilecektir. Bununla birlikte disiplin amirleri tarafından verilen oda hapsi cezası da askerlik hizmet süresine eklenecek, o süre kadar geç terhis edilecektir. İptali talep edilen ibare gereÄŸince disiplin amirleri tarafından verilen hizmetten men cezaları ile oda hapsi cezalarının askerlik hizmet süresine eklenmesi ve bu süre kadar geç terhis edilmesi, Anayasa’ya aykırıdır.
Zira disiplin amirinin 6 ila 14 gün süreyle hizmetten men cezası verebilecek olması ve disiplin amiri tarafından verilen hizmetten men cezası ile oda hapsi cezasının askerlik hizmet süresine eklenmesi, bu süre kadar geç terhis edilmesi; kiÅŸi hürriyeti ve güvenliÄŸi ilkesini de ihlal edecektir. Nitekim AİHS’nin 5. ve Anayasa’nın 19. maddelerinde güvence altına alınan kiÅŸi hürriyeti ve güvenliÄŸi hakkı baÄŸlamında AİHM içtihatlarında, örneÄŸin oda hapsi disiplin cezası hürriyetten yoksun bırakan bir yaptırım olarak kabul edilmektedir. Dolayısıyla hürriyetten yoksun bırakma iÅŸleminin bir yargı kararının sonucu olması gerekir ve bunun gerekli yetkiye sahip, yürütmeden bağımsız ve uygun yargı teminatlarını sunan yetkili mahkeme tarafından verilmesi gerekir (Benzer yöndeki AİHM kararı için bkz. Pulatlı/Türkiye, B. No: 38665/07, 26/4/2011, §§ 28-30) (Anayasa Mahkemesi’nin 12.03.2015 tarihli ve2013/760 BaÅŸvuru No’lu Hasan Baki Gülcan Kararı, § 45). O halde disiplin amiri tarafından verilen oda hapsi cezası sonucunda 1 ila 14 gün kadar ve disiplin kurulu yerine keyfi davranışlarda bulunma olasılığı daha yüksek olan disiplin amiri tarafından verilen hizmetten men cezası sonucunda 6 ila 14 gün kadar askerlik süresinin uzaması, geç terhis edilmesi dolayısıyla hürriyetinin kısıtlanması, Anayasa’nın 19. maddesine de aykırıdır.
Ayrıca askerlik hizmet süresinin uzaması (6 ila 14 gün geç terhis edilmesi) yaptırımına baÄŸlanan, en ağır disiplin cezası olan hizmetten men cezasının kıdemli üç üyeden oluÅŸan disiplin kurulu yerine disiplin amiri tarafından verilecek olması; cezaya muhatap er veya erbaşın savunma hakkını ihlal edecek ve kendine tarafsız ÅŸekilde muamele edilmesini engelleyecektir. Zira er veya erbaÅŸ savunmasını, aralarında müzakere yapıp kolektif bir karar alan disiplin kurulu yerine kendi öznel deÄŸerlendirmeleri (örneÄŸin disiplin amirinin muhatap er veya erbaÅŸa bir hasımlık gütme ihtimalin olması) çerçevesinde karar verecek olan disiplin amirine karşı yapacaktır. İptali talep edilen ibarenin yer aldığı maddede disiplin amirini söz konusu cezayı tayin ederken kayıtlayan bir hüküm bulunmamaktadır. Bu durum, AİHS’nin 6. ve Anayasa’nın 36. maddelerinde güvence altına alınan adil yargılanma hakkının ihlaline neden olacaktır. Aynı zamanda, askerliÄŸin özel koÅŸulları da dikkate alındığında, disiplin amiri tarafından keyfi sebeplerle hizmetten men cezası verilebilmesi riski, mutlak ve sınırsız bir biçimde cezayı tayin edebilme yetkisi Anayasa’nın 2. maddesinde temelini bulan hukuk devleti ilkesini de ihlal edecektir.
Keza, Kanun’un dördüncü bölümünde yer alan aylıktan kesme ile hizmet yerini terk etmeme cezalarını gerektiren disiplinsizlik hâllerinde, aynı fiiller hakkında, hizmetten men cezasını daha uzun süreli disiplin cezası verme yetkisi olan disiplin kurulunun mu, yoksa daha kısa süreli disiplin cezası verme yetkisi olan disiplin amirinin mi vereceÄŸine iliÅŸkin bir belirlilik ve öngörülebilirlik bulunmamaktadır. Kanun’un 36. maddesinin 1. fıkrasının b bendine göre; disiplin kurulları, disiplin amirlerince sevk edilmesi hâlinde, erbaÅŸ ve erlerin hizmetten men cezası gerektiren disiplinsizliklerine iliÅŸkin tahkikatı yapmak veya yaptırmak ve hizmetten men cezası ile cezalandırmakla görevli ve yetkilidir. Oysa disiplin amirlerinin hangi durumlarda söz konusu sevki yapıp hangi durumlarda hizmetten men cezasını bizzat kendilerinin vereceÄŸine iliÅŸkin ayrımı öngörülebilir kılacak ve maruz kılınacak müeyyideye iliÅŸkin süre makası bakımından keyfîliÄŸi engelleyecek objektif bir kanuni ölçüt bulunmamaktadır. 6413 sayılı Kanun’un 27. maddesinin 3. fıkrasıysa, bu konuyla ilgisizdir. Bu durum da, yine Anayasa’nın hukuk devleti ilkesini öngören 2. maddesine aykırıdır.
İhtilaflı düzenleme, Anayasa’nın “Kanun önünde eÅŸitlik” baÅŸlıklı 10. maddesine de aykırıdır. Anayasa Mahkemesi’nin ifade ettiÄŸi üzere; “[EÅŸitlik ilkesi] ile güdülen amaç, benzer koÅŸullar içinde olan, özdeÅŸ nitelikte bulunan durumların yasalarca aynı iÅŸleme uyruk tutulmasını saÄŸlamaktır” (AYM, E.S.:1976/3, K.S.:1976/3, K.T.:13.04.1976). Yine AYM’ye göre; “EÅŸitlik ilkesinin amacı, aynı durumda bulunan kiÅŸilerin yasalar karşısında aynı iÅŸleme baÄŸlı tutulmalarını saÄŸlamak, ayırım yapılmasını ve ayrıcalık tanınmasını önlemektir” (AYM, E.S.:2006/11, K.S.:2006/17, K.T.:7.2.2006). EÅŸitlik ilkesinin ihlal edilip edilmediÄŸi hususunun tespitinde, somut olayda yapılan ayrımın haklı bir nedene dayanıp dayanmadığı noktası dikkate alınır: “Anayasa'nın 10. maddesinde öngörülen eÅŸitlik, mutlak anlamda bir eÅŸitlik olmayıp, ortada haklı nedenlerin bulunması halinde, farklı uygulamalara imkan veren bir ilkedir” (E.S.:1985/11, K.S.:1986/29, KT:11.12.1986). Oysa; ilk olarak, aynı tür fiili iÅŸlemiÅŸ erbaÅŸ ve erlere verilecek ceza süresi, hizmetten men cezasını disiplin amirinin ya da disiplin kurulunun vermesine göre deÄŸiÅŸmektedir. İkinci olarak; aynı tür fiili iÅŸleyen erbaÅŸ ve erlerden kimileri, disiplin cezasını adil yargılanma hakkı gereklerine uygun ÅŸekilde vermesini mümkün kılacak güvencelere daha fazla sahip olan disiplin kurulu tarafından, kimileriyse, disiplin amiri tarafından cezalandırılacaktır. Üçüncü olarak; erbaÅŸ ve erin disiplin amiri tarafından mı yoksa disiplin kurulu tarafından mı cezalandırıldığına baÄŸlı olarak, hizmetten men cezasına itiraz ve cezanın kesinleÅŸmesi süresi deÄŸiÅŸmektedir (6413 sayılı Kanun, Madde 41 ve 42). GörüldüÄŸü üzere; hizmetten men cezasını gerektiren fiileri iÅŸleyen erbaÅŸ ve erler, disiplin cezasının disiplin kurulu tarafında mı yoksa disiplin amirince mi verildiÄŸine baÄŸlı olarak, çeÅŸitli açılardan farklı muamelelere maruz kalmaktadırlar. Oysa, bu yöndeki bir ayrımı ve muamele farklılığını meÅŸrulaÅŸtıran haklı bir neden bulunmamaktadır. Aynı fiili iÅŸleyen erbaÅŸ ve erlerin tabi olacakları hukuki rejim ve güvenceler; uygulamada, tamamen keyfî ÅŸekilde belirlenecektir. Ceza süresi, adil yargılanma ve baÅŸvuru süreleri açısından benzer fiili iÅŸleyen aynı statü ve koÅŸullardaki kiÅŸiler arasında keyfî ÅŸekilde bir uygulama farklılığı yaratacak ihtilaflı kural, Anayasa’nın 10. maddesine aykırıdır.
6413 sayılı Kanun’un (7250 sayılı Kanun’un 19. maddesiyle deÄŸiÅŸtirilen) 26. maddesinin dördüncü fıkrasına göre hizmetten men cezası, disiplin kurulları tarafından on beÅŸ günden az olmamak üzere otuz güne kadar bu süre dâhil veya disiplin amirleri tarafından (7250 sayılı Kanun’un 24. maddesiyle eklenen) ekli (1) sayılı çizelgeye göre (6 ila 14 gün) verilecektir. Bu süre, iptali talep edilen düzenleme gereÄŸince askerlik hizmet süresine eklenecek ve geç terhis edilecektir. Disiplin amirlerinin daha az süre ile hizmetten men cezası verecek olması, muhataplarda cezayı disiplin amirinden alma talebinin doÄŸmasına yol açacaktır. Bu durum, keyfi uygulamalara ve askeri hiyerarÅŸinin bozulmasına sebep olabilecektir. BaÅŸka bir deyiÅŸle iç iÅŸleyiÅŸinin hiyerarÅŸi içinde gerçekleÅŸmesini temin eden hizmetten men cezasının keyfi biçimde uygulanması, söz konusu cezayı verme yetkisinin disiplin amirine geniÅŸletilmesi ile birlikte disiplin kurulu ile disiplin amiri arasındaki farkın muÄŸlaklaÅŸması hiyerarÅŸiyi bozacağından Anayasa’nın 123. maddesinde yer alan idarenin bütünlüÄŸü ilkesi de ihlal edilmektedir. Aynı zamanda muhataplarda cezayı disiplin amirinden alma talebinin doÄŸması, disiplin amirlerinin keyfi uygulamalarına sebep olabileceÄŸinden iptali talep edilen ibare Anayasa’nın 2. maddesine de aykırıdır.
Buna ek olarak; Anayasa’nın 90. maddesine göre temel hak ve özgürlüklere iliÅŸkin usulüne göre yürürlüÄŸe konmuÅŸ uluslararası anlaÅŸmalar, (kanunlara nazaran hakkı koruyucu, kullanımını geniÅŸletici hükümler barındırması kaydıyla) normlar hiyerarÅŸisinde kanunun üstündedir. İptali talep edilen düzenleme, kiÅŸi hürriyeti ve güvenliÄŸi ile adil yargılanma hakkına iliÅŸkin Avrupa İnsan Hakları SözleÅŸmesi’nin 5. ve 6. maddelerini ihlal ettiÄŸinden Anayasa’nın 90. maddesine de aykırıdır.
Ayrıca Anayasa’nın 38. maddesindeki “İdare kiÅŸi hürriyetinin kısıtlanması sonucunu doÄŸuran bir müeyyide uygulayamaz.” genel ilkesinden sonra “Silahlı Kuvvetlerin iç düzeni bakımından bu hükme kanunla istisnalar getirilebilir.” denilmiÅŸtir. Böylelikle Anayasa'nın 38. maddesinin on birinci fıkrasındaki bu kural ile Silahlı Kuvvetlerin iç düzeni bakımından gerekli olan hâllerde kanunla kiÅŸi hürriyetinin kısıtlanması sonucunu doÄŸuracak düzenlemeler yapılmasına imkân tanınmıştır (Anayasa Mahkemesi’nin 11.10.2012 tarihli ve 2012/1E.; 2012/147 k. Sayılı Kararı).
Ancak getirilen bu kanuni istisnanın Anayasa’nın temel hak ve özgürlükleri güvence altına alan (2., 19. ve 36. maddelerin) hükümlerine aykırı olmaması gerekir. İptali talep edilen düzenleme, anılan Anayasa maddelerinin gereklerini karşılamadığından Anayasa’nın 38. maddesine de aykırıdır.
Tüm bu nedenlerle 7250 sayılı Kanun’un 20. maddesinde yer alan “birinci fıkrasının birinci cümlesinde yer alan “Disiplin kurulları” ibaresi “Disiplin amirleri veya disiplin kurulları” ÅŸeklinde deÄŸiÅŸtirilmiÅŸ” ibaresi Anayasa’nın 2., 10., 19., 36., 38., 90. ve 123. maddelerine aykırıdır; anılan ibarenin iptali gerekir.
10) 16.07.2020 tarihli ve 7250 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Disiplin Kanunu ile Bazı Kanunlarda ve 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede DeÄŸiÅŸiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 21. maddesinin Anayasa’ya aykırılığı
7250 sayılı Kanun’un 21. maddesiyle 6413 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Disiplin Kanunu’nun “Disiplin Kurullarının Rütbe Yönünden Yetkisi” baÅŸlıklı 34. maddesinin birinci fıkrasının ikinci cümlesinde yer alan “Genelkurmay BaÅŸkanlığı” ibaresi “Milli Savunma Bakanlığı” ÅŸeklinde deÄŸiÅŸtirilmiÅŸtir. Anılan 21. madde, Anayasa’ya aykırıdır.
6413 sayılı Kanun’un 34. maddesinin birinci fıkrasının 7250 sayılı Kanun’un 21. maddesiyle yapılan deÄŸiÅŸiklikten önceki hali;
“(1) TeÅŸkilatında disiplin kurulu kurulan komutan veya askeri kurum amiri hakkındaki disiplin tahkikatı bir üst komutanlık veya askeri kurum amiri teÅŸkilatında kurulan disiplin kurulunda yapılır. Ancak general ve amiraller hakkındaki tahkikat Genelkurmay BaÅŸkanlığı Disiplin Kurulunda yapılır.” ÅŸeklindedir.
6413 sayılı Kanun’un 34. maddesinin birinci fıkrasının 7250 sayılı Kanun’un 21. maddesiyle yapılan deÄŸiÅŸiklikten sonraki hali;
“(1) TeÅŸkilatında disiplin kurulu kurulan komutan veya askeri kurum amiri hakkındaki disiplin tahkikatı bir üst komutanlık veya askeri kurum amiri teÅŸkilatında kurulan disiplin kurulunda yapılır. Ancak general ve amiraller hakkındaki tahkikat Milli Savunma Bakanlığı Disiplin Kurulunda yapılır.” ÅŸeklindedir.
Anılan 34. maddeyle kural olarak teşkilatında disiplin kurulu kurulan komutan veya askeri kurum amiri hakkında disiplin tahkikatı yapacak yetkili mercii belirlenmiş ancak bu usul kuralına generaller ve amiraller bakımından bir istisna getirilmiştir.
6413 sayılı Kanun’un “Tanımlar” baÅŸlıklı 3. maddesinin birinci fıkrasının (f) bendine göre tahkikat; disiplin cezasının belirlenmesi de dahil olmak üzere, disiplin kuruluna sevk edilen personel hakkında yapılan tüm faaliyetleri ifade eder.
Anılan 21. maddeyle general ve amiraller hakkında tahkikatı yapmaya yetkili merciin Genelkurmay BaÅŸkanlığı disiplin kurulu yerine Milli Savunma Bakanlığı disiplin kurulu olduÄŸu hüküm altına alınmıştır. İptali talep edilen düzenlemeyle generaller ve amiraller hakkındaki tahkikatın Milli Savunma Bakanlığı disiplin kurulu tarafından yapılması, Anayasa’ya aykırıdır.
Öncelikle generaller ve amiraller hakkında tahkikatın Genelkurmay BaÅŸkanlığı disiplin kurulu yerine Milli Savunma Bakanlığı disiplin kurulu tarafından yapılması, Genelkurmay BaÅŸkanlığı’nın görev- yetki- sorumluluk zincirini ve ordudaki hiyerarÅŸiyi bozacak ve icrai yerine sembolik niteliÄŸe bürünmesine sebep olacaktır.
BaÅŸka bir deyiÅŸle Genelkurmay BaÅŸkanlığı’nın başında bulunan Genelkurmay BaÅŸkanı, amiraller ve generallerin üstü, hiyerarÅŸik amiri konumundadır. 6413 sayılı Kanun’un 3. maddesi gereÄŸince tahkikat; disiplin cezasının belirlenmesi de dahil olmak üzere, disiplin kuruluna sevk edilen personel hakkında yapılan tüm faaliyetleri kapsar. Genelkurmay BaÅŸkanlığı disiplin kurulunun tahkikat yapma yetkisinin ortadan kaldırılması, (hiyerarÅŸik alt konumunda bulunan) amiraller ve generaller (maiyetindekiler) üzerinde sahip olduÄŸu mevzuattan kaynaklanan yetkisini kullanamamasına diÄŸer bir deyiÅŸle Genelkurmay BaÅŸkanlığı içindeki hiyerarÅŸinin bozulmasına neden olacaktır. Zira tahkikat, hiyerarÅŸinin göstergesi ve tezahürüdür. BaÅŸka bir deyiÅŸle hiyerarÅŸik yapı içinde ast, üstüne tabidir. Bu tabiiyet üste birtakım yetkiler (emir ve talimat verme, disiplin iÅŸlemi yapma yetkisi, izin-sicil-ödül-ceza ve diÄŸerleri) verir. Bu hiyerarÅŸik yetkilerden birinin ortadan kaldırılması amiri, amirlik makamının gereklerini yerine getirmekten alıkoyar.
Anayasa Mahkemesi’nin bir kararının karşı oy yazısında yer alan “Anayasa’nın 38. maddesinin onuncu fıkrasında “İdare, kiÅŸi hürriyetinin kısıtlanması sonucunu doÄŸuran bir müeyyide uygulayamaz. Silahlı Kuvvetlerin iç düzeni bakımından bu hükme kanunla istisnalar getirilebilir.” denilmektedir. Anılan düzenlemenin gerekçesinde “...fıkra kiÅŸi hürriyetinin ağır tehdidini teÅŸkil eden hapis cezalarının yalnız mahkemelerce hükmedilebileceÄŸi, yani bunun bir idari müeyyide olarak (mesela disiplin cezası) idare tarafından uygulanmayacağı esasını getirmektedir. Farklı bir disiplin rejimini gerekli kılan Silahlı Kuvvetler bu yasağın dışında bırakılmıştır...” ÅŸeklinde bir açıklamada bulunulmaktadır. Anayasa koyucu, kiÅŸi hürriyetinin kısıtlanması gibi hassas ve önemli bir konuda dahi Silahlı Kuvvetler yönünden istisna öngördüÄŸüne göre, sıkı bir hiyerarÅŸi, disiplin ve otorite esasına dayanan bu camianın iç iÅŸleyiÅŸi (iç hizmet) yönünden de Anayasa koyucunun farklı bir bakış açısına sahip olması doÄŸal ve zorunlu bulunmaktadır.” ÅŸeklindeki açıklamalarla askeri hiyerarÅŸi, disiplin ve otoriteye vurgu yapılmıştır ( Anayasa Mahkemesi’nin 25.11.2005 tarihli ve 2000/34 E.; 2005/91 K. sayılı Kararı’nda yer alan Üye Mehmet Erten, Üye A. Necmi Özler, Üye Serdar Özgüldür’ün Karşı Oy Yazısı).
Anayasa’nın 117. maddesi gereÄŸince CumhurbaÅŸkanınca atanan Genelkurmay BaÅŸkanı; Silahlı Kuvvetlerin komutanı olup, savaÅŸta BaÅŸkomutanlık görevlerini CumhurbaÅŸkanlığı namına yerine getirir. 1 sayılı CumhurbaÅŸkanlığı Kararnamesi’nin 338. maddesi gereÄŸince Genelkurmay BaÅŸkanlığı ile Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanlıkları Milli Savunma Bakanı’na baÄŸlıdır. Her ne kadar Genelkurmay BaÅŸkanlığı Milli Savunma Bakanı’na baÄŸlanmış olsa da Genelkurmay BaÅŸkanı Anayasa’nın 118. maddesi gereÄŸince (Milli Savunma Bakanı’ndan azade) Milli Güvenlik Kurulu’nun üyesidir ve Anayasa’nın 148. maddesi gereÄŸince göreviyle ilgili suçlar nedeniyle Yüce Divan’da yargılanacaktır. DiÄŸer bir deyiÅŸle üst düzey kamu görevlisi olan (Anayasa Mahkemesi’nin 11.10.2018 tarihli ve 2015/9734 Bireysel BaÅŸvuru No’lu Hüsnü ÅžimÅŸek Kararı, § 51) ve anayasal bir statüye sahip Genelkurmay BaÅŸkanı, bakanlıkların baÄŸlı ve ilgili kurum ve kuruluÅŸlarındaki üst kademe kamu yöneticilerinden farklıdır.
O halde anayasal statüye sahip Genelkurmay BaÅŸkanı’nın başında bulunduÄŸu Genelkurmay BaÅŸkanlığı disiplin kurulundan tahkikat yapma yetkisini almak bir tezat yaratmaktadır. DiÄŸer bir deyiÅŸle bu yetkinin ortadan kaldırılmasıyla görev-yetki-sorumluluk arasındaki denge ve hiyerarÅŸik yapı içindeki emir-komuta zincirinin iÅŸleyiÅŸi bozulmaktadır. Kaldı ki Genelkurmay BaÅŸkanlığı’nın Milli Savunma Bakanı’na baÄŸlanması gerekçesiyle Genelkurmay BaÅŸkanlığı bünyesindeki kurulların Milli Savunma Bakanlığı’na devri Genelkurmay BaÅŸkanlığı’nı sembolikleÅŸtirecek, mevcut personel, kaynak ve birikimini iÅŸlevsizleÅŸtirecek, ordunun siyasallaÅŸmasına neden olabilecektir.
Hukuk devleti ilkesi gereÄŸince modern devletin kurumlarında bir görevin ifası için tanınan yetki ve bu yetkinin kullanılması (ya da kullanılmaması) ile birlikte doÄŸan sorumluluk arasında bir denge vardır. O halde anayasal statüye sahip Genelkurmay BaÅŸkanı’nın (Anayasa’nın 117. ve 118. maddelerinde tanınan) görevleri göz önünde bulundurulduÄŸunda; Genelkurmay BaÅŸkanlığı’nın iç iÅŸleyiÅŸinin hiyerarÅŸi içinde gerçekleÅŸmesini temin eden Genelkurmay BaÅŸkanlığı disiplin kurulunun generaller ve amiraller hakkında tahkikat yapma yetkisinin ortadan kaldırılması, hukuk devleti ilkesine aykırıdır.
Anayasa’nın 123. maddesinde yer alan “idarenin bütünlüÄŸü” ilkesi, tekil devlet modelinde yönetim alanında öngörülen temel ilkedir. Bu ilke, yönetsel iÅŸlev gören ayrı hukuksal statülere baÄŸlı deÄŸiÅŸik kuruluÅŸların “bir bütün” oluÅŸturduÄŸunu anlatmaktadır. Tekil devlet modelinde, tek bir egemenlik vardır ve devlet tek yetkilidir. Devletin örgütsel yapısı parçalı bir görünüm sergilese ve devlet yetkisini kullanan birçok kamu tüzelkiÅŸisi olsa da, bunların arasındaki birlikteliÄŸi “idarenin bütünlüÄŸü” ilkesi saÄŸlamaktadır (Anayasa Mahkemesi’nin 18.01.2007 tarihli ve 2005/32 E.; 2007/3 K. sayılı Kararı). İdarenin bütünlüÄŸü, merkezin denetimi ve gözetimi ile hayata geçirilmekte ve yönetimde bütünlüÄŸü saÄŸlamak için baÅŸlıca üç hukuksal araç; hiyerarÅŸi, yetki geniÅŸliÄŸi ve idarî vesayet kullanılmaktadır (Anayasa Mahkemesi’nin 03.11.2011tarihli ve 2011/11 E.; 2011/151 K. sayılı Kararı). O halde ( 1 No’lu CumhurbaÅŸkanlığı’nın 338. maddesi ile Milli Savunma Bakanı’na baÄŸlanan ve dolayısıyla idari teÅŸkilat içinde yer alan) Genelkurmay BaÅŸkanlığı’nın iç iÅŸleyiÅŸinin hiyerarÅŸi içinde gerçekleÅŸmesini temin eden Genelkurmay BaÅŸkanlığı disiplin kurulunun (hiyerarÅŸik alt konumunda bulunan) amiraller ve generaller hakkında tahkikat yapma yetkisinin ortadan kaldırılması söz konusu hiyerarÅŸiyi bozacağından idarenin bütünlüÄŸü ilkesi de ihlal edilmektedir.
Tüm bu nedenlerle 7250 sayılı Kanun’un 21. maddesi Anayasa’nın 2., 117., 118. ve 123. maddelerine aykırıdır; anılan maddenin iptali gerekir.
11) 16.07.2020 tarihli ve 7250 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Disiplin Kanunu ile Bazı Kanunlarda ve 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede DeÄŸiÅŸiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 22. maddesinin Anayasa’ya aykırılığı
7250 sayılı Kanun’un 22. maddesiyle 6413 sayılı Kanun’un “Disiplin Kurulu Kararlarına Karşı İtiraz ve Cezanın KesinleÅŸmesi” baÅŸlıklı 42. maddesinde birtakım deÄŸiÅŸiklikler yapılmıştır. Bunlar, anılan maddenin ikinci fıkrasına birinci cümlesinden önce gelmek üzere, “Genelkurmay BaÅŸkanlığı ile Kuvvet Komutanlıkları teÅŸkilatında kurulan disiplin kurullarının kararlarına karşı yapılan itirazı, Milli Savunma Bakanlığı teÅŸkilatında kurulan disiplin kurulu inceler.” ÅŸeklindeki cümlenin eklenmesi, mevcut birinci cümlesinde yer alan “ile Genelkurmay BaÅŸkanlığı” ibaresinin madde metninden çıkarılması ve dördüncü fıkrasında yer alan “Üst komutanlık disiplin kurulu” ibaresinin “Milli Savunma Bakanlığı veya üst komutanlık disiplin kurulları” ÅŸeklinde deÄŸiÅŸtirilmesidir. İptali talep edilen 22. maddeyle yapılan söz konusu deÄŸiÅŸiklikler, Anayasa’ya aykırıdır.
İptali talep edilen 22. maddeyle yapılan deÄŸiÅŸiklikten önce Milli Savunma Bakanlığı disiplin kurulu ile Genelkurmay BaÅŸkanlığı disiplin kurulu birbirinden ayrı faaliyet göstermekte ve bunların kararlarına karşı yapılan itiraz -birbirlerinden ayrı ayrı- kendi bünyelerinde oluÅŸturulan (hükme katılanlardan daha kıdemli olan baÅŸkan ve üyelerden kurulan) yeni bir kurul tarafından incelemekte idi.
Ancak iptali talep edilen maddeyle anılan 42. maddenin ikinci fıkrasına birinci cümlesinden önce gelmek üzere eklenen cümle gereÄŸince Genelkurmay BaÅŸkanlığı ile Kuvvet Komutanlıkları disiplin kurullarının kararlarına karşı yapılan itirazı, Milli Savunma Bakanlığı disiplin kurulu inceleyecektir.
İptali talep edilen maddeyle anılan 42. maddenin mevcut birinci cümlesinde yer alan “ile Genelkurmay BaÅŸkanlığı” ibaresinin madde metninden çıkarılması ile sadece Milli Savunma Bakanlığı disiplin kurulunun kararına karşı yapılan itiraz kendi bünyesinde oluÅŸturulan yeni bir kurul (hükme katılanlardan daha kıdemli olan baÅŸkan ve üyelerden kurulan yeni bir kurul) tarafından incelenecektir.
O halde Milli Savunma Bakanlığı disiplin kurulu, Genelkurmay Başkanlığı ile Kuvvet Komutanlıkları disiplin kurulları bakımından bir itiraz mercii haline getirilmiştir.
Ayrıca iptali talep edilen maddeyle anılan 42. maddenin dördüncü fıkrasında yer alan “Üst komutanlık disiplin kurulu” ibaresinin “Milli Savunma Bakanlığı veya üst komutanlık disiplin kurulları” ÅŸeklinde deÄŸiÅŸtirilmesi ile birlikte üst komutanlık disiplin kurullarının yanı sıra Milli Savunma Bakanlığı disiplin kurulunca itiraz yerinde görüldüÄŸü takdirde yeni bir kararın kendisi tarafından verileceÄŸi, aksi halde itirazın reddedileceÄŸi, itiraz üzerine verilen kararların kesin olacağı hüküm altına alınmıştır.
Genelkurmay BaÅŸkanlığı ile Kuvvet Komutanlıkları disiplin kurulu kararlarına karşı yapılan itirazın (kendi bünyelerinde oluÅŸturulan yeni bir kurul yerine) Milli Savunma Bakanlığı disiplin kurulu tarafından incelenmesi dolayısıyla disiplin kurulu kararlarına karşı yapılan itirazın yalnızca Bakanlığın kendi bünyesinde oluÅŸturulan yeni bir kurul tarafından incelenmesi ve Bakanlığın itirazı yerinde görürse bizzat yeni bir karar vermesi aksi takdirde itirazı reddetmesi ve itiraz üzerine verdiÄŸi kararların kesin olması, bir kamu yararı barındırmamaktadır. Bu durum, Anayasa’ya aykırıdır.
Zira Anayasa’nın 2. maddesindeki hukuk devleti ilkesi gereÄŸince, yasama iÅŸlemlerinin kiÅŸisel yararları deÄŸil kamu yararını gerçekleÅŸtirmek amacıyla yapılması zorunludur. Bir kuralın Anayasa’ya aykırılık sorunu çözümlenirken “kamu yararı” konusunda Anayasa Mahkemesinin yapacağı inceleme yalnızca kanunun kamu yararı amacıyla yapılıp yapılmadığı ile sınırlıdır. Kanun ile kamu yararının ne kadar gerçekleÅŸip gerçekleÅŸmeyeceÄŸini denetlemenin anayasa yargısıyla baÄŸdaÅŸmayacağı açıktır (Anayasa Mahkemesi’nin 17.06. 2015 tarihli 2014/179 E.; 2015/54 K. sayılı Kararı).
Ancak 6413 sayılı Kanun’un “Yargı Denetimi” baÅŸlıklı 43. maddesi gereÄŸince yüksek disiplin kurulları tarafından verilen Silahlı Kuvvetlerden ayırma cezaları ile subay, astsubay, uzman erbaÅŸ ile sözleÅŸmeli erbaÅŸ ve erler hakkında disiplin amirleri veya disiplin kurulları tarafından barış zamanında verilmiÅŸ olan aylıktan kesme, hizmet yerini terk etmeme ve oda hapsi cezalarına karşı dava açılabilir.
O halde iptali talep edilen maddeyle yapılan deÄŸiÅŸiklikten önce Genelkurmay BaÅŸkanlığı ile Kuvvet Komutanlıkları disiplin kurulunun kararlarına karşı nihayetinde dava açabilmekte idi. DiÄŸer bir deyiÅŸle muhatap; hukuka aykırı olduÄŸunu iddia ettiÄŸi bir disiplin kurulu kararını, hak arama özgürlüÄŸüne binaen mahkemelerin huzuruna taşıyabilmekte idi. DiÄŸer bir deyiÅŸle söz konusu disiplin kurulu kararında bir hukuka aykırılık varsa, bu durum mahkeme kararı ile tespit edilebilmekte idi.
Ayrıca iptali talep edilen madde gereÄŸince Milli Savunma Bakanlığı disiplin kurulu itirazı yerinde görürse yeni kararı kendisi verecek ya da aksi takdirde reddedecek ve itiraz üzerine verilen bu karar kesin olacaktır. 6413 sayılı Kanun’un “Cezanın Yerine Getirilme Zamanı” baÅŸlıklı 44. maddesinin birinci fıkrasına göre disiplin cezaları kesinleÅŸmesini müteakip yerine getirilir. O halde örneÄŸin Genelkurmay BaÅŸkanlığı disiplin kurulu tarafından verilen bir karara dayanan cezanın yerine getirilmesi, itiraz üzerine Milli Savunma Bakanlığı disiplin kurulunun kabul (ve kabul üzerine yeni bir karar) veya red kararı vermesine kadar gecikecektir. Halbuki kanun koyucu iptali talep edilen maddenin yer aldığı 7250 sayılı Kanun’un disiplin amirlerinin hizmetten men cezası verilebilmesine cevaz veren 18. maddesinin gerekçesinde “disiplinin ivedilikle tesis edilebilmesi”nin amaçlandığı ifade edilmektedir. O halde iptali talep edilen maddenin sonucu olan disiplinin geç tesis edilmesi ve disiplin zafiyeti yaÅŸanması ile söz konusu amaç bir tezat yaratmaktadır.
Açıklanan nedenlerle bir kamu yararı barındırmayan iptali talep edilen madde Anayasa’nın 2. maddesine aykırıdır.
Ayrıca iptali talep edilen maddeyle Genelkurmay BaÅŸkanlığı ve Kuvvet Komutanlıkları teÅŸkilatında kurulan disiplin kurulları, Milli Savunma Bakanlığı teÅŸkilatında kurulan disiplin kuruluna bir nevi tabi kılınmaktadır. ÖrneÄŸin Genelkurmay BaÅŸkanlığı disiplin kurulu, (o disiplin kurulunun ceza vermeye yetkili olduÄŸu kimselerden) maiyetindekilerden birinin disiplinsizlik teÅŸkil edebilecek bir fiilini saptadığı takdirde bir karar verecek ve bu karara karşı yapılan itiraz sonucu, Milli Savunma Bakanlığı disiplin kurulu söz konusu karar yerine yeni bir karar verebilecektir.
DiÄŸer bir deyiÅŸle Genelkurmay BaÅŸkanlığı ve Kuvvet Komutanlıkları teÅŸkilatında kurulan disiplin kurulları kararlarına karşı itirazın kendi bünyelerinde oluÅŸturulacak yeni bir kurul yerine Milli Savunma Bakanlığı teÅŸkilatında kurulan disiplin kurulu tarafından incelenmesi; Genelkurmay BaÅŸkanlığı ve Kuvvet Komutanlıkları içindeki hiyerarÅŸinin bozulmasına neden olacaktır. Zira disiplin iÅŸlemleri, hiyerarÅŸinin göstergesi ve tezahürüdür. BaÅŸka bir deyiÅŸe hiyerarÅŸik yapı içinde ast, üstüne tabidir. Bu tabiiyet üste birtakım yetkiler (emir ve talimat verme, disiplin iÅŸlemi yapma yetkisi, izin-sicil-ödül-ceza ve diÄŸerleri) verir. Bu hiyerarÅŸik yetkilerden birinin ortadan kaldırılması amiri, amirlik makamının gereklerini yerine getirmekten alıkoyar.
Anayasa Mahkemesi’nin bir kararının karşı oy yazısında yer alan “Anayasa’nın 38. maddesinin onuncu fıkrasında “İdare, kiÅŸi hürriyetinin kısıtlanması sonucunu doÄŸuran bir müeyyide uygulayamaz. Silahlı Kuvvetlerin iç düzeni bakımından bu hükme kanunla istisnalar getirilebilir.” denilmektedir. Anılan düzenlemenin gerekçesinde “...fıkra kiÅŸi hürriyetinin ağır tehdidini teÅŸkil eden hapis cezalarının yalnız mahkemelerce hükmedilebileceÄŸi, yani bunun bir idari müeyyide olarak (mesela disiplin cezası) idare tarafından uygulanmayacağı esasını getirmektedir. Farklı bir disiplin rejimini gerekli kılan Silahlı Kuvvetler bu yasağın dışında bırakılmıştır...” ÅŸeklinde bir açıklamada bulunulmaktadır. Anayasa koyucu, kiÅŸi hürriyetinin kısıtlanması gibi hassas ve önemli bir konuda dahi Silahlı Kuvvetler yönünden istisna öngördüÄŸüne göre, sıkı bir hiyerarÅŸi, disiplin ve otorite esasına dayanan bu camianın iç iÅŸleyiÅŸi (iç hizmet) yönünden de Anayasa koyucunun farklı bir bakış açısına sahip olması doÄŸal ve zorunlu bulunmaktadır.” ÅŸeklindeki açıklamalarla askeri hiyerarÅŸi, disiplin ve otoriteye vurgu yapılmıştır ( Anayasa Mahkemesi’nin 25.11.2005 tarihli ve 2000/34 E.; 2005/91 K. sayılı Kararı’nda yer alan Üye Mehmet Erten, Üye A. Necmi Özler, Üye Serdar Özgüldür’ün Karşı Oy Yazısı).
Anayasa’nın 117. maddesi gereÄŸince CumhurbaÅŸkanınca atanan Genelkurmay BaÅŸkanı; Silahlı Kuvvetlerin komutanı olup, savaÅŸta BaÅŸkomutanlık görevlerini CumhurbaÅŸkanlığı namına yerine getirir. 1 sayılı CumhurbaÅŸkanlığı Kararnamesi’nin 338. maddesi gereÄŸince Genelkurmay BaÅŸkanlığı ile Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanlıkları Milli Savunma Bakanı’na baÄŸlıdır. Her ne kadar Genelkurmay BaÅŸkanlığı Milli Savunma Bakanı’na baÄŸlanmış olsa da Genelkurmay BaÅŸkanı, Kara, Deniz ve Hava kuvvetleri komutanları Anayasa’nın 118. maddesi gereÄŸince (Milli Savunma Bakanı’ndan azade) Milli Güvenlik Kurulu’nun üyesidir ve Anayasa’nın 148. maddesi gereÄŸince görevleriyle ilgili suçlar nedeniyle Yüce Divan’da yargılanacaklardır. DiÄŸer bir deyiÅŸle üst düzey kamu görevlisi olan (Anayasa Mahkemesi’nin 11.10.2018 tarihli ve 2015/9734 Bireysel BaÅŸvuru No’lu Hüsnü ÅžimÅŸek Kararı, § 51) ve anayasal bir statüye sahip Genelkurmay BaÅŸkanı ile Kuvvet Komutanları bakanlıkların baÄŸlı ve ilgili kurum ve kuruluÅŸlarındaki üst kademe kamu yöneticilerinden farklıdır.
O halde anayasal statüye sahip Genelkurmay BaÅŸkanı’nın başı olduÄŸu Genelkurmay BaÅŸkanlığı teÅŸkilatında kurulan disiplin kurulları ile Kuvvet Komutanlarının başı olduÄŸu Kuvvet Komutanlıkları teÅŸkilatında kurulan disiplin kurulları kararlarına karşı yapılan itirazın kendi bünyelerinde oluÅŸturulacak yeni kurullar yerine Milli Savunma Bakanlığı teÅŸkilatında kurulan disiplin kurulları tarafından incelenmesi bir tezat yaratmaktadır. DiÄŸer bir deyiÅŸle söz konusu disiplin kurulu kararlarını Milli Savunma Bakanlığı disiplin kuruluna tabi kılmak, görev-yetki-sorumluluk arasındaki denge ve hiyerarÅŸik yapı içindeki emir-komuta zincirinin iÅŸleyiÅŸi bozulmaktadır. Askeri örgütü belirleyen özellik hiyerarÅŸik yapı olup, bunun zedelenmesi, Silahlı Kuvvetleri zaafa uÄŸratır.
Hukuk devleti ilkesi gereÄŸince modern devletin kurumlarında bir görevin ifası için tanınan yetki ve bu yetkinin kullanılması (ya da kullanılmaması) ile birlikte doÄŸan sorumluluk arasında bir denge vardır. O halde anayasal statüye sahip Genelkurmay BaÅŸkanı’nın ve Kuvvet Komutanlarının (Anayasa’nın 117. ve 118. maddelerinde tanınan) görevleri göz önünde bulundurulduÄŸunda; Genelkurmay BaÅŸkanlığı’nın ve Kuvvet Komutanlıklarının iç iÅŸleyiÅŸinin hiyerarÅŸi içinde gerçekleÅŸmesini temin eden bu disiplin kararlarına karşı yapılan itirazın kendi bünyelerinde oluÅŸturulacak yeni kurullar yerine Milli Savunma Bakanlığı disiplin kurulunca incelenmesi, Milli Savunma Bakanlığı disiplin kurulunun itirazı yerinde görürse yeni bizzat yeni karar vermesi veya itirazı reddetmesi ve itiraz üzerine verilen kararların kesin olması dolayısıyla Genelkurmay BaÅŸkanlığı’nın ve Kuvvet Komutanlıkları disiplin kurulu kararının yerine getirilmesinin gecikmesi hukuk devleti ilkesine aykırıdır.
Anayasa’nın 123. maddesinde yer alan “idarenin bütünlüÄŸü” ilkesi, tekil devlet modelinde yönetim alanında öngörülen temel ilkedir. Bu ilke, yönetsel iÅŸlev gören ayrı hukuksal statülere baÄŸlı deÄŸiÅŸik kuruluÅŸların “bir bütün” oluÅŸturduÄŸunu anlatmaktadır. Tekil devlet modelinde, tek bir egemenlik vardır ve devlet tek yetkilidir. Devletin örgütsel yapısı parçalı bir görünüm sergilese ve devlet yetkisini kullanan birçok kamu tüzelkiÅŸisi olsa da, bunların arasındaki birlikteliÄŸi “idarenin bütünlüÄŸü” ilkesi saÄŸlamaktadır (Anayasa Mahkemesi’nin 18.01.2007 tarihli ve 2005/32 E.; 2007/3 K. sayılı Kararı). İdarenin bütünlüÄŸü, merkezin denetimi ve gözetimi ile hayata geçirilmekte ve yönetimde bütünlüÄŸü saÄŸlamak için baÅŸlıca üç hukuksal araç, hiyerarÅŸi, yetki geniÅŸliÄŸi ve idarî vesayet kullanılmaktadır (Anayasa Mahkemesi’nin 03.11.2011tarihli ve 2011/11 E.; 2011/151 K. sayılı Kararı). O halde ( 1 No’lu CumhurbaÅŸkanlığı’nın 338. maddesi ile Milli Savunma Bakanı’na baÄŸlanan ve dolayısıyla idari teÅŸkilat içinde yer alan) Genelkurmay BaÅŸkanlığı’nın ve Kuvvet Komutanlıklarının iç iÅŸleyiÅŸinin hiyerarÅŸi içinde gerçekleÅŸmesini temin eden bu disiplin kararlarına karşı yapılan itirazın kendi bünyelerinde oluÅŸturulacak yeni kurullar yerine Milli Savunma Bakanlığı disiplin kurulunca incelenmesi, Milli Savunma Bakanlığı disiplin kurulunun itirazı yerinde görürse bizzat yeni karar vermesi veya itirazı reddetmesi ve itiraz üzerine verilen kararların kesin olması dolayısıyla Genelkurmay BaÅŸkanlığı’nın ve Kuvvet Komutanlıkları disiplin kurulu kararının yerine getirilmesinin gecikmesi söz konusu hiyerarÅŸiyi bozacağından idarenin bütünlüÄŸü ilkesi de ihlal edilmektedir.
Tüm bu nedenlerle 7250 sayılı Kanun’un 22. maddesi Anayasa’nın 2., 117., 118. ve 123. maddelerine aykırıdır; anılan maddenin iptali gerekir.
12) 16.07.2020 tarihli ve 7250 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Disiplin Kanunu ile Bazı Kanunlarda ve 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede DeÄŸiÅŸiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 24. maddesinin Anayasa’ya aykırılığı
7250 sayılı Kanun’un 24. maddesiyle 6413 sayılı Kanun’a ekli (1) sayılı Disiplin Amirlerinin Ceza Yetkilerini Gösteren Çizelgeye, hizmetten men cezası ile ilgili olarak bir sütun eklenmiÅŸtir. Bu sütun, disiplin amirinin rütbe ve makamına göre 6 ila 14 gün arasında süreler öngörmektedir. Anılan madde, Anayasa’ya aykırıdır.
Anılan sütuna göre disiplin amiri tarafından hizmetten men cezası ile cezalandırılabilecek personelin rütbesi, erbaÅŸ ya da erdir.
Astsubay, AstçavuÅŸ, Astsubay ÇavuÅŸ ve Astsubay Kıdemli ÇavuÅŸ hariç astsubaylar ile üsteÄŸmen ve yüzbaşı 6 güne kadar; Binbaşı, Yarbay 8 güne kadar; Albay 10 güne kadar; Tümgeneral/Tümamiral, TuÄŸgeneral/TuÄŸamiral 12 güne kadar; Korgeneral/Koramiral ve üstü, Millî Savunma Bakanı, İçiÅŸleri Bakanı 14 güne kadar hizmetten men cezası verebilir.
Uzman ErbaÅŸ, SözleÅŸmeli ErbaÅŸ ve ErbaÅŸ (Müfrez görev yaptıkları sürece) ile Uzman Jandarma, AsteÄŸmen, TeÄŸmen, Astsubay AstçavuÅŸ, Astsubay ÇavuÅŸ, Astsubay Kıdemli ÇavuÅŸ’a anılan sütunda karşılık gelen gösterge “-” ÅŸeklindedir.
7250 sayılı Kanun’un 18. maddesiyle 6413 sayılı Kanun’un 25. maddesine eklenen ibare ile er ve erbaÅŸlara verilebilecek en ağır disiplin cezası olan hizmetten men cezasını disiplin kurullarının yanı sıra disiplin amirleri de verebilecektir. Halbuki söz konusu 18. maddenin yürürlüÄŸe girmesinden önce disiplin amiri daha hafif nitelikte olan izinsizlik, ilave hizmet yükleme ve oda hapsi cezalarını verebilmekte idi. Hizmetten men cezası vermeye yetkili merciiler, er ve erbaÅŸlar aleyhine geniÅŸletilmiÅŸtir.
İptali talep edilen madde ile hizmetten men cezası, disiplin amirleri tarafından ekli (1) sayılı çizelgeye eklenen sütun gereÄŸince disiplin amirinin rütbe ve makamına göre 6 ila 14 gün kadar verilecektir.
6413 sayılı Kanun’un (7250 sayılı Kanun’un 20. maddesiyle deÄŸiÅŸtirilen) 31. maddesinin birinci fıkrasının birinci cümlesine göre disiplin amirleri veya disiplin kurulları tarafından verilen hizmetten men cezası (ile oda hapsi cezaları), yedek subaylar, yedek astsubaylar ile erbaÅŸ ve erlerin askerlik hizmet sürelerine eklenir ve bu kiÅŸiler o süre kadar geç terhis edilir. DiÄŸer bir deyiÅŸle iptali talep edilen maddeyle ekli (1) sayılı çizelgeye eklenen sütunda yer alan süreler (amirin rütbe ve makamına göre 6 ila 14 gün) kadar askerlik hizmeti uzayacak ve geç terhis edilecektir.
O halde bir er ya da erbaÅŸ (en ağır disiplin cezası olan) hizmetten men cezasını gerektiren bir fiil iÅŸlediÄŸinde (örneÄŸin 6413 sayılı Kanun’un 26. maddesinin delaletiyle 18. maddesi gereÄŸince amire saygısızlık yaptığında); (6413 sayılı Kanun’un 33. maddesinin birinci fıkrasının birinci cümlesi gereÄŸince asgari binbaşı rütbesinde bir baÅŸkan ile meslekte beÅŸ yılını tamamlamış, baÅŸkandan kıdemsiz bir subay ve bir astsubaydan teÅŸekkül eden) disiplin kurulu yerine disiplin amiri tarafından hizmetten men cezası ile cezalandırılacak ve bu ceza süresi (iptali talep edilen maddeyle ekli (1) sayılı çizelgeye eklenen sütun gereÄŸince rütbe ve makamlara göre 6 ila 14 gün) askerlik hizmet süresine eklenecek, o süre kadar geç terhis edilecektir. İptali talep edilen madde gereÄŸince disiplin amirleri tarafından ekli (1) sayılı çizelgeye eklenen sütuna göre hizmetten men cezasının verilmesi, Anayasa’ya aykırıdır.
Zira AİHS’nin 6., Anayasa’nın 36. maddelerinde güvence altına alınan adil yargılanma hakkı, savunma hakkını da kapsar. AİHM “hakkaniyete uygun yargılama” kavramından hareket ederek adil yargılamanın zımni gereklerini saptamıştır. Bu gereklerden en önemlisi Anayasa’nın 36. maddesinde de açıkça ifade edilmiÅŸ olan “savunma hakkı”dır. Ceza yargılamasındaki savunma haklarının güvence altına alınması demokratik toplumun temel bir ilkesidir. Bu sebeple AİHM’e göre hakkaniyete uygun bir yargılamanın gerçekleÅŸtirilmesi için, yargılamanın yürütülmesi sırasında alınan önlemlerin, savunma hakkının yeterince ve tam olarak kullanılması ile uyumlu olması (Bkz. Ludi/İsviçre, B. No: 12433/86, 15/6/1992 §§ 49-50) ve bu hakların teorik ve soyut deÄŸil, etkili ve pratik olacak ÅŸekilde yorumlanması gerekmektedir (Bkz. Artico/İtalya, B. No: 6694/74, 13/5/1980 § 33)(AİHM’nin 07.03.2014 tarihli ve 2013/4784 BaÅŸvuru No’lu Kararı, § 32). Bununla birlikte adil yargılanma hakkı gereÄŸince cezayı soruÅŸturacak ve ceza verecek makamın bağımsız ve tarafsız olması gerekir.
Ancak ekli (1) sayılı çizelgeye eklenen sütun gereÄŸince rütbe ve makamlara göre 6 ila 14 gün kadar askerlik hizmet süresinin uzaması, geç terhis edilmesi yaptırımına baÄŸlanan, en ağır disiplin cezası olan hizmetten men cezasının kıdemli üç üyeden oluÅŸan disiplin kurulu yerine disiplin amiri tarafından verilecek olması; cezaya muhatap er veya erbaşın savunma hakkını ihlal edecek ve kendine tarafsız ÅŸekilde muamele edilmesini engelleyecektir. Zira er veya erbaÅŸ savunmasını, aralarında müzakere yapıp kolektif bir karar alan disiplin kurulu yerine kendi öznel deÄŸerlendirmeleri (örneÄŸin disiplin amirinin muhatap er veya erbaÅŸa bir hasımlık gütme ihtimalin olması) çerçevesinde karar verecek olan disiplin amirine karşı yapacaktır. Disiplin amirini söz konusu cezayı tayin ederken kayıtlayan bir hüküm bulunmamaktadır. Bu durum, adil yargılanma hakkının ihlaline sebep olacaktır. Aynı zamanda, askerliÄŸin özel koÅŸulları da dikkate alındığında, disiplin amiri tarafından keyfi sebeplerle 6 ila 14 güne kadar süreyle hizmetten men cezası verilebilmesi riski, mutlak ve sınırsız bir biçimde cezayı tayin edebilme yetkisi Anayasa’nın 2. maddesinde temelini bulan hukuk devleti ilkesini de ihlal edecektir.
Keza, Kanun’un dördüncü bölümünde yer alan aylıktan kesme ile hizmet yerini terk etmeme cezalarını gerektiren disiplinsizlik hâllerinde, aynı fiiller hakkında, hizmetten men cezasını daha uzun süreli disiplin cezası verme yetkisi olan disiplin kurulunun mu, yoksa daha kısa süreli disiplin cezası verme yetkisi olan disiplin amirinin mi vereceÄŸine iliÅŸkin bir belirlilik ve öngörülebilirlik bulunmamaktadır. Kanun’un 36. maddesinin 1. fıkrasının b bendine göre; disiplin kurulları, disiplin amirlerince sevk edilmesi hâlinde, erbaÅŸ ve erlerin hizmetten men cezası gerektiren disiplinsizliklerine iliÅŸkin tahkikatı yapmak veya yaptırmak ve hizmetten men cezası ile cezalandırmakla görevli ve yetkilidir. Oysa disiplin amirlerinin hangi durumlarda söz konusu sevki yapıp hangi durumlarda hizmetten men cezasını bizzat kendilerinin vereceÄŸine iliÅŸkin ayrımı öngörülebilir kılacak ve maruz kılınacak müeyyideye iliÅŸkin süre makası bakımından keyfîliÄŸi engelleyecek objektif bir kanuni ölçüt bulunmamaktadır. 6413 sayılı Kanun’un 27. maddesinin 3. fıkrasıysa, bu konuyla ilgisizdir. Bu durum da, yine Anayasa’nın hukuk devleti ilkesini öngören 2. maddesine aykırıdır.
İhtilaflı düzenleme, Anayasa’nın “Kanun önünde eÅŸitlik” baÅŸlıklı 10. maddesine de aykırıdır. Anayasa Mahkemesi’nin ifade ettiÄŸi üzere; “[EÅŸitlik ilkesi] ile güdülen amaç, benzer koÅŸullar içinde olan, özdeÅŸ nitelikte bulunan durumların yasalarca aynı iÅŸleme uyruk tutulmasını saÄŸlamaktır” (AYM, E.S.:1976/3, K.S.:1976/3, K.T.:13.04.1976). Yine AYM’ye göre; “EÅŸitlik ilkesinin amacı, aynı durumda bulunan kiÅŸilerin yasalar karşısında aynı iÅŸleme baÄŸlı tutulmalarını saÄŸlamak, ayırım yapılmasını ve ayrıcalık tanınmasını önlemektir” (AYM, E.S.:2006/11, K.S.:2006/17, K.T.:7.2.2006). EÅŸitlik ilkesinin ihlal edilip edilmediÄŸi hususunun tespitinde, somut olayda yapılan ayrımın haklı bir nedene dayanıp dayanmadığı noktası dikkate alınır: “Anayasa'nın 10. maddesinde öngörülen eÅŸitlik, mutlak anlamda bir eÅŸitlik olmayıp, ortada haklı nedenlerin bulunması halinde, farklı uygulamalara imkan veren bir ilkedir” (E.S.:1985/11, K.S.:1986/29, KT:11.12.1986). Oysa; ilk olarak, aynı tür fiili iÅŸlemiÅŸ erbaÅŸ ve erlere verilecek ceza süresi, hizmetten men cezasını disiplin amirinin ya da disiplin kurulunun vermesine göre deÄŸiÅŸmektedir. İkinci olarak; aynı tür fiili iÅŸleyen erbaÅŸ ve erlerden kimileri, disiplin cezasını adil yargılanma hakkı gereklerine uygun ÅŸekilde vermesini mümkün kılacak güvencelere daha fazla sahip olan disiplin kurulu tarafından, kimileriyse, disiplin amiri tarafından cezalandırılacaktır. Üçüncü olarak; erbaÅŸ ve erin disiplin amiri tarafından mı yoksa disiplin kurulu tarafından mı cezalandırıldığına baÄŸlı olarak, hizmetten men cezasına itiraz ve cezanın kesinleÅŸmesi süresi deÄŸiÅŸmektedir (6413 sayılı Kanun, Madde 41 ve 42). GörüldüÄŸü üzere; hizmetten men cezasını gerektiren fiileri iÅŸleyen erbaÅŸ ve erler, disiplin cezasının disiplin kurulu tarafında mı yoksa disiplin amirince mi verildiÄŸine baÄŸlı olarak, çeÅŸitli açılardan farklı muamelelere maruz kalmaktadırlar. Oysa, bu yöndeki bir ayrımı ve muamele farklılığını meÅŸrulaÅŸtıran haklı bir neden bulunmamaktadır. Aynı fiili iÅŸleyen erbaÅŸ ve erlerin tabi olacakları hukuki rejim ve güvenceler; uygulamada, tamamen keyfî ÅŸekilde belirlenecektir. Ceza süresi, adil yargılanma ve baÅŸvuru süreleri açısından benzer fiili iÅŸleyen aynı statü ve koÅŸullardaki kiÅŸiler arasında keyfî ÅŸekilde bir uygulama farklılığı yaratacak ihtilaflı kural, Anayasa’nın 10. maddesine aykırıdır.
Ayrıca disiplin amirinin ekli (1) sayılı çizelgeye eklenen sütun gereÄŸince 6 ila 14 güne kadar süreyle hizmetten men cezası verebilecek olması ve bu nedenle askerlik hizmet süresinin uzaması, geç terhis edilmesi kiÅŸi hürriyeti ve güvenliÄŸi ilkesini de ihlal edecektir. Nitekim AİHS’nin 5. ve Anayasa’nın 19. maddelerinde güvence altına alınan kiÅŸi hürriyeti ve güvenliÄŸi hakkı baÄŸlamında AİHM içtihatlarında, örneÄŸin oda hapsi disiplin cezası hürriyetten yoksun bırakan bir yaptırım olarak kabul edilmektedir. Dolayısıyla hürriyetten yoksun bırakma iÅŸleminin bir yargı kararının sonucu olması gerekir ve bunun gerekli yetkiye sahip, yürütmeden bağımsız ve uygun yargı teminatlarını sunan yetkili mahkeme tarafından verilmesi gerekir (Benzer yöndeki AİHM kararı için bkz. Pulatlı/Türkiye, B. No: 38665/07, 26/4/2011, §§ 28-30) (Anayasa Mahkemesi’nin 12.03.2015 tarihli ve2013/760 BaÅŸvuru No’lu Hasan Baki Gülcan Kararı, § 45). O halde disiplin kurulu yerine keyfi davranışlarda bulunma olasılığı daha yüksek olan disiplin amiri tarafından ekli (1) sayılı çizelgeye eklenen sütun gereÄŸince 6 ila 14 güne kadar askerlik süresinin uzaması, geç terhis edilmesi dolayısıyla hürriyetinin kısıtlanması sonucunu doÄŸuracak hizmetten men cezasının verilmesi Anayasa’nın 19. maddesine de aykırıdır.
Öte yandan, (7250 sayılı Kanun’un 19. maddesiyle deÄŸiÅŸtirilen) 6413 sayılı Kanun’un 26. maddesine göre hizmetten men cezası disiplin kurulları tarafından on beÅŸ günden az olmamak üzere otuz güne kadar bu süre dâhil veya disiplin amirleri tarafından iptali talep edilen maddeyle ekli (1) sayılı çizelgeye eklenen sütuna göre 6 ila 14 güne kadar verilecektir. Bu süre, askerlik hizmet süresine eklenecek ve geç terhis edilecektir. Disiplin amirlerinin daha az süre ile hizmetten men cezası verecek olması, muhataplarda cezayı disiplin amirinden alma talebinin doÄŸmasına yol açacaktır. Bu durum keyfi uygulamalara askeri hiyerarÅŸinin bozulmasına sebep olabilecektir. BaÅŸka bir deyiÅŸle iç iÅŸleyiÅŸinin hiyerarÅŸi içinde gerçekleÅŸmesini temin eden hizmetten men cezasının keyfi biçimde uygulanması, söz konusu cezayı verme yetkisinin disiplin amirine geniÅŸletilmesi ile birlikte disiplin kurulu ile disiplin amiri arasındaki farkın muÄŸlaklaÅŸması hiyerarÅŸiyi bozacağından Anayasa’nın 123. maddesinde yer alan idarenin bütünlüÄŸü ilkesi de ihlal edilmektedir. Aynı zamanda muhataplarda cezayı disiplin amirinden alma talebinin doÄŸması, disiplin amirlerinin keyfi uygulamalarına sebep olabileceÄŸinden iptali talep edilen madde Anayasa’nın 2. maddesine de aykırıdır.
Buna ek olarak; Anayasa’nın 90. maddesine göre temel hak ve özgürlüklere iliÅŸkin usulüne göre yürürlüÄŸe konmuÅŸ uluslararası anlaÅŸmalar, (kanunlara nazaran hakkı koruyucu, kullanımını geniÅŸletici hükümler barındırması kaydıyla) normlar hiyerarÅŸisinde kanunun üstündedir. İptali talep edilen madde, kiÅŸi hürriyeti ve güvenliÄŸi ile adil yargılanma hakkına iliÅŸkin Avrupa İnsan Hakları SözleÅŸmesi’nin 5. ve 6. maddelerini ihlal ettiÄŸinden Anayasa’nın 90. maddesine de aykırıdır.
Ayrıca Anayasa’nın 38. maddesindeki “İdare kiÅŸi hürriyetinin kısıtlanması sonucunu doÄŸuran bir müeyyide uygulayamaz.” genel ilkesinden sonra “Silahlı Kuvvetlerin iç düzeni bakımından bu hükme kanunla istisnalar getirilebilir.” denilmiÅŸtir. Böylelikle Anayasa'nın 38. maddesinin on birinci fıkrasındaki bu kural ile Silahlı Kuvvetlerin iç düzeni bakımından gerekli olan hâllerde kanunla kiÅŸi hürriyetinin kısıtlanması sonucunu doÄŸuracak düzenlemeler yapılmasına imkân tanınmıştır (Anayasa Mahkemesi’nin 11.10.2012 tarihli ve 2012/1E.; 2012/147 k. Sayılı Kararı).
Ancak getirilen bu kanuni istisnanın Anayasa’nın temel hak ve özgürlükleri güvence altına alan (2., 19. ve 36. maddelerin) hükümlerine aykırı olmaması gerekir. İptali talep edilen düzenleme, anılan Anayasa maddelerinin gereklerini karşılamadığından Anayasa’nın 38. maddesine de aykırıdır.
Tüm bu nedenlerle 7250 sayılı Kanun’un 24. maddesi Anayasa’nın 2., 10., 19., 36., 38., 90. ve 123. maddelerine aykırıdır; anılan maddenin iptali gerekir.
III. YÜRÜRLÜÄžÜ DURDURMA İSTEMİNİN GEREKÇESİ
16.07.2020 tarihli ve 7250 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Disiplin Kanunu ile Bazı Kanunlarda ve 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede DeÄŸiÅŸiklik Yapılmasına Dair Kanun ile getirilen iptali talep edilen düzenlemeler birden fazla kanunda, kanun hükmünde kararnamede hukuka aykırı deÄŸiÅŸiklikler yapmaktadır. Kamu yararına aykırı olan, telafisi mümkün olmayacak sonuçlara yol açacak bu düzenlemelerin iptal davası sonuçlanana kadar yürürlüÄŸünün durdurulması gerekmektedir.
Nitekim Anayasal düzenin hukuka aykırı kural ve düzenlemelerden en kısa sürede arındırılması, hukuk devleti sayılmanın en önemli gerekleri arasında sayılmaktadır. Anayasa’ya aykırılıkların sürdürülmesi, özenle korunması gereken hukukun üstünlüÄŸü ilkesini de zedeleyecektir. Hukukun üstünlüÄŸünün saÄŸlanamadığı bir düzende, kiÅŸi hak ve özgürlükleri güvence altında sayılamayacağından, bu ilkenin zedelenmesi hukuk devleti yönünden giderilmesi olanaksız durum ve zararlara yol açacaktır.
Bu zarar ve durumların doÄŸmasını önlemek amacıyla, Anayasa’ya açıkça aykırı olan ve iptali istenen hükmün iptal davası sonuçlanıncaya kadar yürürlüÄŸünün de durdurulması istenerek Anayasa Mahkemesi’ne dava açılmıştır.
IV. SONUÇ VE İSTEM
16.07.2020 tarihli ve 7250 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Disiplin Kanunu ile Bazı Kanunlarda ve 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede DeÄŸiÅŸiklik Yapılmasına Dair Kanun’un
1) 7. maddesiyle 926 sayılı Kanun’a eklenen Ek Madde 37’de yer alan “Emsalleri arasında temayüz etmiÅŸ, hizmetine ihtiyaç duyulduÄŸu tespit edilen ve” ibaresi Anayasa’nın 2., 10., 70., 123. ve 128. maddelerine ve “veya resen” ibaresi Anayasa’nın 2., 10., 70., 123. ve 128. maddelerine,
2) 11. maddesiyle 09.07.1982 tarihli ve 2692 sayılı Sahil Güvenlik Komutanlığı Kanunu’na eklenen Ek Madde 14’te yer alan “Emsalleri arasında temayüz etmiÅŸ, hizmetine ihtiyaç duyulduÄŸu tespit edilen ve” ibaresi Anayasa’nın 2., 10., 70., 123. ve 128. maddelerine ve “veya resen” ibaresi Anayasa’nın 2., 10., 70., 123. ve 128. maddelerine,
3) 12. maddesiyle 10.03.1983 tarihli ve 2803 sayılı Jandarma TeÅŸkilat, Görev ve Yetkileri Kanunu’na eklenen Ek Madde 18’de yer alan “Emsalleri arasında temayüz etmiÅŸ, hizmetine ihtiyaç duyulduÄŸu tespit edilen ve” ibaresi Anayasa’nın 2., 10., 70., 123. ve 128. maddelerine ve “veya resen” ibaresi Anayasa’nın 2., 10., 70., 123. ve 128. maddelerine,
4) 13. maddesiyle 07.11.1985 tarihli ve 3238 sayılı Savunma Sanayii ile İlgili Bazı Düzenlemeler Hakkında Kanun’a eklenen Ek Madde 2’nin birinci fıkrasının üçüncü cümlesi Anayasa’nın 2., 7., 10., 70., 123. ve 128. maddelerine, ikinci fıkrasının üçüncü cümlesi Anayasa’nın 2., 7., 10., 70., 123. ve 128. maddelerine ve beÅŸinci cümlesi Anayasa’nın 2. ve 10. maddelerine,
5) 16. maddesi Anayasa’nın 2., 117., 118. ve 123. maddelerine,
6) 17. maddesinde yer alan “ikinci fıkrasının üçüncü cümlesinde yer alan “Genelkurmay BaÅŸkanlığında teÅŸkil edilecek” ibaresi “Milli Savunma Bakanlığı” ÅŸeklinde deÄŸiÅŸtirilmiÅŸ, cümlede yer alan “verilir ve” ibaresinden sonra gelmek üzere “bu kararlar CumhurbaÅŸkanının onayı ile” ibaresi eklenmiÅŸ, üçüncü fıkrasında yer alan “Genelkurmay BaÅŸkanı veya” ibaresi madde metninden çıkarılmış” ibaresi Anayasa’nın 2., 117., 118. ve 123. maddelerine ve 6413 sayılı Kanun’un 13. maddesine eklenen 9. fıkra Anayasa’nın 2., 38. ve 90. maddelerine ,
7) 18. maddesinde yer alan “ve ikinci fıkrasında yer alan “disiplin kurulları” ibaresinden önce gelmek üzere “disiplin amirleri veya” ibaresi eklenmiÅŸtir” ibaresi Anayasa’nın 2., 10., 19., 36.,38., 90. ve 123. maddelerine,
8) 19. maddesinde yer alan “dördüncü fıkrasının ikinci cümlesinde yer alan “yedi” ibaresi “on beÅŸ” ÅŸeklinde, “on beÅŸ” ibaresi “otuz” ÅŸeklinde” ibaresi Anayasa’nın 2., 13., 19., 38., 90. ve 123. maddelerine ve “ve “süre dahil” ibaresi “süre dahil veya disiplin amirleri tarafından ekli (1) sayılı çizelgeye göre” ÅŸeklinde” ibaresi Anayasa’nın 2., 10., 19., 36., 38., 90. ve 123. maddelerine,
9) 20. maddesinde yer alan “birinci fıkrasının birinci cümlesinde yer alan “Disiplin kurulları” ibaresi “Disiplin amirleri veya disiplin kurulları” ÅŸeklinde deÄŸiÅŸtirilmiÅŸ” ibaresi Anayasa’nın 2., 10., 19., 36., 38., 90. ve 123. maddelerine,
10) 21. maddesi Anayasa’nın 2., 117., 118. ve 123. maddelerine,
11) 22. maddesi Anayasa’nın 2., 117., 118. ve 123. maddelerine,
12) 24. maddesi Anayasa’nın 2., 10., 19., 36., 38., 90. ve 123. maddelerine
aykırı olduÄŸundan iptallerine ve uygulanmaları halinde giderilmesi güç ya da olanaksız zarar ve durumlar olacağı için, iptal davası sonuçlanıncaya kadar yürürlüÄŸünün durdurulmasına karar verilmesine iliÅŸkin istemimizi saygı ile arz ederiz.”
���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ï¿