"...
II- İTİRAZIN GEREKÇESİ
Başvuru kararının gerekçe bölümü şöyledir:
“5434 sayılı T. C. Emekli Sandığı Kanununun 41. maddesinin (a) fıkrasında; emekli, adi malullük ve vazife malullüğü aylıklarının hesaplanmasında 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 43. maddesinde yer alan gösterge tablosu ve Personel Kanunlarındaki ek göstergelerin esas alınacağı, (b) fıkrasında emekli, adi malullük ve vazife malullüğü aylıklarının, (a) fıkrasına göre tespit edilen rakamların her yıl Bütçe Kanununda tespit edilen katsayı ile çarpılması sonunda bulunacak tutarın fiili ve itibari hizmet toplamı 25 yıl olanlara %75'i, 25 yıldan az olanlara her tam yıl için %1 eksiği, fazla olanlara da her tam yıl için %1 fazlası üzerinden bağlanacağı, ek 16/1 maddesinde, aylıklarını Personel Kanunları hükümlerine göre alan iştirakçilerin, emeklilik keseneklerine, Personel Kanunları gereğince kazanılmış hak olarak aldıkları rütbe, kıdem, derece ve kademelerin gösterge rakamlarının katsayı ile çarpımı sonucunda bulunacak aylık miktarının esas alınacağı, ek 20/1 maddesinde, emekli, adi malullük, vazife malullüğü aylığı bağlanan veyahut toptan ödeme yapılan, asker, sivil tüm iştirakçilere, her tam fiili hizmet yılı için ek 4. maddeye göre hesap edilecek aylık bağlamaya esas tutarların bir aylığının emekli ikramiyesi olarak verileceği, 4. fıkrasında, emekli, adi malullük veya vazife malullüğü aylığı bağlanmadan veyahut toptan ödeme yapılmadan ölen iştirakçiler için yukarıdaki esaslara göre hesaplanacak ikramiyenin tamamının, aylığa veya toptan ödemeye hak kazanan dul ve yetimlere 5434 sayılı Kanunun 68. maddesinde gösterilen hisseleriyle orantılı olarak ödeneceği hükme bağlanmıştır.
5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanunu'nun 6.1.1992 tarih ve 476 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile eklenen Ek 70. maddesinde “Sandık iştirakçilerine ödenmekte olan;
a) Memuriyet taban aylığı ve kıdem aylığı tutarları ile,
b) (Değişik 6.7.1995-KHK 562/14 md) Zam, tazminat ve ödenekler ile benzeri ödemeler toplamının 657 sayılı Devlet Memurları Kanununa tabi en yüksek devlet memuru aylığı (ek gösterge dahil) brüt tutarının;
- Ek göstergesi 6400 ve daha yüksek olanlarda %100 üne,
- Ek göstergesi 3600 (dahil) - 6400 (hariç) arasında olanlarda %75 ine,
- Ek göstergesi 2200 (dahil)-3600 (hariç) arasında olanlarda %40 ına,
- Diğerlerinde %26 sına,
tekabül eden miktarı, emeklilik keseneğine ve kurum karşılığına tabi tutulur.
(Değişik 6.7.1995-KHK 562/14-md)
Birinci fıkradaki oranları, Maliye Bakanlığının teklifi üzerine ayrı ayrı veya birlikte üç katına kadar artırmaya, yukarıdaki ek gösterge gruplarını değiştirmeye ve personel kanunlarında yer alan ek göstergeleri yeniden düzenlemeye Bakanlar Kurulu yetkilidir.
Aylıklarını personel kanunlarına göre almayan Sandık iştirakçileri hakkında, sınıfı, görev ve kadro, unvanı derecesi ve hizmet süresi esas alınarak 657 sayılı Devlet Memurları Kanununa tabi emsali gibi işlem yapılır.
Bu tutarlar, anılan Kanunun 41. maddesinin (a) fıkrasına göre emekli, adi malullük, vazife mallullüğü, dul ve yetim aylıklarının; ek 20 nci maddesine göre de emeklilik ikramiyelerinin hesaplanmasına dahil edilir,” hükmü yer almış iken 28.11.1996 tarih ve 4214 sayılı Memurlar, Diğer Kamu Görevlileri ile Bunların Emeklilerinin Mali ve Sosyal Haklarında Düzenlemeler Yapılmasına Dair Yetki Kanununa dayanılarak çıkarılan 3.4.1997 gün ve 22953 sayılı (mükerrer) Resmi Gazete'de yayımlanan 20.3.1997 tarih ve 570 sayılı Memurlar ile Diğer Kamu Görevlileri ile ilgili Bazı Kanun ve KHK'lerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararnamenin 11. maddesi ile 5434 sayılı Yasanın değişik Ek 70. maddesinin (b) bendindeki “%100 üne” ibaresi “ %160 ına”, “%75 ine” ibaresi “%100 üne,” “%40 ına” ibaresi “%60 ına” ve “%26 sına” ibaresi “%35 ine” şeklinde değiştirilmiş, anılan Kanun Hükmünde Kararnamenin Geçici 1. maddesinde ise 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanununun değişik Ek 20 inci maddesine göre verilecek emekli ikramiyesinin hesaplanmasında anılan Kanuna Ek 70 inci maddesinin (b) bendindeki oranlardan %160 oranı;, 1997 yılında %75,1998 yılında %100, 1999 yılında %130, %100 oranı; 1997 yılında %60, 1998 yılında %75, 1999 yılında %90, %60 oranı; 1997 yılında %40, 1998 yılında %45, 1999 yılında %50, %35 oranı; 1997 yılında %26, 1998 yılında %28, 1999 yılında %30 olarak uygulanır, hükmüne yer verilmiş, 19.7.1998 tarih ve 98/11391 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Ek 70. madde (b) bendindeki oranlar artırılmıştır.
Dava konusu uyuşmazlığa esas teşkil eden 5434 sayılı Yasanın Ek 70. maddesinin Bakanlar Kuruluna verdiği yetkiye dayanılarak hazırlanan 25.8.1998 tarih ve 98/11588 sayılı Bakanlar Kurulu Kararının birinci maddesi ile (b) bendi değiştirilerek,
- Ek göstergesi 8400 ve daha yüksek olanlarda %240 ına,
- Ek göstergesi 7600 (dahil) - 8400 (hariç) arasında olanlarda %200 üne,
- Ek göstergesi 6400 (dahil)-7600 (hariç) arasında olanlarda % 180 ine,
- Ek göstergesi 4800 (dahil)-6400 (hariç) arasında olanlarda % 150 sine,
- Ek göstergesi 3600 (dahil)-4800 (hariç) arasında olanlarda %130 una,
- Ek göstergesi 2200 (dahil)-3600 (hariç) arasında olanlarda %70 ine,
- Diğerlerinde %40'ına,
tekabül eden miktarının, emeklilik keseneğine ve kurum karşılığına tabi tutulacağı öngörülmüş, Geçici 2. maddesi ile de,
570 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin Geçici 1 inci maddesine istinaden 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanununun Ek 20 nci maddesine göre verilecek emekli ikramiyesinin hesaplanmasında yukarıda belirtilen oranlardan %240, %200 ve %180 oranlarının; 1998 yılında %100, 1999 yılında %130; %150 ve %130 oranlarının; 1998 yılında %75, 1999 yılında %90; %70 oranının; 1998 yılında %45, 1999 yılında %50; %40 oranının 1998 yılında %28, 1999 yılında %30 olarak uygulanacağı belirtilmiştir.
Davacılar tarafından, 570 sayılı KHK'nin Geçici 1. maddesiyle yapılan düzenleme ile zam, tazminat ve ödeneklerin emekliliğe yansıyan bölümünün emekli aylığı ve emekli ikramiyesi için ayrı ayrı belirlendiği, murislerinin yargı ödeneğinin en yüksek devlet memuru aylığının %200 üne tekabül eden bölümünün emekli aylığına esas tutara dahil edilip emekli kesenek ve kurum karşılığının tahsil edilmesine karşın, anılan maddeye dayanılarak yapılan düzenleme ile emekli ikramiyesinde yargı ödeneğinin en yüksek devlet memuru aylığının %130 una tekabül eden miktarının esas alınarak, kesinti yapılan yargı ödeneğinin bir kısmının üç yıl için ikramiye dışına çıkarılmasının Anayasanın 10'ncu maddesinde düzenlenen eşitlik ilkesi ile 60 ıncı maddesindeki sosyal güvenlik hakkına aykırı olduğu ileri sürüldüğünden Dairemizce, bakılan davanın konusunu oluşturan emekli aylığına esas alınan yargı ödeneğinin en yüksek devlet memuru aylığının %200 oranına tekabül eden kısmından ancak %130 oranına tekabül eden kısmının emekli ikramiyesinde esas alınmasına ilişkin 25.8.1998 gün ve 98/11588 sayılı Bakanlar Kurulu Kararının 2. maddesi ile bu maddeye dayanılarak emekli ikramiyesinin eksik ödenmesi yolunda tesis edilen işlemin 570 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin Geçici 1. maddesi ile olan maddi ve hukuki ilişkisi karşısında, bu kuralın Anayasaya aykırılığı iddiası da dikkate alınarak Anayasaya uygunluğunun incelenmesi gerekli görülmüştür.
Anayasanın 10. maddesinde; hukukun temel ilkeleri arasında yer alan eşitlik ilkesi düzenlenmiş ve herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetmeksizin kanun önünde eşittir, hiçbir kişiye, aileye, zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz, devlet organları ve idare makamları bütün işlemlerinde kanun önünde eşitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadır denilmiştir.
Diğer taraftan 60 inci maddesinde, herkesin sosyal güvenlik hakkına sahip olduğu belirtilmiştir.
5434 sayılı Yasanın değişik Ek 70. maddesinde yer alan düzenleme ile Sandık iştirakçilerine ödenmekte olan memuriyet taban aylığı ve kıdem aylığı tutarları ile zam, tazminat ve ödenekler ile benzeri ödemeler toplamının 657 sayılı Yasaya tabi en yüksek Devlet memuru aylığı (ek gösterge dahil) brüt tutarının 25.8.1998 tarih ve 98/11588 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı uyarınca belirlenen ek gösterge grupları için belirli oranlarına tekabül eden miktarının emekli keseneğine ve kurum karşılığına tabi tutulmasına ve anılan maddenin son fıkrasında, bu tutarların 5434 sayılı Yasanın 41 inci maddesinin (a) fıkrasına göre emekli, adi malullük, vazife malullüğü, dul ve yetim aylıklarının; ek 20 nci maddesine göre de emeklilik ikramiyelerinin hesaplanmasına dahil edileceği belirtilmesine karşın 570 sayılı KHK'nin Geçici 1. maddesi esasları dahilinde 98/11588 sayılı Bakanlar Kurulu Kararının 2. maddesi ile ek gösterge grupları esas alınarak emekli aylığı ve emekli ikramiyesinin hesaplanmasında 1997, 1998 ve 1999 yılları için farklı oranların uygulanması ve bu uygulamanın bu yıllar için geçerli olması için getirilen düzenleme ile anılan yıllarda emekli olanlar ile bu yıllar sonunda emekli olanlar arasında eşitsizlik oluşturulduğundan, diğer taraftan 5434 sayılı Yasanın özüne aykırı olarak sosyal güvenlik hakkına sınırlama getirildiğinden 98/11588 sayılı Bakanlar Kurulu Kararının 2. maddesinin dayanağı olan 570 sayılı KHK'nin Geçici 1. maddesinin Anayasanın 10 ve 60. maddelerine aykırılık oluşturduğu sonucuna ulaşılmaktadır.
Açıklanan nedenlerle, 570 sayılı KHK'nin Geçici 1. maddesinin Anayasanın 10. ve 60. maddelerine aykırı olduğu kanısına varıldığından anılan hükmün iptali istemiyle Anayasa Mahkemesine başvurulmasına, dava dosyasının Anayasa Mahkemesinin bu konuda vereceği karara kadar bekletilmesine 26.12.2002 tarihinde oyçokluğu ile karar verildi.”"
ANAYASA MAHKEMESİ KARARI
Esas Sayısı : 2003/27
Karar Sayısı : 2007/84
Karar Günü : 22.11.2007
Resmi Gazete Tarih-Sayısı : 26.12.2007 - 26738
İTİRAZ YOLUNA BAŞVURAN: Danıştay Onbirinci Dairesi
İTİRAZIN KONUSU: 20.3.1997 günlü, 570 sayılı Memurlar ve Diğer Kamu Görevlileri ile İlgili Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname'nin Geçici 1. maddesinin, Anayasa'nın 10. ve 60. maddelerine aykırılığı savıyla iptali istemidir.
I- OLAY
Emekli ikramiyesine ilişkin işlem ile bu işlemde esas alınan Bakanlar Kurulu Kararı'nın iptali için açılan davada, itiraz konusu kuralın Anayasa'ya aykırı olduğu kanısına varan Mahkeme, iptali için başvurmuştur.
III- YASA METİNLERİ
A- İtiraz Konusu Yasa Kuralı
570 sayılı Memurlar ve Diğer Kamu Görevlileri ile İlgili Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname'nin Geçici 1. maddesi şöyledir:
“5434 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanunu'nun değişik Ek 20 inci maddesine göre verilecek emekli ikramiyesinin hesaplanmasında, anılan Kanunun Ek 70 inci maddesinin (b) bendindeki oranlardan %160 oranı; 1997 yılında %75, 1998 yılında %100, 1999 yılında %130; %100 oranı; 1997 yılında %60, 1998 yılında %75, 1999 yılında %90; %60 oranı; 1997 yılında %40, 1998 yılında %45, 1999 yılında %50; %35 oranı; 1997 yılında %26, 1998 yılında %28, 1999 yılında %30 olarak uygulanır.”
B- Dayanılan Anayasa Kuralları
Başvuru kararında, Anayasa'nın 10. ve 60. maddelerine dayanılmıştır.
IV- İLK İNCELEME
Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü'nün 8. maddesi uyarınca, Mustafa BUMİN, Haşim KILIÇ, Yalçın ACARGÜN, Sacit ADALI, Ali HÜNER, Fulya KANTARCIOĞLU, Ertuğrul ERSOY, Tülay TUĞCU, Ahmet AKYALÇIN, Enis TUNGA ve Mehmet ERTEN'in katılmalarıyla 16.4.2003 gününde yapılan ilk inceleme toplantısında, dosyada eksiklik bulunmadığından işin esasının incelenmesine, oybirliğiyle karar verilmiştir.
V- ESASIN İNCELENMESİ
Başvuru kararı ve ekleri, işin esasına ilişkin rapor, itiraz konusu Yasa kuralı, dayanılan Anayasa kuralları ve bunların gerekçeleri ile diğer yasama belgeleri okunup incelendikten sonra gereği görüşülüp düşünüldü:
Başvuru kararında, emekli ikramiyesinin hesaplanmasında 1997, 1998 ve 1999 yılları için farklı oranların uygulanmasının bu yıllarda emekli olanlarla bu yıllar sonrasında emekli olanlar arasında eşitsizlik oluşturduğu ve bu yolla sosyal güvenlik hakkına sınırlama getirildiği belirtilerek, kuralın, Anayasa'nın 10. ve 60. maddelerine aykırı olduğu ileri sürülmüştür.
570 sayılı KHK'nin Geçici 1. maddesi, emekli ikramiyesine ilişkin düzenleme içermektedir. Emekli ikramiyesi, emeklilik hakkını elde eden 5434 sayılı Yasaya tabi personele emekli oldukları tarihte bir defaya mahsus olmak üzere o günün mevzuatı ile gösterge ve katsayıları esas alınarak yapılan bir ödemedir. T.C. Emekli Sandığı'nca ödenen emekli ikramiyeleri, 5434 sayılı Yasa'nın 89. maddesine göre yazı ile istenilmesi üzerine en çok iki ay içinde faturası karşılığında emeklinin kurumunca Sandığa ödenmektedir.
İtiraz konusu kuralla, emekli ikramiyesine hak kazanılması durumunda ödenecek ikramiye miktarının tespitine esas aylık hesabında dikkate alınan oranlarda yıllara göre bir kademelendirme öngörülerek ödemenin yapılacağı belirtilmektedir.
Anayasa'nın 10. maddesinde “…Devlet organları ve idare makamları bütün işlemlerinde kanun önünde eşitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadırlar.” denilmektedir. Eşitlik ilkesi, birbiriyle aynı durumda olanlara ayrı kuralların uygulanmasını ve ayrıcalıklı kişi ve toplulukların yaratılmasını engellemektedir. Aynı durumda olanlar için farklı düzenleme, eşitliğe aykırılık oluşturur. Anayasa'nın amaçladığı eşitlik, mutlak ve eylemli eşitlik değil hukuksal eşitliktir. Aynı hukuksal durumların aynı, ayrı hukuksal durumların ayrı kurallara bağlı tutulması Anayasa'nın eşitlik ilkesine aykırılık oluşturmaz.
Anayasa'nın “Sosyal güvenlik hakkı” başlıklı 60. maddesinin birinci fıkrasında, “Herkes sosyal güvenlik hakkına sahiptir.” denilmektedir. Bu kural bireylere yaşlılık, hastalık, kaza, ölüm ve malûllük gibi sosyal riskler karşısında asgarî ölçüde bir yaşam düzeyi sağlamak amacını gerçekleştirmeye yöneliktir. Maddenin ikinci fıkrasında bu görevin Devlet tarafından oluşturulacak kuruluşlar yoluyla yerine getirileceği öngörülmüştür.
Çağdaş uygarlığın simgesi olarak tüm toplumlarca benimsenmiş ve evrensellik kazanmış olan sosyal güvenlik kavramı, özde bireyin karşılaşacağı tehlikelere karşı güvence arayışının ürünüdür. Bireye, güç günlerinde asgarî bir güvence sağlamak sosyal güvenliğin temel amacıdır. Günümüzde, sosyal güvenlik politikalarının temelini, sosyal risklerin bireyler üzerindeki etkilerinin giderilmesi çabaları oluşturmaktadır. Anayasa, sosyal güvenliğin sağlanması konusunda Devlete görevler vermiş, alınabilecek tedbirlerin tümünü alma yükümlülüğünü getirmiş, ancak bunu da Devletin malî gücü ile sınırlamıştır.
İtiraz konusu kuralla, emekli aylığına hak kazanıldığı yılda geçerli olan ikramiye oranlarının esas alınacağı ve eşitliğin ilgili yılda emekli olanlar arasında aranacağı kuşkusuzdur. Ayrıca, sosyal güvenlik hakkını ortadan kaldırmayan, aktueryal dengeler, ekonomik istikrar ve mali kaynakların yeterliliği ölçütleri gözönünde tutularak yapılan düzenlemeler için Anayasa'nın 60. maddesine aykırılıktan sözedilemez.
Açıklanan nedenlerle, itiraz konusu kural, Anayasa'nın 10. ve 60. maddelerine aykırı değildir. İptal isteminin reddi gerekir.
Şevket APALAK bu görüşe katılmamıştır.
VI- SONUÇ
20.3.1997 günlü, 570 sayılı Memurlar ve Diğer Kamu Görevlileri ile İlgili Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname'nin geçici 1. maddesinin Anayasa'ya aykırı olmadığına ve itirazın REDDİNE, Şevket APALAK'ın karşıoyu ve OYÇOKLUĞUYLA, 22.11.2007 gününde karar verildi.
Başkan
Haşim KILIÇ
Başkanvekili
Osman Alifeyyaz PAKSÜT
Üye
Sacit ADALI
Ahmet AKYALÇIN
Mehmet ERTEN
Mustafa YILDIRIM
A. Necmi ÖZLER
Serdar ÖZGÜLDÜR
Şevket APALAK
Serruh KALELİ
Zehra Ayla PERKTAŞ
AZLIK OYU
5434 sayılı Emekli Sandığı Kanunu'nun 570 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile değişik ek 70. maddesinde, ek göstergeler esas alınarak belirlenen oranların emekli keseneğine ve kurum karşılığına tabi tutulacağı, bu tutarların emekli aylığı ve ikramiyenin hesaplanmasına dahil edileceği öngörülmüştür.
Anılan Yasa'nın ek 20. maddesinde ise, her tam fiili hizmet yılı için aylık bağlamaya esas tutarların bir aylığının emekli ikramiyesi olarak verileceği açıklanmıştır.
Bu oluşa karşın, 570 sayılı Kanun Hükmünde Kararname başvuruya konu olan geçici 1. maddesiyle ana kuraldan ayrılarak, emekli keseneğine tabi tutulan oranları emekli ikramiyesinin hesaplanmasında daha düşük miktarlara indirmiştir.
Anayasa'nın 10. maddesinde öngörülen eşitlik, idari makamların bütün işlemlerinde eşitliği amaçlamaktadır. Anayasal eşitlik, duran bir aynı durumu değil, başlangıçtan itibaren süren bir aynı konumu ilke almalıdır. Aynı miktarda emekli keseneklerini ödeyen Sandık katılımcılarından bir kısmı yönünden emekli ikramiyesinde göz önüne alınacak kesenek oranlarının azaltılması ve bu durumun üç yıl için sınırlanması, o üç yılda emekli olanlarla diğerleri arasında eşitsizliğe neden olacaktır. Burada değerlendirilmesi gereken, emekliliğin hak kazanıldığı zamanki değil, ikramiyeye esas alınan keseneklerin kesilmeye başlandığı ve sürdüğü dönemdeki yükümlülüğün sergilenmesindeki eşitliktir. Böylece, yükümlülükteki eşitlik, bu yükümlülüğün getireceği sonuçlarda da eşitliği gerektirecektir.
Öte yandan, hukuk devleti ilkesinin alt başlıklarından olan öngörülebilirlik ve tutarlılık ilkeleri de, az önce de değinildiği gibi, emekli aylığı ve emekli ikramiyesine esas olacak kesenek oranlarının aynı olması, aynı doğrultuda sonuç vermesini gerektirir. Başka bir anlatımla, belli bir kesenek oranıyla gerçekleşen Sandık katılımı, bu kapsamdaki tüm iştirakçiler yönünden aynı ölçütlerin uygulanması sonucunu vermelidir. Kesenek alırken yüksek tutulan oranın, ikramiye sırasında azaltılması hukuk devleti ilkesine ve sosyal güvenlik hakkına da aykırı olacaktır.
Bu belirlemeler yanında, ikramiyenin ilgili kurumca Sandık'a ödenmesi; kesenek olgusu, bunun Sandık gelirleri arasında bulunması, bu konuda belirleyici işlemin Sandık'ça gerçekleştirilmesi ve kamu idare ve kurumlarının Devlet'in genel görünümünü oluşturmaları karşısında, anayasal “eşitlik” ve “hukuk devleti” ilkelerinin temelinde olan hukuksal felsefenin nedenlerini etkilemiyecektir.
Bu nedenlerle Anayasa'nın 2., 10. ve 60. maddelerine aykırı kuralın iptali gerekeceği oyuyla karara karşıyım.
