ANAYASA MAHKEMESİ KARARI

Esas Sayısı : 1973/34

Karar Sayısı : 1975/168

Karar Günü : 24.6.1975

İPTAL DAVASINI AÇAN:C.H.P. adına Genel Sekreter Orhan Eyüboğlu

İPTAL DAVASININ KONUSU:26.6.1973 günlü, 1773 sayılı “Devlet Güvenlik Mahkemeleri Kuruluş ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun”un, 2. maddesinin Anayasanın 136/1, 144/4. maddelerine, 5. maddesinin Anayasanın 136/3. maddesine, 9. maddesinin Anayasanın 33., 79., 136/2. maddelerine, 13. maddesinin Anayasanın 32. ve 136. maddelerine, 23. maddesinin Anayasanın 147/2. maddesine ve 25. maddesinin Anayasanın 31., 32. ve 136. maddelerine aykırı olduğu ileri sürülmüş ve iptalleri istenilmiştir.

I- DAVACININ GEREKÇESİ ÖZETİ:

Bu gerekçeler özetle şöyledir:

(Devlet Güvenlik Mahkemelerinin kurulması, kuruluşta yargı çevrelerinin tayini, değiştirilmesi, kaldırılması konularının kanunla düzenlenmesi gerekirken, 1773 sayılı kanunun 2 nci maddesiyle siyasi otoritenin seçeneğine bakılarak Bakanlar Kurulunun yetkili kılınması, Anayasanın 136/1, 144/4. maddelerine, mahkemenin başkanı, iki asil ve bir yedek üyesinin birinci sınıfa ayrılmış hakimler ve C.Savcıları arasından atanması Anayasanın 136/3. maddesi gereği olduğu halde, 5 nci madde ile sadece hakimler arasından atama yapılması kuralının benimsenmesi sözü geçen Anayasa hükmüne, 9 nci maddenin B bendinde sayılan suçların hangi hallerde Devlet Güvenliğini ilgilendireceğini maddede açıkça belirtilmesi ve sınır konulması gerekirken, işin, uygulayıcılarının sübjektif takdirine bırakılması ve C bendinde yeni tür bir iştirak müessesesinden söz edilmesi ve yasama ve diplomatik dokunulmazlıkların gözönünde bulundurulmaması Anayasanın 33., 79., 136/2. maddelerine, 13 ncü maddeyle genel ceza prensiplerine aykırı bir şekilde Devlet Güvenlik Mahkemelerine görev üstünlüğü tanınması ve adalet mahkemelerine güvenin sarsılması Anayasanın 32., 136. maddelerine, 23 ncü maddenin 9 ncu maddenin son fıkrası ile çelişmesi Anayasanın 147/2 nci maddesine, 25 nci maddeyle reddedilen bir hâkimin red istemini kendisinin karara bağlaması yönteminin getirilmesi, bu kararla aleyhine itiraz yolunun kapatılması, Anayasanın 31., 32. ve 136 ncı maddelerine aykırıdır.)

II- YASA METİNLERİ:

1- İptali istenilen kanun hükümleri:

26.6.1973 günlü, 1773 sayılı “Devlet Güvenlik Mahkemelerinin Kuruluş ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun”un Anayasaya aykırılığı ileri sürülen 2., 5., 9., 13., 23. ve 25. maddeleri, 11 Temmuz 1973 tarih ve 14591 sayılı Resmî Gazetedeki metne göre şöyledir:

“Madde 2- Devlet Güvenlik Mahkemelerinin, hangi illerde, ne miktar kurulacağına ve bu mahkemelerin, ilk kuruluşta yargı çevrelerinin tayinine Adalet Bakanının teklifi üzerine, Bakanlar Kurulunca karar verilir.

Devlet Güvenlik Mahkemelerinin, gerektiğinde yargı çevrelerinin değiştirilmesine veya bu mahkemelerden bir veya bir kaçının kaldırılmasına, Yüksek Hâkimler Kurulunun uygun görüşü alındıktan sonra, Adalet Bakanının teklifi üzerine, Bakanlar Kurulunca karar verilir.

Aynı yargı çevresi içinde, birden fazla Devlet Güvenlik Mahkemesi kurulduğu takdirde, bunlar numaralandırılır.”

“Madde 5- Devlet Güvenlik Mahkemesi Başkanı ile iki asıl ve bir yedek üye, birinci sınıfa ayrılmış hakimler arasından, iki asıl ve bir yedek üye, birinci sınıfa ayrılmış askeri hakimler arasından, Cumhuriyet Savcısı birinci sınıfa ayrılmış Cumhuriyet Savcıları arasından ve Cumhuriyet savcı yardımcıları ise, Cumhuriyet Savcıları ve askeri hâkimler arasından atanır.”

“Madde 9- Devlet Güvenlik Mahkemelerinin görevine giren suçlar şunlardır:

A) Türk Ceza Kanununun 125 ilâ 141 nci maddelerinde, 146 ilâ 157 nci maddelerinde, 161 nci maddesinde, 163 ncü maddenin bir, iki ve üçüncü fkralarında ve 168, 169, 171 ve 172 nci maddelerinde yazılı suçlar;

1. Türk Ceza Kanununun 142, 143, 144, 145, 158, 159 ve 162 nci maddelerinde ve 163 ncü maddesinin dört, beş ve altıncı fıkralarında ve 164, 165, 166, 174, 179, 180, 188 nci maddelerinde, 191 nci maddenin ikinci fıkrasında, 193 ncü maddenin ikinci fıkrasında ve 201, 234, 235, 236, 241, 242, 254, 255, 256, 257, 258, 264, 271, 296 ncı maddelerinde, 311 ilâ 315 nci maddelerinde 369 ilâ 374 ncü maddelerinde. 376 ilâ 382 nci maddelerinde, 384 ilâ 388 nci maddelerinde, 390 ilâ 394 ncü maddelerinde, 401 ve 403 ncü maddelerinde, 448 ilâ 452 nci maddelerinde, 464 ncü maddesinde, 495 ilâ 500 ncü maddelerinde, 512 ve 517 nci maddelerinde yazılı suçlar,

2. Devlete ait posta, telgraf, telefon, radyo, telsiz ve televizyon gibi bilcümle haberleşme araç, gereç, tesis ve tellerine karşı işlenen hırsızlık suçları,

3. 10.2.1963 tarih ve 171 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Hürriyeti Hakkında Kanunda, 15.7.1963 gün ve 275 sayılı Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanununda ve 22.11.1972 gün ve 1630 sayılı Dernekler Kanununda yazılı suçlarla, 10.7.1953 tarih ve 6136 sayılı Ateşli Silâhlar ve Bıçaklar hakkında kanunun değişik 12 nci maddesinde yazılı suçlar,

C) A ve B bentlerinde yazılı bir suçu işlemek veya gizlemek maksadıyla veya bu suç vesilesiyle yahut bu suçla umumi veya müşterek bir gaye içerisinde işlenmiş suçlar;

Yukarıda belli edilen suçları işleyenler, bunların suçlarına iştirak edenler, sıfat, meslek ve memuriyetleri ne olursa olsun Devlet Güvenlik Mahkemesinde yargılanırlar.

Anayasa Mahkemesinin Yüce Divan sıfatı ile ve görevleri ile ilgili suçlardan dolayı yargılayacağı kişilere ilişkin, 44 sayılı Anayasa mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanunun 20 nci maddesinin 3 numaralı bendi hükümleri saklıdır.”

“Madde 13- İlk derece adalet mahkemeleri, Devlet Güvenlik Mahkemesinin görev konusuna ilişkin kararlarına uymak zorunluğundadır.

Devlet Güvenlik Mahkemesince verilen görevsizlik kararı aleyhine ancak bu mahkeme nezdindeki Cumhuriyet Savcısı veya yardımcısı acele itiraz yoluna müracaat edebilir.”

“Madde 25- Bu kanunda belirtilen suçlardan dolayı aşağıda yazılı kişiler hakkında soruşturma yapılabilmesi;

A) General, amiral ve müsteşarlar hakkında Başbakanın,

B) Dışişleri Bakanlığı Genel Sekreteri ve yurt dışında görev yapan büyük elçiler hakkında Dışişleri Bakanının,

C) Valiler, kaymakamlar hakkında İçişleri Bakanının,

D) Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay, Askeri Yargıtay, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi, Yüksek Hâkimler Kurulu, Sayıştay Başkan ve üyeleri ile Cumhuriyet Başsavcısı, Başkanunsözcüsü, Askeri Yargıtay Başsavcısı, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi Başkanunsözcüsü hakimler ve yardımcıları ile Cumhuriyet Savcı ve yardımcıları ve bu sınıftan sayılanlar, askeri hâkim subaylar hakkında, özel kanunlarına göre yetkili kurum ve makamların,

iznine bağlıdır.

Meşhuden işlenmiş olması hali ayrık kalmak üzere, bu kanunda yazılı suçlar yukarda yazılı kişiler tarafından işlenirse, tutuklanmaları, haklarında soruşturma izni verilmesine bağladır.”

“Madde 25- Devlet Güvenlik Mahkemesi Başkan ve Üyelerinin reddine dair istemler, Kurula katılan hakimlerde değişiklik yapılmaksızın bu mahkemece incelenir. İstemin reddine ilişkin kararlar aleyhine itiraz edilemez. Ancak esas hükümle birlikte temyiz olunabilir.”

2- Davacının dayandığı Anayasa maddeleri:

Anayasa aykırılık iddiasını desteklemek üzere ileri sürülen Anayasa kuralları, aşağıda yazılı olduğu gibidir:

“Madde 31- Herkes, meşru bütün vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı veya davalı olarak, iddia ve savunma hakkına sahiptir.

Hiçbir mahkeme, görev ve yetkisi içindeki davaya bakmaktan kaçınmaz.”

“Değişik madde 32- Hiç kimse, kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir merci önüne çıkarılamaz.

Bir kimseyi kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir merci önüne çıkarma sonucunu doğrudan yargı yetkisine sahip olağanüstü merciler kurulamaz.”

“Madde 33- Kimse, işlendiği zaman yürürlükte bulunan kanunun suç saymadığı bir fiilden dolayı cezalandırılamaz.

Cezalar ve ceza tedbirleri ancak kanunla konulur.

Kimseye, suçu işlediği zaman kanunda o suç için konulmuş olan cezadan daha ağır bir ceza verilemez.

Kimse, kendisini veya kanunun gösterdiği yakınlarını suçlandırma sonucu doğuracak beyanda bulunmaya veya bu yolda delil göstermeye zorlanamaz.

Ceza sorumluluğu şahsidir.

Genel müsadere cezası konulamaz.”

“Madde 79- Türkiye Büyük Millet meclisi üyeleri, Meclis çalışmalarındaki oy ve sözlerinden, Mecliste ileri sürdükleri düşüncelerden ve bunları Meclis Dışında tekrarlamak ve açığa vurmaktan sorumlu tutulamazlar.

Seçimden önce veya sonra bir suç işlediği ileri sürülen bir Meclis üyesi, kendi Meclisinin kararı olmadıkça tutulamaz, sorguya çekilemez, tutuklanamaz ve yargılanamaz. Ağır cezayı gerektiren suçüstü hali bu hükmün dışındadır; ancak, bu halde, yetkili makam, durumu hemen ve doğrudan doğruya üyenin Meclisine bildirmek zorundadır.

Bir Meclis üyesi hakkında seçiminden önce veya sonra verilmiş bir ceza hükmünün yerine getirilmesi, üyelik sıfatının sona ermesine bırakılır. Üyelik süresince zamanaşımı işlemez.

Tekrar seçilen Meclis üyesi hakkındaki tâkibat, kendi Meclisinin yeniden dokunulmazlığını kaldırmasına bağlıdır.

Meclislerdeki siyasi parti gruplarınca, yasama dokunulmazlığı ile ilgili görüşme yapılamaz ve karar alınamaz.”

“Madde 136- Mahkemelerin kuruluşu, görev ve yetkileri, işleyişi ve yargılama usulleri kanunla düzenlenir.

Devletin, ülkesi ve milletiyle bütünlüğü, hür demokratik düzen ve nitelikleri Anayasada belirtilen Cumhuriyet aleyhine işlenen ve doğrudan doğruya Devlet Güvenliğini ilgilendiren suçlara bakmakla görevli Devlet Güvenlik Mahkemeleri kurulur. Ancak, sıkıyönetim ve savaş haline ilişkin hükümler saklıdır.

Devlet Güvenlik Mahkemesinde bir başkan, dört asıl ve iki yedek üye ile bir savcı ve yeteri kadar savcı yardımcısı bulunur. Başkan, iki asıl ve bir yedek üye ile savcı, birinci sınıfa ayrılmış hâkim ve Cumhuriyet Savcıları arasından; iki asıl ve bir yedek üye birinci sınıf askeri hakimler arasından; savcı yardımcıları ise Cumhuriyet Savcıları ve askeri hakimler arasından atanır.

Devlet Güvenlik Mahkemesi Başkanlığı, üyeliği, yedek üyeliği, savcılığı ve savcı yardımcılığı atamalarında Bakanlar Kurulunca her boş yer için bir misli aday gösterilir. Bu adaylar arasından Devlet Güvenlik Mahkemesi hakimlerinin atanması Yüksek Hakimler Kurulunca savcı ve yardımcılarının atanmaları Yüksek Savcılar Kurulunca; askeri hakimlerden üye, yedek üye ve savcı yardımcılarının atanmaları ise özel kanunlarında gösterilen usule göre yapılır.

Devlet Güvenlik Mahkemeleri başkan, üye ve yedek üyeleri ile savcı ve savcı yardımcıları üç yıl için atanırlar, süresi bitenler yeniden atanabilirler.

Devlet Güvenlik Mahkemeleri kararlarının temyiz mercii Yargıtayda yalnız bu mahkemelerin kararlarını incelemek üzere kurulacak daire veya daireler; Genel Kurul ise, Yargıtay Ceza Daireleri Genel Kuruludur.

Devlet Güvenlik Mahkemelerinin kuruluş ve işleyişi, görev ve yetkileri ve yargılama usulleri ile ilgili diğer hükümler kanunda gösterilir.”

“Madde 144- Yüksek Hakimler Kurulu, adliye Mahkemeleri hakimlerinin özlük işleri hakkında kesin karar verir. Bu kararlar aleyhine başka mercilere başvurulamaz. Ancak, disiplin ve meslekten çıkarma cezaları ile ilgili kararların bir defa daha incelenmesini, Adalet Bakanı veya hakkında karar verilen hakim isteyebilir.

Bir hakimin her ne sebeple olursa olsun, meslekten çıkarılması hakkında karar Yüksek Hakimler Kurulu Genel Kurulunun salt çoğunluğu ile alınır.

Adalet Bakanı gerekli gördüğü hallerde, bir hakim hakkında disiplin kovuşturması açılmasını Yüksek Hakimler Kurulundan isteyebilir.

Bir mahkemenin veya bir hakimin kadrosunun kaldırılması veya bir mahkemenin yargı çevresinin değiştirilmesi, Yüksek Hakimler Kurulunun uygun görmesine bağlıdır.

Hakimlerin denetimi ve haklarındaki soruşturma, Yüksek Hakimler kuruluna bağlı ve sürekli olarak görevli müfettiş hakimler eliyle yapılır. Müfettiş Hakimler, hakim ve Cumhuriyet Savcıları ile bu meslekten sayılanlar arasından Yüksek Hakimler Kurulunca atanır. Müfettiş Hakimlerin nitelikleri ile atama usulleri, hakları, ödevleri, ödenek ve yollukları, meslekte ilerlemeleri, haklarında disiplin kovuşturması yapılması ve disiplin cezası uygulanması, hakimlik teminatı esaslarına göre kanunla düzenlenir.”

“Madde 147- Anayasa Mahkemesi, kanunların ve Türkiye Büyük millet Meclisi İçtüzüklerinin Anayasaya, Anayasa değişikliklerinin de Anayasada gösterilen şekil şartlarına uygunluğunu denetler.

Cumhurbaşkanı, Bakanlar Kurulu üyelerini, Yargıtay, Danıştay, Askeri Yargıtay, Yüksek Hakimler Kurulu ve Sayıştay Başkan ve üyelerini, Cumhuriyet Başsavcısını, Başkanunsözcüsünü, Askeri Yargıtay Başsavcısını ve kendi iyelerini görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatıyla yargılar ve Anayasa ile verilen diğer görevleri yerine getirir.

Anayasa Mahkemesinin Yüce Divan sıfatıyla yargılamasında savcılık görevini Cumhuriyet Başsavcılığı yapar.”

III- İLK İNCELEME:

Anayasa Mahkemesi İçtüzüğünün 15. maddesi uyarınca 22.10.1975 gününde Muhittin Taylan, Avni Givda, Sait Koçak, Kemal Berkem, Şahap Arıç, İhsan Ecemiş Ahmet akar, Halit Zarbun, Ziya Önel, Abdullah Üner, Kâni Vrana, Lütfü Ömerbaş, Şevket Müftügil, Nihat O. Akçakayalıoğlu ve Ahmet H. Boyacıoğlu’nun katılmalarıyla yapılan inceleme toplantısında:

Dosyanın eksiği bulunmadığı anlaşıldığından işin esasının incelenmesine, Kemal Berkem, Şahap Arıç, Şevket Müftügil, Nihat O. Akçakayalıoğlu ve Ahmet H. Boyacıoğlu’nun parti meclisinin yetkilendirme kararının imzalarla birlikte onanlı tam örneğinin ve Ahmet H. Boyacıoğlu nun ayrıca genel sekreterliğe seçilme belgesinin getirtilmesi gerektiği yolundaki karşı oylarıyla ve oyçokluğuyla, 22.10.1973 gününde karar verilmiştir.

Davacı partinin Türkiye Büyük Millet Meclisinde grubu bulunduğu, dava dilekçesini imzalayan Orhan Eyüboğlunun C.H.P. Genel Sekreteri olduğu bilindiğinden, bu konularda belge gönderilmemiş olması ve dava dilekçesine eklenen parti meclisi kararının inandırıcı nitelikte görülmesi karşısında, bu kararın, karar verenlerin kimlik ve imzalarını taşımamış bulunması, eksiklik sayılmamıştır.

Kemal Berkem, Şahap Arıç, Şevket Müftügil, Nihat O. Akçakayalıoğlu ve Ahmet h. Boyacıoğlu, yukarıda açıklandığı üzere bu görüşe katılmamışlardır.

IV- ESASIN İNCELENMESİ:

Esasa ilişkin rapor, dava dilekçesi, Anayasaya aykırılı ileri sürülen kurallar, Anayasanın konuyu ilgilendiren maddeleri ve bunlara ilişkin belgeler okunduktan sonra, gereği görüşülüp düşünüldü:

20.6.1973 günlü, 1773 sayılı “Devlet Güvenlik Mahkemelerinin Kuruluş ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun”un başka bir işte itiraz konusu yapılmış bulunan 1. ve 6. maddeleri, Anayasa Mahkemesince Anayasaya uygunluk denetiminden geçirilerek iptal edilmiş ve bu maddelerin iptalleri sonucu olarak artık uygulama yeri kalmayan öteki maddelerinin de iptallerine ve iptal hükmünün kararın Resmî Gazetede yayımlandığı günden başlayarak bir yıl sonra yürürlüğe girmesine, 6.5.1975 günlü ve, Esas: 1974/35, Karar: 1975/126 sayıyla karar verilmiştir.

Bu iptal kararı, dava konusu maddeleri de kapsamaktadır.

Dava konusu kurallar, başka bir davada iptal edilmiş olduğuna göre, bu dosyada esasın incelenmemesi ve konunun yeniden karara bağlanmaması gerekir.

V- SONUÇ:

26.6.1973 günlü, 1773 sayılı “Devlet Güvenlik Mahkemeleri Kuruluş ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun”un başka bir işte itiraz konusu yapılmış bulunan 1. ve 6. maddeleri, Anayasa Mahkemesince Anayasaya uygunluk denetiminden geçirilerek iptallerine ve bu maddelerin iptalleri sonucu olarak artık uygulama yeri kalmayan bu Kanunun öteki maddelerinin de iptallerine 6.5.1975 gününde, Esas: 1974/35, Karar: 1975/126 sayıyla karar verilmiş bulunduğundan, iptal hükmü kapsamı içinde kaldığı saptanan ayni konu hakkında yeniden karar verilmesine yer olmadığına 24.6.1975 gününde oybirliğiyle karar verildi.